Suntne tibi foli fruges & femina terræ ?

Falleris, & merito repetent fua grana volucres.

Numne tibi locuples, quam profert aureus annus,
Soli meffis erit? Merito pars jure labori
Cedit fumantis, duro fub vomere, tauri.
Qui voci parere tuæ, qui ferre labores

Nefcit, nonne tua enutrit vigilantia porcum ?
Scito igitur, quicquid naturæ prodit ab alvo,
Dividit æquali fecum ratione laborem.
Quæ folet à rigido defendere frigore regem
Pellis, villofum quondam defenderat urfum.
Cuncta meis, exclamat homo, cuncta ufibus adfunt.
Cuncta, faginatus, noftris funt ufibus, anfer
Contra ait. Et quid non curarum impenditur, anfer
Ut bene fervetur, fedeat bene, alatur ut apte.
Unum hoc, præterea nil quicquam percipit anfer,
Nefcius omnino, quod confervetur ad efum.
Quantum noffe poteft rerum, bene cogitat anfer.
Anfer homo fuerit, fecum fi cogitet, uni
Omnia quod fas fit fervire, nec omnibus unum?

Finge, quod imperio tenuem conftringat & armis
Fortior, & mundi mens rectrix atque magistra
Quod fit homo. Semper domat hunc natura tyrannum.
Quæ vel conveniant, homo, vel quæ forte nociva
Cuique creaturæ fuerint, intelligit unus.
Milvius, infidians roftro impendente, columbæ
Num parcet, pluma pulchro difcrimine tactus?
Vermiculi nitidas pica admirabitur alas ?
Audiet accipiter philomelam dulce canentem?
Unus homo cunctis præfto eft cura atque labore.
Curat, ut in filvis habitent generentque volucres,
Ut pecora in lætis habeant fua pafcua pratis,
Et, quibus infideant, habeant fua flumina pifces.
Sunt, quibus utilitas jubet hanc impendere curam.

Sunt plures, quas una jubet curare voluptas.
Suntque creaturæ innumeræ, quas vanus & error
Et luxus quærit, tolerat, fuftentat, & omnes
Ex Domini videas felici vivere luxu.
Ipfe eft, qui contra rabiemque famemque tuetur
Et contra infultus aliorum animalia bruta,
Quæ male docta fames fibi defignavit ad efum.
Ornat muneribus varioque impertit honore,
Quæ debent ipfi laudem impertire & honorem.
Dum funt, dum vivunt, reddit felicia. Felix,
Nec fibi fatalem fentit, nec prævidet ictum
Bestia, non fecus ac, cœli dignatus amore,
Lethiferi ignorat, nec fentit fulminis ictum.
Antea, quam mortem fubiit, bene beftia vixit,
Tune tua fruitus vita morieris & ipfe?

Ignorant animæ, ratione ac mente carentes,
Utiliter mortem. Hæc Deus ipfis otia fecit,
Ac nefcire dedit, fapienti munere, mortem.
Unus homo novit, fibi certam incumbere mortem,
Sic tamen, horribilis mors ipfa ut mortis in hora
Spem faciat, tanquam vitæ melioris origo.
Hora latet mortis, mottis quoque pallida cura
Hinc procul effe folet. Nunquam vicina videtur,
Sit licet ante oculos nobis data mortis imago.
Prodigium quantum! tota hæc prænotio mentis
Nonnifi conceffa eft rationis habentibus ufum.
Quicquid ubique rei eft, five hoc ratione regatur,
Seu nudo instinctu, tantum virtutis habere,
Scito, facultatis tantum, cujufque faluti

Quantum conveniat. Dictamina quodque fecutum
Naturæ, æquali propriam ratione falutem

Adfpirat, mediis, quæ fint fini apta, repertis.
Instinctus dux eft, qui falli & fallere nefcit.

Ergo quod instinctum fequitur, numne indiget ultra

120

Papa

Papa infallibili duce, concilioque fupremo?

Quam fit cunque capax ratio, plerumque ftat anceps.
Auxilio ut veniat, vel serviat, anxia non eft.
Non, nifi, ceu miles, folet infervire, coacta.
Plena quiete negat, non exorata, venire.
Sæpe venire, licet multum invitata, recufat.
Sponte fua, per feque venit, servire paratus,

125

Nobilis inftinctus. Præfto eft, nec deficit unquam.
Difficilis contra ratio nos fæpe relinquit.

Ille via femper recta procedit & una.

130

Hæc errare poteft, prolapfa in devia mille.

Sunt duo, funt vivis communia rebus, agendi

Principia, impellens unum, & difcrimina rerum
Perfpiciens aliud. Brutis animalibus unum
Obtigit, at noftræ naturæ ceffit utrumque.

135

Et fuper instinctum rationem, quam potes, effer,
Inftinctus Deus eft director, mentis habenas
Et rationis homo, dubio moderamine, tractat.

Quis docuit filvas habitantes & juga campi,
Difperfum in plantis caute vitare venenum,
Nec, nifi quæ profint alimenta, capeffere fauce?
Ne pelagi fluctus, ventorumque impetus obfit,
Surgentes turbas, tempeftatefque minaces,
Bestia profpiciens, fedem fibi construit arte
Equoris ad littus: latebras hic præbet arena.
Et tenue & rectum deducit aranea filum,
Nullo ufa exemplo, nulla, quæ dirigat, arte,
Nullo, quæ fufpenfa regat molimina, circo,
Rectius ut dici vix poffint fila Moivro.
Columbi audaces imitata ciconia greffus
Ignotos cœlos, peregrinofque involat orbes.
Talia quis docuit celebres pietate volucres?
Concilium illarum quis primum convocat Auctor?
Hofti opponendas tanta, quæfo, arte phalanges

F

140

145

150

Quis parat, inque via quis euntes ordine ducit?

Sunt fua naturæ data femina cuique falutis
Munere divino. Fines præfcribit & ortus
Cuique Deus fapiens. Mundum, variofque creando
Mundi connexos orbes, ut fit bene toti,
Defectus partis varios, variæ effe falutis
Fundamenta, Deus voluit. Fuit ordo falutis
Talis, & à prima regnavit origine rerum.

Sunt res cum rebus vinclo haud pereunte ligatæ,
Eftque homo continuis homini copulatus amoris
Nexibus. En! quicquid, vitæ omnis fons & origo,
Cœlum animat, quicquid tepidis respirat in auris,
Quicquid in æquoreis vivi generatur abyffis,
Quicquid in his vitæ gaudet fpiramine terris,
Vitali flamma natura hæc omnia nutrit,
Indeque produci genitalia femina curat.

Non homo folus amat, quicquid filveftribus errat
In campis, cœli quicquid per inane volatu
Fertur, & æquoreis quicquid reperitur in undis,
Ardet amore fui. Sed non unius amore

Ardet quodque fui, fexum quoque quærit amatque,
Ex binis donec conjunctis prodeat unum.
Neve eft amplexus æftu finita voluptas.
Continuatur amor. Vires acquirit eundo.
Inque fui fimili renovatis ignibus urit.
Munia certatim fua fic animalia quæque
Naturæ ductu præftant. Alimenta miniftrant
Sollicitæ matres. Incumbit cura tuendi
Patribus. Et foetus, cura ftudioque parentum
Poftquam adoleverunt, folemni more modoque
Mox emittuntur, terras, cœlique marifque
Vifuri tractus varios. Hæc fcilicet ætas
Instinctum fiftit patrium. Defenfio ceffat.

Definit affectus: rumpuntur vincula: quærit

Ignes quodque novos: incenditur: urit: amores
Incipiunt alii. Nova ftirps fuccedit & arbor.
Humani generis non eft hæc tanta facultas
Mollia tam curtis firmandi corpora curis.
Poftulat humanæ plus informatio prolis
Temporis & curæ. Curæ iftæ vincula gignunt
Duratura magis. Magis hæc quoque fortia reddit
Vincla amor, utilitas, ratio, prudentia, virtus.
Per dextram occultam congeftis ignibus urit
Mutuus intus amor. Sequitur mox optio flammas.
Denique fubfidunt animi, fixique tenentur.

Paffio quæque trahit, comitemque incedere cogit
Virtutem quamvis. Utriufque patefcit egestas
Partis. Suppetiæ præftantur utrinque petitæ.
Res abit in morem gratum. Dilectio crefcit,
Ex his nacta bonis fauftum communibus ortum.
Stirps fequitur ftirpem. Soboles generatur ab una
Altera. Stirps genitrix colit atque tuetur amorem
More habituque bono. Generatæ ftirpis amorem
Fautrix ingenerat natura, illumque tuetur.
Stirps generata hominis vix maturefcere cœpit,
Inque hominem affurgit, cum fe mirabilis offert
Vifu oculis fpecies. Vitam quæ contulit olim,
Ipfa ægre vivit, fuccis & viribus orba,

Stirps genitrix. Teneræ ætatis meminiffe, voluptas
Effe, fenectutém miferam præfumere fenfu,
Tædia ferre, folet. Solet hinc pia jure cupido
Jufta rependendi nafci, miferofque juvandi.
Sic amor, & pietas, & fpes fecura futuri,
Communes junctis firmantes viribus ufus,
Humanam fpeciem fartam tectamque tuentur.

190

195

200

205

210

215

Naturam in tenebris, prima inde ab origine mundi, 220 Atque creaturas jacuiffe, putare caveto.

Naturæ ftatus eft & erat regnum Dei & ordo;