Abbildungen der Seite
PDF
EPUB

Summa summarum von den vj polenschen dorffern xlj marg xxiij scot vnd iij denare.

-

1) d. h. auf Lichtmesse (2. Februar) gibt Beichaw 2 Mark für Schweine, Kühe, Prowodt und Koffen (Ziegen). Der Herr hat polnisches Recht; seine Leute haben culmisches Recht. Nach diesem Verzeichniß ist also eine althergebrachte polnische Natural-Abgabe in Geldzins verwandelt. Dieselbe Abgabe findet sich in einer Urkunde des lehten Herzogs von Pomerellen, Mistwin II., von 1266, welche bei Dreger, Cod. dipl. Pom. p. 498 abgedruckt ist; ferner in Polnisch Schlesien. Bergl. Tzschoppe und Stenzel, Urtunden-Sammlung. 2) Was an dieser Stelle und in diesem Zusammenhange Prowod bedeutet, haben wir nicht ermitteln können. Stenzel und Tzschoppe schreiben a a. D. S. 14-18: Außerdem (d. h. außer vielen vorher beschriebenen Rechten) erhielten die (Schlesischen) Fürsten noch Ochsen, Kühe, Schweine, Schafe und Lämmer ursprünglich wol selbst geliefert. Denn die Befreiungen davon werden gewöhnlich durch a bove, a vacca, a porco, ab ove liber ausgedrückt. Statt der Naturlieferungen wurde auch öfters ein Geldzins erhoben. Dieselben Abgaben und Lieferungen fanden auch in Pommern statt. Außer diesen Abgaben waren die Bauern auch noch zu einer Menge von Diensten und Leistungen verpflichtet, welche allgemein angariae und servitia genannt werden und mit dem Laufe der Zeit oft in Geldabgaben oder Lieferung von Naturalien verwandelt wurden. Auch für die Dienste und Leistungen finden wir fast nur polnische Namen. Povoz, Powoz, das Fuhrwerk, die Fuhre, der Wagen, das Fahren. Es bedeutet daher Frohnfuhren für Personen, Holz, Heu u. dergl. m. Podwoda, verschieden von Powoz, Frohn-Vorspann, Frohnfuhre, Spanndienste. Der Unterschied scheint darin zu bestehen, daß Powoz regelmäßigen Spanndienst oder Vorspann der Bauern bedeutete, Powoda außerordentlichen, für Gesandtschaften und Boten, weshalb er so leicht gemißbraucht werden konnte. Prewod, Przewod Polnisch, Prüwod Böhmisch, die Führung, Durchführung, Ueberführung, die Unterthanenpflicht, Wegweiser zu stellen und Dienstfuhren zur Fortbringung der Soldaten. In den meisten Schlefischen Urkunden wird das Wort ohne weitere Erläuterung als eine bekannte Laft des Polnischen Rechts bezeichnet. Auch scheint diese Laft in Schlesien schon frühe in eine Abgabe verwandelt zu sein, indem die alte Uebersetzung der Urkunde vom Jahre 1214 es durch Geleitsteuer wiedergiebt. offenbar Pogrisschow gelesen werden, wie auch im Amtsbuch der Danziger 3) Es muß Komthurei steht. — 4) d. h. in den Jahren 1439, 1440 und 1441. Ausdruck,,obermose" d. i. Uebermaaß, bedeutet dasselbe wie der bei Damesdorf im Lande Bütow vorkommende Ausdruck: „obiracker“ = Ueberacker. Wenn die Kreuzritter ein Grundstüd verliehen oder zur Bebauung austhaten, so wurde das Land bei der Uebergabe umgangen oder umritten und nach dem Augenmaaß die Größe abgeschätzt, weil es damals noch keine geprüfte Feldmeffer gab. War nun das Land allmählich in Kultur gebracht, so wurde eine Revision vorgenommen, und wenn sich alsdann ein Mehr über die verliehene Anzahl Huben ergab: so mußte für dies Mehr ein weiterer ver

--

-

5) Der

acker.

[ocr errors]

hältnißmäßiger Zins gezahlt werden. Dies Mehr hieß obermose oder obir6) d. h. in den Jahren 1439, 1440 und 1442. 7) Die Abgabe gustidna vermögen wir nicht zu erklären. Im Amtsbuche der Komthurei Danzig lesen wir dafür gostidwa. Es heißt in diesem Buche wörtlich: „Brseczs dominorum hat x hoken, das dorff gibt Swin ku vnd iclich hoken gipt ij keze das ist ij schilling vnd ij solidos vor ij huner j scot vor vlachs ij scot gostidwa und iclich hoken iiij scot kossingelt. Item icliche hoke gipt iiij mensuras Siliginis pro decima jo vor den scheffel ij scot. Item icliche hoke iiij mensuras avene. ij hoken wuft.“

Aus dem Visitations-Rezeß-Folianten (vom Jahre 1437) des Geheimen Archivs zu Königsberg, AZ. (A. 138). fol. 160-163.

Anmerk. Es ist sehr auffallend, daß das adliche Gut Retkewig im vorstehenden Zinsregister und Abgaben-Verzeichnisse gar nicht erwähnt ist. Auch fehlen die Güter Charbrow, Vißig, Saulin, Nalbeck u. a. m.

Ein ähnliches Zins- und Steuer-Register, wie das vorstehende, befindet sich in dem bereits öfters erwähnten Amtsbuche der Komthurei Danzig, welches im Rathsarchiv zu Danzig aufbewahrt wird und in den Jahren 1423 und 1424 angelegt oder revidirt ist, denn es findet sich darin folgender Vermerk: „Wir Conrat von Baldersheym Kompthur czu danczł haben abegerechent mit dem voith czur lewinburg letäre ao xxiij (b. h. 1423) vnd sint wuste liiij huben yn xvj dorfern; Item xlj huben wüste jm xxiiij jar uff oculi." Conrad von Baldersheim war Komthur zu Danzig in den Jahren 1423 bis 1428. Dieses komthureiliche Zinsregister, etwa 15 Jahr älter als das vorstehend mitgetheilte hochmeisterliche, zeigt in Namen und Zahlen viele Verschiedenheiten beim Vergleich mit Letzterem, die wir gerne mitgetheilt hätten. Es ist uns jedoch nicht möglich gewesen, die uns cus Danzig zugegangenen sehr mangelhaften Abschriften hierzu zu benutzen, und zur Beschaffung getreuer Abschriften gebrach es uns an Zeit.

IV. Berzeichniß der Güter und Dörfer im Lande Bütow von 1437.

[blocks in formation]

Man sal wiffen das dese nochgeschrebenen czinsere nutczbarkeiten vud zoufalle gehoren In das Ampt zcu Butow.

(I.) Buwtow Die Stadt czinft xxxvij marg vnd x pfennig. Item vij fteyne vnßledt.')

(A.) (1.) Dameßdorff hot xxx czinshuben Itczliche czinst j marg vnd ij huner Item die gemeyne czinst v marg vor obiracker Item von den xxx huben sien vj huben wuste Item do ist j kretezemer der czinset xvj scot Item do ist j mole die czinset xx scheffel rocken xx scheffel gerste vnd xx scheffel habir. Item do fien xviij garten do hat der schultiß das dritte ane Itczlicher czinset j scheffel rocken j scheffel

gerste vnd j scheffel habir vnd x huner Item von den achtczehen garten flen vij garten besatczt vnd xj ften ir wußte. Summa des czinses xviij marg vnde iiij fcot. Summa des getreides xxiiij scheffel rocken vnd xxiiij scheffel gerste vnd xxiiij scheffel habir Summa der huner j schok vnd xviij huner.

(2.) Bernsdorff Hot xxxvj czinshuben Itczliche czinset j margk vnd ij huner vnd machen Jo von der huben j morgen hoy. Item von den xxxvj huben fien xij huben wuste. Item do ist j mole die ezinft eyne margk vnd xvj jeot. Item do ist j kretczemer der czinst viij scot vnd j marg vor czwene morgin hoppenbruch. Item die ge= meyne czinst v marg vor obiracker gelegen am dorffe genant Nuwe Clontez Item do fien xviij garten do hot der schultiß das dritte ane Itezlicher czinst eynen scheffel rocken j scheffel gerfte j scheffel habir vnd x huner. Item von den xviij garten ften ix garten wußte. Summa des czinses xx margk. Summa des getreides vj scheffel rocken vnd vj scheffel gerste vnd vj scheffel habir Summa der huner ij schok vnd xviij huner.

(3.) Borntuchem Sot xxvj huben Itczliche czinset j margk vnd ij huner vnd machet Jo von der hube eynen halben morgen hoy. Item bouon xxvj huben flen ij huben wußte. Item die gemeyne czinst vj margk vor oberacker. Item do ist j mole die czinft j marg vnd j firdung von eyner wesen vnd getreide rocken gersten habir Itczlichs j scheffil. Item do ften iiij frey huben die czinsen iiij kleyne marg vnd dynet mit eynem pferde vnd ehne kleyne marg ist gemacht vnd gefatcezt vff xvj gutte schillinge Item do ift eyn kretezemer der czinset eyne margk. Item der schultisse richtet vß iiij scot von eynem bruche das heiser die frelebecke (faelebecke?). Item do flen xxiiij garten dor von hat ij die kirche frey vnd iiij ften ir besatezt vnd xviij wufte Stezlicher czinst rocken gerste habir j scheffel. Summa des czinse8 xxj margk vnd x scot vnd iiij schilling. Summa des getreides iij scheffel rocken vnd iij scheffel gerste vnd iij scheffel habir. Summa der huner j schock vnd viij huner.

(4.) Strußow Hat xx huben czinshaftig Itezliche czinst j margf vnd ij huner vnd machen Jo von der hube j morgen boy Item von den xx huben sien nu ij huben wufte. Item die gemeyne czinset vij margk vor obiracker. Item do fien xij garten do hot der schultiß das dritte ane Stezlicher ezinft j scheffel rocken eynen scheffel gerste vnd eynen scheffel habir vnd x huner Item von den xij garten ist eyner wußte.

Summa des geldes xv margf. Summa des getreides rocken gerste habir Itczliches Jo vij scheffel Summa der huner ij schok vnd xij huner.

(5.) Morgensterne Hot xxv czinshuben Itczliche czinset j margk vnd ij huner vnd machet Io von der hube j morgen hoyß. Item von ben xxv huben sten iij huben wuste. Item do ist j mole die czinset vj margf. Item der schultiß czinst vj schilling vor eynen burgwal.2) Summa des czinses xvij marg vnd vj schilling. Summa der huner xliiij huner.

(6.) Kaotkow Hot xxx czinshaftige huben Itezliche czinset j margk vnd ij huner vnd machet von der huben j morgen hoy. Item von den xxx huben sten ij huben wuste. Item die gemeyne czinst iiij margk vor obiracker. Item do ift j fretczemer der czinst j margk. Item do ist j mole die czinst v. sirdung vnd j last rokken. Item do ften viij garten do hat die kirche eynen van frey vnd iij der schultißi vnd ij der pfleger vnd ij fien ir wußte Itczlicher czinset j scheffel rocken eynen gerste vnd j scheffel haber vnd x huner. Summa des czinses xix marg vnd eynen firdung. Summa des getreides j laft vnd ij scheffel rocken vnd ij scheffel gerfte vnd ij scheffel habir. Summa der hüner j schok vnd xvj huner.

(7.) Pomoyske Hot xlv huben czinshaftig Itezliche czinset j margf vnd ij huner vnd iiij scheffel habir. Item von den xlv huben flen ix hube wufte. Item do ist eyne mole die czinst ij margk. Item do ist j kretczemer der czinft xiiij scot. Item von den ix huben, die do flen wußte, er3) ij angenomen czu czinse vnd fullen noch ij Jar frey haben. Summa des czinses xx margk vnd viij scot. Summa des habers iij last minus iiij scheffel. Summa der huner j schok vnde xiij huner.

(8.) Mandrokowitez Hot xxvij huben ezinshaftig Itczliche czinset j margk vnd ij huner vnd machet hoy von der hube j morgen. Stem von den xxvij huben ften ij huben wufte. Item die gemeyne czinset j last habir Item do fien do hot der schultiß das dritte ane. Summa des habers eyne laft. x huner.

vj

garten Itezlicher czinset x huner Summa des czinses xiij margk. Summa der huner j schok vnd

(9.) Scryn) Hot xlij czinshuben Itczliche czinset j marg vnd ij huner vnd machet hoy von itczlicher hube j morgen. Item von den xlij buben flen ix huben wufte. Item do ist j fretczemer der czinset j margt. Item do flen ij garten do hot der schultiß das dritte

sten

ane Itczlicher czinset j scheffel rocken eynen gerste vnd j haber vnd huner. Summa des geldes xvij margk. Summa des getreides j scheffel rocken j scheffel gerste vnd j scheffel habir. Summa der huner j schok vnd xviij huner.

(10.) Dremetitcz) Hot xviij huben czinshaftig Itczliche j margk vnd ij huner vnd machet hoy als andere dorffer. Item von den xviij huben sien ij huben wußte. Item do ist eyne mole die czins set ij cleyne margk. Item do fien ij garten Itczlicher czinset j schefs fel rocken j gerste vnd j scheffel habir vnd sien alle iiij wußte. Summa des czinses Nugendehalbe margk ij schillinge. Summa der huner j schof vnde ij huner.

(11.) Damerkow Hot xlvj huben czinshaftig Itczliche czinset ij kleyne marg vnd ij huner vnd eynen scheffel habir vnd machen hoh - als andere. Item von den xlvj huben fien x hube wußte Item die ges meyne gibt iiij kleyne marg vor obiracker Item do ist j kretczemer ver ezinset iij firdung. Item so gibt der pfleger dem pfarrer zcu damerkow eyne margk vnd iiij schilling gewonlicher Munteze alle Jar vom czinses xix margk vnd xiij schillinge. Item do fien x garten Itczlicher czinset j scheffel rocken vnd eynen scheffel gerfte vnd xij huner Item von den x garten sten v wuste vnd der sechste ist angenomen vnd fal iij Jar frey haben und iiij sten besatezt. Summa des getreides j laft vnd vij scheffel habir vnd ¡¡¡j scheffel gerste vnd iiij scheffel rocken. Summa der huner ij schok vnd vij huner.

czinse. Summa des

(12.) Gotszmerstuchin Hot xl czinshuben Itczliche czinset x scot vnd ij huner vnd machet hoy als andere. Item von den xl huben fien xij wuste Item do ist eyn kretczemer der czinset v firdung Item do ift eyne mole die czinset ix margk. Summa des czinses xxij marg vnde x scot. Summa der huner j schock vnd xvj huner.

(13.) Cleyne tuchin Hot xxx huben czinshaftig Itczliche czinset ij cleyne margk. vnd ij huner vnd machet hoy von itczlicher hube j morgen. Item von den xxx huben flen xvj hube wufte vnd ij angenomen vnd fullen ij Jar frey haben Summa des czinses vij marg vnd xiij schilling. Summa der huner j schock minus eyn hun.

(14.) Tangen Hot xxvij czinshuben Itczliche czinset j margk vnd ij huner vnd machet hoy ut supra. Item von den xxvij huben ften ij huben wufte. Item do sten ix garten dør von hot der schultiß iiij vnd v czinsen dem pfleger. Itczlicher j scheffel rocken vnd j scheffel habir vnd eynen scheffel gerfte vnd x huner. Sumina des czinses xiij

« ZurückWeiter »