opus fanita Romana Ecclefie Cardinalibus, aliif que tum Sacrarum litterarum, tum variarum linguarum peritiffimis viris, eam provinciam demandavit, ut vulgatam editionem Latinam, adhibitis antiquiffimis codicibus manufcriptis, infpectis quoque Hebraicis Græcifque Bibliorum fontibus; confultis denique veterum Patrum commentariis, accuratiffimè caftigarent. Quod itidem inftitutum Pius V. profecutus eft. Verùm Conventum illum, ob varias graviffimafque Sedis Apoftolicæ occupationes jamdudum intermiffum, Sixtus V. divina providentia ad fummum Sacerdotium evocatus, ardentiffimo ftudio revocavit, & tandem confectum typis mandari juffit. Quod cùm jam effet excufum, & ut in lucem emitteretur, idem Pontifex operam daret, animadvertens non pauca in facra Biblia prali vitio irrepfiffe, qua iterata diligentia indigere viderentur, totum opus fub incudem revocandum cenfuit atque decrevit. Id verò cum morte præventus præftare non potuiffet, Gregorius XIV. qui poft Urbani VII. duodecim dierum Pontificatum Sixto fuccefferat, ejus animi intentionem exfecutus, perficere aggreffus eft; ampliffimis aliquot Cardinalibus, aliifque doctiffimis viris, ad hoc iterum deputatis. Sed eo quoque, & qui illi fucceffit, Innocentio IX. breviffimo tempore de hac luce fubtractis; tandem fub initium Pontificatus Clementis VIII. qui nunc Ecclefia univerfæ gubernacula tenet, opus, in quod Sixtus V. intenderat, Deo bene juvante perfectum eft. Accipe igitur Chriftiane Lector, eodem Clemente Summo Pontifice annuente, ex Vaticana Typographia, veterem ac vulgatam facra Scriptura Editionem, quanta fieri potuit diligentia caftigatam : quam quidem ficut omnibus numeris abfolutam, pro humana imbecillitate affirmare difficile eft, ita cateris omnibus, quæ ad hanc ufque diem prodierunt, emendatiorem, purioremque effe, minimè dubitandum. Et verò quamvis in hac Bibliorum recognitione, in codicibus manufcriptis, Hebrais Gracifque fontibus, & ipfis veterum Patrum commentariis conferendis, non mediocre ftudium adhibitum fuerit; in hac tamen pervulgata Lectione, ficut nonnulla confultò mutata, ita etiam alia, ita etiam alia, que mutanda vi & Fretel. ad Da debantur, confultò immutata relicta funt: tum quòd ita faciendum effe, ad offenfionem populorum vitandam, fanctus Hieronymus Epift. ad non femel admonuit; tum quòd facilè fieri Suniam poffe credendum eft, ut majores noftri, qui ex Præfat. Hebrais & Gracis Latina fecerunt, copiam Evang. meliorum & emendatiorum librorum habuc- mafum. rint, quàm ii, qui poft illorum atatem ad nos pervenerunt; qui fortaffe, tam longo tempore identidem defcribendo, minùs puri atque integri evaferunt: tum denique, quia facra Congregationi Ampliffimorum Cardinalium, aliifque eruditiffimis viris ad hoc opus à Sede Apoftolica delectis propofitum non fuit, novam aliquam editionem cudere, vel antiquum Interpretem ulla ex parte corrigere vel emendare; fed ipfam veterem ac vulgatam Editionem Latinam, à mendis veterum librariorum, necnon pravarum emendationum erroribus repurgatam, fua priftina integritati ac puritati, quoad ejus fieri potuit, reftituere; eaque reftituta, ut quàm emendatiffimè imprimeretur juxta Concilii æcumenici Decretum, pro viribus operam dare. Porro in hac Editione nihil non canonicum, nihil adfcititium, nihil extraneum apponere vifum eft : atque ea caufa fuit, cur Liber tertius & quartus Efdra infcripti, quos inter Canonicos libros facra Tridentina Synodus non annumeravit, ipfa etiam Manaffa regis Oratio, qua neque Hebraicè, neque Græcè quidem exftat, neque in manufcriptis antiquioribus invenitur, neque pars eft ullius Canonici libri, extra Canonica Scriptura feriem pofita fint : & nulla ad marginem concordantia (qua pofthac inibi apponi non prohibentur) nulla nota, nulla varia lectiones, nulla denique præfationes, nulla argumenta ad librorum initia conSpiciantur. Sed ficut Apoftolica Sedes induftriam eorum non damnat, qui concordantias locorum, varias lectiones, præfationes fancti Hieronymi, & alia id genus in aliis editionibus inferuerunt; ita quoque non prohibet, quin alio genere characteris in hac ipfa Vaticana editione ejufmodi adjumenta, pro ftudioforum commoditate atque utilitate, in pofterum adjiciantur; ita tamen, ut lectiones varia ad marginem ipfius Textus minimè annotentur. ૩૦, 00000 DE CANONICIS SCRIPTURIS DECRETUM EX CONCILIO TRIDENTINO, SA SESSIONE QUARTA. ACROSANCTA œcumenica & ge- Amos, Abdias, Jonas, Michæas, Naneralis Tridentina Synodus, in Spiritu fancto legitimè congregata, præfidentibus in ea eifdem tribus Apoftolicæ Sedis Legatis, hoc fibi perpetuò ante oculos proponens, ut fublatis erroribus, puritas ipfa Evangelii in Ecclefia confervetur. Et infra: Sacrorum verò librorum Indicem huic Decreto adfcribendum cenfuit, ne cui dubitatio fuboriri poffit, quinam fint, qui ab ipfa Synodo fufcipiuntur. Sunt verò infrafcripti Teftamenti veteris, Quinque Moyfi, id eft, Genefis, Exodus, Leviticus, Numeri, Deuteronomium: Jofue, Judicum, Ruth: Quatuor Regum: Duo Paralipomenon: Efdræ primus, & fecundus, qui dicitur Nehemias: Tobias, Judith, Efther, Job, Pfalterium Davidicum centum quinquaginta Pfalmorum, Parabolæ, Ecclefiaftes, Canticum canticorum, Sapientia, Ecclefiafticus, Ifaias, Jeremias cum Baruch, Ezechiel, Daniel: Duodecim Prophetæ minores, id eft, Ofea, Joel, hum, Habacuc, Sophonias, Aggæus, Zacharias, Malachias: Duo Machabæorum, primus, & fecundus. Teftamenti novi : Quatuor Evangelia, fecundùm Matthæum, Marcum, Lucam, & Joannem : Actus Apoftolorum à Luca Evangelista confcripti: Quatuordecim Epiftola Pauli Apoftoli, Ad Romanos, duæ ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephefios, ad Philippenfes, ad Coloffenfes, duæ ad Theffalonicenfes, duæ ad Timotheum, ad Titum, ad Philemonem, ad Hebræos : Petri Apoftoli duæ : Joannis Apoftoli tres: Jacobi Apoftoli una: Judæ Apoftoli una: & Apocalypfis Joannis Apoftoli. Si quis autem libros ipfos integros cum omnibus fuis partibus, prout in Ecclefia Catholica legi confueverunt, & in veteri vulgata Latina editione habentur, pro facris & canonicis non fufceperit, & traditiones prædictas fciens & prudens contempferit, anathema fit. SESE HIERONYMI PROLOGUS V IGINTI & duas litteras effe apud Hebræos, Syrorum quoque lingua & Chaldæorum teftatur, quæ Hebrææ magna ex parte confinis eft nam & ipfi viginti duo elementa habent eodem fono, fed diverfis characteribus. Samaritani etiam Pentateuchum Moyfi totidem litteris fcriptitant, figuris tantùm & apicibus difcrepantes. Certumque eft Efdram fcribam, legifque doctorem, poft captam Jerofolymam & inftaurationem templi fub Zorobabel, alias litteras reperiffe quibus nunc utimur: cùm ad illud ufque tempus iidem Samaritanorum & Hebræorum characteres fuerint. In libro quoque Numerorum, hæc eadem fupputatio, fub Levitarum ac facerdotum cenfu, myfticè oftenditur. Et nomen Domini tetragrammaton, in quibufdam Græcis voluminibus, usque hodie antiquis expreffum litteris invenimus. Sed & pfalmi, trigefimus fextus, & centefimus decimus, & centefimus undecimus, & centefimus decimus octavus, & centefimus quadragefimus quartus, quanquam diverfo fcribantur metro, tamen ejufdem numeri texuntur alphabeto. Et Jeremiæ lamentationes, & oratio ejus : Salomonis quoque in fine proverbia, ab eo loco in quo ait, Mulierem fortem quis inveniet? iifdem alphabetis vel incifionibus fupputantur. Porro quinque litteræ duplices apud Hebræos funt, Caph, Mem, Nun, Pe, Sade: aliter enim fcribuntur per has principia medietatesque verborum, aliter fines. Unde & quinque à plerifque libri, duplices æftimantur, Samuel, Melachim, Dibre haiamim, Efdras, Jeremias, cum Cinoth, id eft, lamentationibus fuis. Quomodo igitur vigintiduo elementa funt, per quæ fcribimus Hebraicè omne quod loquimur, & eorum initiis vox humana comprehenditur : ita vigintiduo volumina fupputantur, quibus quafi litteris & exordiis, in Dei doctrina, tenera adhuc & lactens viri jufti eruditur infantia. Primus apud eos liber, vocatur quem nos Genefim dicimus. Secundus, Vocatur. Tertius, 2 Berefith: Veelle femoth: qui Exodus Vaiicra, id eft Leviticus. Hi funt quinque libri Moyfi, quos propriè in Tho- Deinde fubtexunt Sophetim, id eft Judicum librum. Et in eundem compingunt Ruth: quia in diebus Judicum facta ejus narratur hiftoria. Tertius fequitur pw Samuel, quem nos Regum primum & fecundum dicimus. Quartus, Melachim, id eft Regum, qui tertio & quarto Regum volumine continetur. Meliufque multò eft Melachim, id eft Regum, quàm in Mámlachot, id eft Regnorum dicere. Non enim multarum gentium defcribit regna, fed unius Ifraëlitici populi, qui tribubus duodecim continetur. ,Ifaias ושעי Quintus, eft Sextus, Jeremias. Septimus, Im Ezechiel. GALEAT U S. verbia, quæ illi hup Misle, id eft Parabolas appellant. .Sir haffirim praenotant השירים Sextus, eft Daniel. Atque ita fiunt pariter Veteris legis libri vigintiduo: id Octavus, liber duodecim Prophetarum : qui apud illos arbitrantur, fi aliis detrahant, orationum veftrarum cly .There afar תרי עשר vocatur Tertius ordo, Hagiographa poffidet. Et primus liber incipit à 11 Job. Secundus à 17 David : quem quinque incifionibus & uno pfalmorum volumine comprehendunt. Tertius eft phu Salomon, tres libros habens: Pro peos opponatis. Ego fciens humilitatem meam, illius fem- HIERONYMUS Fruit fimul & fua viffimas litteras, quæ à principio amiRATER Ambrofius tua mihi munufcula perferens, decitiarum, fidem probatæ jam fidei, & veteris amicitiæ præ PAULINO. ferebant. Vera enim illa neceffitudo eft, & Christi gluti- Pfalm. 13. II. fed Dei timor, & Divinarum Scripturarum ftudia conciliant. Legimus in veteribus hiftoriis quofdam luftraffe provincias, novos adiffe populos, maria tranfille: ut eos quos ex libris noverant, coram quoque viderent. Sic Pythagoras Memphiticos vates, fic Plato Ægyptum & Architam Tarentinum, eamque oram Italiæ, quæ quondam magna Græcia dicebatur, laboriofiffime peragravit: ut qui Athenis magifter erat, & potens, cujufque doctrinam Academiæ gymnafia perfonabant, fieret peregrinus atque difcipulus malens aliena verecundè difcere, quam fua impudenter ingerere. Denique dum litteras quafi toto fugientes orbe perfequitur, captus à piratis & venundatus, etiam tyranno crudeliffimo paruit, captivus, vinctus, & fervus; tamen quia philofophus, major emente fe fuit. Ad Titum Livium lacteo eloquentiæ fonte manantem, de ultimis Hifpaniæ Galliarumque finibus quofdam veniffe nobiles legimus: & quos ad contemplationem fui Roma non traxerat, unius hominis fama perduxit. Habuit illa ætas inauditum omnibus fæculis, celebrandumque miraculum, ut urbem tantam ingreffi, aliud extra urbem quærerent. Apollonius, five ille magus, ut vulgus loquitur, five philofophus, ut Pythagorici tradunt, intravit Perfas, pertranfivit Caucafum, Albanos, Scythas, Maffagetas, opulentiffima Indiæ regna penetravit : & ad extremum, latiffimo Phifon amne tranfmiflo, pervenit ad Brachmanas, ut Hiarcham in throno fedentem aureo, & de Tantali fonte potantem, inter paucos difcipulos, de natura, de motibus fiderum, ac dierum curfu audiret docentem. Inde per Ælamitas, Babylonios, Chaldæos, Medos, Affyrios, Parthos, Syros, Phoenices, Arabes, Palæftinos, reverfus Alexandriam, perrexit Ethiopiam, ut Gymnofophiftas, & famofiffimam Solis menfam videret in fabulo. Invenit ille vir ubique quod difceret, & femper proficiens, femper fe melior fieret. Scripfit fuper hoc pleniflimè octo voluminibus Philoftratus. Quid loquar de fæculi homiA. 9. nibus, cùm Apoftolus Paulus, vas electionis & magifter Gen1. Cor. tium, qui de confcientia tanti in fe hofpitis loquebatur, An experimentum quæ: itis ejus, qui in me loquitur Chriftus? Gal. 1. poft Damafcum Arabiamque luftratam, afcenderit Jerofolymam, ut videret Petrum, & manferit apud eum diebus quindecim? Hoc enim myfterio hebdomadis & ogdoadis, Gal, 2. futurus gentium prædicator inftruendus erat. Rurfumque poft annos quatuordecim, affumpto Barnaba & Tito, expofuerit Apoftolis Evangelium, ne fortè in vacuum curreret, aut cucurriffet. Habet enim nefcio quid latentis epyetas viva vox, & in aures difcipuli de auctoris ore transfufa, fortiùs fonat. Unde & Alchines cùm Rhodi exularet, & legeretur illa Demofthenis oratio, quam adversùs eum habuerat, mirantibus cunctis atque laudantibus, fuspirans ait, Quid fi ipfam auditfetis beftiam, fua verba refonantem? Hæc non dico, quòd fit in me aliquid tale, quod vel poffis à me audire, vel velis difcere: fed quòd ardor tuus, & difcendi ftudium etiam abfque nobis per probari debeat. Ingenium docile, & fine doctore laudabile eft. Non quid invenias, fed quid quæras confideramus. Mollis cera, & ad formandum facilis, etiam fi artificis & plafte cellent manus tamen virtute totum eft quidquid A. 22. elle poteft. Paulus Apoftolus ad pedes Gamalielis legem Moyfi & Prophetas didiciffe fe gloriatur, ut armatus fpi2. Cor. ritalibus telis, poftea diceret confidenter, Arma noftræ militiæ, non carnalia funt, fed potentia Deo, ad deftructionem munitionum, confilia deftruentes, & omnem altitudinem extollentem fe adversùs fcientiam Dei, & captivantes omnem intellectum ad obediendum Chrifto, & 2. Tim. parati fubjugare omnem inobedientiam. Ad Timotheum fcribit ab infantia facris litteris eruditum, & hortatur ad studium lectionis, ne negligat gratiam quæ data fit ei per impofitionem manus presbyterii. Tito præcipit ut inter cæteras virtutes epifcopi, quem brevi fermone depinxit, Tit. I. fcientiam quoque in eo eligat Scripturarum, Obtinentem, inquit, eum, qui fecundùm doctrinam eft, fidelem fermonem ut potens fit exhortari in doctrina fana, & contradicentes revincere. Sancta quippe rufticitas folùm fibi prodeft: & quantùm ædificat ex vitæ merito Ecclefiam Chrifti, tantùm nocet fi deftruentibus non refiftat. Malachias Agg. 2. propheta, immo per Aggæum Dominus, Interroga, ait, facerdotes legem : in tantum facerdotis officium eft interrogatum refpondere de Lege. Et in Deuteronomio legimus, Deuter. Interroga patrem tuum, & annuntiabit tibi; feniores tuos, 10. 3. III. 1. Tim. 4. 32. IV. fe & dicent tibi. In Pfalmo quoque centefimo decimooctavo, Cantabiles mihi erant juftificationes tuæ in loco peregrinationis meæ. Et in defcriptione jufti viri, cùm eum David arbori vitæ, quæ eft in paradifo, compararet, inP. 1. ter cæteras virtutes & hoc intulit, In lege Domini volunDan. 12. tas ejus, & in lege ejus meditabitur die ac nocte. Daniel in fine facratiffimæ vifionis ait, juftos fulgere ficut ftellas; & intelligentes, id eft doctos, quafi firmamentum. Vides quantum inter fe diftent, jufta rufticitas, & docta juftitia? Alii ftellis, alii cœlo comparantur. Quanquam juxta Hebraicam veritatem utrumque de eruditis poffit intelligi. Ifaias $4. Joan, 1. V. Jean. 8. Izech.1. 2. Cor. 3. Ita enim apud eos legimus: Qui autem docti fuerint, fulgebunt quafi fplendor firmamenti : & qui ad juftitiam erudiunt multos, quali ftellæ in perpetuas æternitates. Cur dicitur Paulus Apoftolus vas electionis? Nempe quia le- Ador. 9. gis & Scripturarum fanétarum erat armarium. Pharifæi ftupent in doctrina Domini : & mirantur in Petro & Joanne quomodo legem fciant, cùm litteras non didicerint. Quidquid enim aliis exercitatio, & quotidiana in lege meditatio tribuere folet, illis hoc Spiritus fanétus fuggerebat, & Joan. 6. erant juxta quod fcriptum eft, Geofinanro. Duodecim Luc. 2. annos Salvator impleverat, & in templo fenes de quæftionibus legis interrogans, magis docet dum prudenter interrogat. Nifi fortè rufticum Petrum, rufticum dicimus Joannem: quorum uterque dicere poterat, Etfi imperi- 2. Cor. 11, tus fermone, non tamen fcientia. Joannes rufticus, pifcator, indoctus ? & unde illa vox obfecro, In principio erat Verbum, & Verbum erat apud Deum, & Deus erat Verbum? xogos enim Græcè multa fignificat: nam & verbum eft, & ratio, & fupputatio, & caufa uniufcujufque rei, per quam funt fingula quæ fubfiftunt : quæ univerfa rectè intelligimus in Chrifto. Hoc doctus Plato nefcivit, hoc Demofthenes eloquens ignoravit. Perdam, inquit, Abdias 1. fapientiam fapientium, & prudentiam prudentium repro- Ifaias 29. babo. Vera fapientia perdet falfam fapientiam; & quan- 1. Cor. 1. quam ftultitia prædicationis in cruce fit, tamen Paulus 2. Cor. 1. fapientiam loquitur inter perfectos: fapientiam autem non fæculi hujus, nec principum fæculi iftius, quæ deftruitur; fed loquitur Dei fapientiam in myfterio abfconditam, quam prædeftinavit Deus ante fæcula. Dei fapientia, Chriftus eft. Chriftus enim, Dei virtus, & Dei fapientia. Hæc fapientia in myfterio abfcondita eft: de qua & noni Pfalmi titulus prænotatur, Pro occultis filii, in quo Coloff. 2. funt omnes thefauri fapientiæ & fcientiæ Dei abfconditi. Et qui in myfterio abfconditus erat, prædeftinatus eft ante fæcula prædeftinatus autem & præfiguratus in Lege & Prophetis. Unde & Prophetæ appellabantur Videntes: quia videbant eum, quem cæteri non videbant. Abraham vidit diem ejus, & lætatus eft. Aperiebantur cæli Ezechieli, qui populo peccatori claufi erant. Revela, inquit David, oculos meos, & confiderabo mirabilia de lege tua. Lex enim fpiritualis eft, & revelatione opus eft, ut intelligatur, ac revelata facie Dei gloriam contemplemur. Liber in Apocalypfi feptem figillis fignatus oftenditur : quem fi dederis homini fcienti litteras ut legat, refpondebit tibi, Non poffum: fignatus eft enim. Quanti hodie putant fe noffe litteras, tenent fignatum librum, nec aperire poffunt, nifi ille referaverit qui habet clavem David; qui aperit, & nemo claudit ; claudit, & nemo aperit? In Actibus Apoftolorum fanétus Eunuchus, immo vir ( fic enim eum Scriptura cognominat) cùm legeret Ifaiam prophetam, interrogatus à Philippo, Putafne intelligis, quæ le- Actor. 8. gis? refpondit, Quomodo poffum, nifi aliquis me docuerit? Ego (ut de me loquar interim) nec fanctior fum hoc Eunucho, nec ftudiofior, qui de Ethiopia, id eft de extremis mundi finibus, venit ad templum, reliquit aulam regiam : & tantus amator legis divinæque fcientiæ fuit, ut etiam in vehiculo legeret Litteras facras. Et tamen cùm librum teneret, & verba Domini cogitatione conciperet, lingua volveret, labiis perfonaret, ignorabat eum quem in libro nefciens venerabatur. Venit Philippus, oftendit ei Jefum, qui claufus latebat in littera. O mira doctoris virtus eadem hora credit Eunuchus, baptizatur, & fidelis & fanétus factus eft; ac magifter de difcipulo, plus in deferto fonte Ecclefiæ, quàm in aurato fynagogæ templo reperit. Hæc à me perftricta funt breviter (neque enim epiftolaris anguftia evagari longiùs patiebatur ) ut intelligeres te in Scripturis facris fine prævio & monftrante femitam non poffe ingredi. Taceo de grammaticis, rhetoribus, philofophis, geometris, dialecticis, muficis, aftronomis, aftrologis, medicis, quorum fcientia mortalibus vel utiliffima eft, & in tres partes fcinditur, 7ò dóqua, tŴo μέθοδον, τὴν ἐμπερίαν. Ad minores artes veniam,& quæ non tam lingua, quàm manu adminiftrantur. Agricolæ, cæmentarii, fabri metallorum, lignorumque cæfores, lanarii quoque, & fullones, & cæteri qui variam fupellectilem, & vilia opufcula fabricantur, abfque doctore effe non poffunt quod cupiunt. Quod medicorum eft, promittunt medici tractant fabrilia fabri: fola fcripturarum ars eft, quam fibi paffim omnes vindicant. Scribimus indocti doctique poemata paffim. Hanc garrula anus, hanc delirus fenex, hanc fophifta verbofus, hanc univerfi præfumunt, lacerant, docent antequam difcant. Alii adducto fupercilio, grandia verba trutinantes, inter mulierculas de facris Litteris philofophantur. Alii difcunt, pro pudor, à feminis, quod viros doceant: & ne parum hoc fit, quadam facilitate verborum, immo audacia, edifferunt aliis quod ipfi non intelligunt. Taceo de mei fimilibus, qui fi fortè ad Scripturas fanctas poft fæculares litteras venerint, & fermone compofito aures populi mulferint, quidquid dixerint, hoc legem Dei putant: nec fcire dignantur quid VI. VII. Jacob femper æmulum, hafta percutit fpiritali. Jonas columba pulcherrima, naufragio fuo paffionem Jonas. Domini præfigurans, mundum ad pœnitentiam revocat : & fub nomine Ninive, Gentibus falutem nunciat. Michæas de Morafthi cohæres Chrifti, vaftationem an- Michaas. nuntiat filiæ latronis, & obfidionem ponit contra eam : quia maxillam percufferit judicis Ifraël. Prophetæ, quid Apoftoli fenferint, fed ad fenfum fuum Videlicet manifeftiffima eft Genefis, in qua de creatura Genefis. mundi, de exordio generis humani, de divifione terræ, de confufione linguarum & gentium, ufque ad exitum fcribitur Hebræorum. Exodus. Leviticus. Numeri. Deuteronomium. Patet Exodus cum decem plagis, cum decalogo, cum myfticis divinifque præceptis. In promptu eft Leviticus liber, in quo fingula facrificia, immo fingulæ pene fyllabæ, & veftes Aaron, & totus ordo Leviticus fpirant cœleftia facramenta.. Numeri verò, nonne totius arithmeticæ, & prophetiæ Balaam, & quadraginta duarum per eremum manfionum myfteria continent? Deuteronomium quoque fecunda lex, & Evangelicæ legis præfiguratio, nonne fic ea habet quæ priora funt, ut tamen nova fint omnia de veteribus? Hucufque Moy1. Cor. 14. fes, hucufque Pentateuchus quibus quinque verbis loqui fe velle Apoftolus in Ecclefia gloriatur. Job. Job exemplar patientiæ, quæ non myfteria fuo fermone complectitur? Profa incipit, verfu labitur, pedeftri fermone finitur: omnefque leges Dialecticæ, propofitione, affumptione, confirmatione, conclufione determinat. Singula in eo verba, plena funt fenfibus. Et (ut de cæteris fileam) refurrectionem corporum fic prophetat, ut nullus de ea vel manifeftiùs, vel cautiùs fcripferit. Scio, inquit, quòd redemptor meus vivit, & in noviffimo die de terra furrecturus fum: & rurfum circumdabor pelle mea, & in carne mea videbo Deum, quem vifurus fum ego ipfe, & oculi mei confpecturi funt, & non alius. Repofita eft hæc fpes mea in finu meo. Jofue five Jefus Nave. Lib.Judic. Ruth. Ifai. 16. Reg. I. II. Reg. III. IV. Ofee. Joel. Veniam ad Jefum Nave, qui typum Domini non folùm geftis, verùm etiam nomine præfert: tranfit Jordanem, hoftium regna fubvertit, dividit terram victori po-. pulo, & per fingulas urbes, viculos, montes, flumina, torrentes, atque confinia, Ecclefiæ cœleftifque Jerufalem fpiritualia regna defcribit. In Judicum libro, quot principes populi, tot figuræ funt. Ruth Moabitis, Ifaiæ explet vaticinium, dicentis, Emitte agnum Domine Dominatorem terræ, de petra deserti ad montem filiæ Sion. Samuel in Heli mortuo, & occifo Saul, veterem legem abolitam monftrat. Porro in Sadoc atque David, novi facerdotii, novique imperii facramenta teftatur. Melachim, id eft tertius & quartus Regum liber, à Salomone ufque ad Jechoniam, & à Jeroboam filio Nabat ufque ad Ofee qui ductus eft in Affyrios, regnum Juda & regnum defcribit Ifraël. Si hiftoriam refpicias, verba fimplicia funt: fi in litteris fenfum latentem infpexeris, Ecclefiæ paucitas, & hæreticorum contra Ecclefiam bella narrantur. Nahum confolator orbis increpat civitatem fanguinum, Nabum. & poft everfionem illius loquitur, Ecce fuper montes pedes evangelizantis, & annuntiantis pacem. Sopho Habacuc luctator fortis & rigidus, ftat fuper cuftodiam Habacuc. fuam, & figit gradum fuper munitionem, ut Chriftum in cruce contempletur, & dicat, Operuit cœlos gloria ejus, & laudis ejus plena eft terra. Splendor ejus ut lux erit, cornua in manibus ejus : ibi abfcondita eft fortitudo ejus. Sophonias fpeculator, & arcanorum Dei cognitor, audit clamorem à Porta pifcium, & ejulatum à Secunda, & mias. contritionem à collibus. Indicit quoque ululatum habitatoribus Pila, quia conticuit omnis populus Chanaan, difperierunt univerfi qui involuti erant argento. Aggæus feftivus & lætus, qui feminavit in lacrymis, ut Aggaus. in gaudio meteret; deftructum templum ædificat, Deumque patrem inducit loquentem, Adhuc unum modicum, & ego commovebo cœlum & terram, & mare, & aridam, & movebo omnes gentes, & veniet defideratus cunctis gentibus. Zacharias memor Domini fui, multiplex in prophetia, ZachaJefum veftibus fordidis indutum, & lapidem oculorum rias. feptem; candelabrumque aureum cum totidem lucernis quot oculis; duas quoque olivas à finiftris lampadis cernit & dextris: ut poft equos nigros, rufos, albos, & varios, & diffipatas quadrigas ex Ephraim, & equum de Jerufalem, pauperem regem vaticinetur & prædicet, sedentem fuper pullum filium afinæ fubjugalis. Malachias apertè, & in fine omnium prophetarum, de Malaabjectione Ifraël, & vocatione Gentium, Non eft mihi, chias. ait, voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum : & munus non fufcipiam de manu veftra. Ab ortu enim folis ufque ad occafum, magnum eft nomen meum in Gentibus & in omni loco facrificatur, & offertur nomini meo oblatio munda. Duodecim prophetæ in unius voluminis anguftias coar- Amos. Abdias. Ifaiam, Jeremiam, Ezechielem, & Danielem, quis Ifaias. poteft vel intelligere, vel exponere? Quorum primus non prophetiam mihi videtur texere, fed Evangelium. Secundus virgam nuceam, & ollam fuccenfam à facie Jeremias. aquilonis, & pardum fpoliatum fuis coloribus, & quadruplex diverfis metris nectit alphabetum. Tertius principia & finem tantis habet obfcuritatibus Ezechiel. involuta, ut apud Hebræos iftæ partes cum exordio Genefeos ante annos triginta non legantur. Quartus verò, qui & extremus inter quatuor prophe- Daniel. tas, temporum confcius, & totius mundi qxiswp, lapidem præcifum de monte fine manibus, & regna omnia fubvertentem, claro fermone pronunciat. David Simonides nofter, Pindarus, & Alcæus, Flac- David. cus quoque, Catullus, atque Serenus, Chriftum lyra perfonat, & in decachordo pfalterio, ab inferis excitat refurgentem. Salomon pacificus & amabilis Domini, mores corrigit, Proverb. naturam docet, Ecclefiam jungit & Chriftum, fanctarumque nuptiarum dulce canit epithalamium. Efther in Ecclefiæ typo, populum liberat de periculo; & interfecto Aman, qui interpretatur iniquitas, partes convivii, & diem celebrem mittit in pofteros. Ecclef. Cantic. Esther. - Parali Paralipomenon liber, id eft inftrumenti veteris pomenon. Efdras & Nehemias, adjutor videlicet, & confolator à Efdras. Domino, in unum volumen coarctantur, inftaurant tem- Nebe plum, muros exftruunt civitatis: omnifque illa turba po- mias. puli redeuntis in patriam, & defcriptio facerdotum, Levitarum, Ifraëlis, profelytorum, ac per fingulas familias murorum ac turrium opera divifa, aliud in cortice præferunt, aliud retinent in medulla. Cernis me Scripturarum amore raptum, exceffiffe modum epiftolæ, & tamen non impleffe quod volui. Audivimus tantùm, quid noffe, quid cupere debeamus, ut & nos quoque poffimus dicere: Con- Pfalm. cupivit anima mea defiderare juftificationes tuas in omni 118. tempore. Cæterùm illud Socraticum impletur in nobis, Hoc tantùm fcio, quòd nefcio. |