dum id quod imperfectum reliquere, viam monftraverint. nes aggreditur Fla CLXVI. Primus ante omnes fefe offert Flaminius Nobilius, Lucen- Primus ante omfis, vir in rebus criticis ac theologicis, & in facris litteris verfatiffi- minius Nobilius. mus, qui præclaram navavit operam in edendis Bibliis, quæ Sixti V. nomine circumferuntur, & quorum Nobilius pars magna fuit. Is iniit confilium revocandi in lucem antiquam interpretationem, quam Latini Patres ante B. Gregorii tempora privatim publicèque ad fidei, doctrinam, moresque formandos adhibuiffent; quam interpretationem legendi integram, ut ipfe fcribit, magno docti ac pii homines defiderio afficiebantur. Laudanda fanè viri docti humanitas, qui tam pia defideria, pio non minùs labore explere aggreffus eft. Ipfum interea audire juvat de illa antiqua interpretatione dicentem, & quid in ea reftituenda præftiterit exponentem. «< Va- « Praf.in rietati Græcarum editionum fucceffit longè major Latinarum varietas. «< east. Lat. Nam quemadmodum fcribit S. Auguftinus 1. 2. de Doctrina Chr. ut « quifque aliquid fibi facultatis in Græca & Latina lingua habere vide- «< batur, ita fimul ac Græcus codex in manus veniffet, aufus eft interpre- « tari. Idem tamen Italam interpretationem cæteris anteponit, quæ ver- << borum tenacior effet cum perfpicuitate fententiæ, quæ fortasse ea fuit, « quam fæpe S. Hieronymus Vulgatam vocat, S. Gregorius Veterem, ut qua- «< lis fuit Communis illa apud Græcos, talis hæc Vulgata apud Latinos « esset, nimirum Itala ipfa, qua fedes Apoftolica uteretur, nonnihil ta- « men pro locorum & temporum varietate, & pro voluntate fcriptorum « immutata. Hanc S. Hieronymus emendavit, fed quantùm aut sibi per « codices Græcos licere (etením multa adeo depravata judicabat, ut cor- << rigi poffe desperaret) aut fatis effe ad ufum Ecclefiæ putavit; & ea « quæ ex Hebraico erant addita, libenter retinuit. Hujus editionis (nihil nunc de novo Teftamento dicimus) integrum corpus, quod fciamus, « non exftat. Partes multæ ex plerifque libris, cùm apud cæteros Lati- «< nos Patres habentur, tum apud S. Hieronymum in commentariis atque «< aliis libris. Ex eadem Pfalterium, quomodo ferè à S. Hieronymo eft «< emendatum, in hodierna quoque Vulgata remanfit : quare distinguitur non modò à Pfalterio S. Hieronymi, quod ille ex Hebræo, ut cætera, « tranftulerat ; fed etiam à veteri, & Romano, quòd ista duo aut ex aliis « editionibus effent, aut ex hac eadem nondum à S. Hieronymo emen- «< data. Ex eadem remanferunt partes quædam Efther & Danielis, pro- « phetia Baruch, epiftola Jeremiæ, libri Machabæorum, ex non canonicis «< tertius & quartus Efdræ. Sapientiæ verò & Ecclefiaftici interpretatio, «< quæ in vulgatis Bibliis exftat, ita vetus eft, ut eâ non modò S. Augufti- « nus in Speculo, fed Lucifer Calaritanus, & S. Ambrofius, & S. Cyprianus, & alii vetufti fcriptores utantur. At idem S. Auguftinus in aliis «< libris, & S. Hieronymus (quod fuis locis conftabit) longè puriore & « emendatiore funt ufi; quæ aut ex alia editione fuit, aut ab eodem S. «< Hieronymo fuerat reftituta. In cæteris verò partibus Vulgata quâ nunc « utimur, eft interpretatio S. Hieronymi ex Hebraïco, quam B. Gregorius novam appellavit; quæ quamvis optima fit, ac juftiffimis de caufis «< edita, fummamque habeat auctoritatem, magno tamen docti ac pii ho- « mines defiderio afficiebantur, illam etiam, quam Latini Patres ante B. « Gregorii tempora privatim publicèque ad fidei doctrinam, moresque formandos, adhibuiffent, integram legendi; fine qua præclaræ illorum «< lucubrationes vix, aut ne vix quidem percipi interdum poffent, & ex «< qua ex fæpenumero fententiæ elicerentur, quarum pulchritudinem & «< efficacitatem vel ipfe S. Hieronymus admiratur, quæque ad animos ho- « Сс » minum permovendos atque inflammandos maximam vim haberent..... >> >> Judicium Morini de Nobilii eximio opere. Nobilius non tam antiquam reftituere inter Latinam, quàm cani, verbo reddere curavit. CLXVII. Hactenus Nobilius, cujus eximium laborem, omni qua poteft eloquentia ac venere commendat fcriptor infignis Johannes Morinus, Congreg. Orat. presbyter, præfat. in edit. Gr. LXX. « Suscipienda, inquit, & magni æftimanda eft Flaminii Nobilii è Græco in linguam Latinam editionis LXX. translatio..... Non enim verbis fuis, » nifi cùm aliter fieri non potuit, eam expreffit; fed undequaque & col» lectis antiquorum fragmentis, ea inter fe dexterrimè conciliavit & con» texuit. Itaque ut alter Æfculapius, non Hippolyti membra discerpta, » fed Italæ, atque antiquiffimæ Romanæ translationis, nonnunquam Hie» ronymianæ, quam de LXX. recudit & elaboravit, partes laceras, hinc » atque hinc mille in locis latitantes, vario & follicito labore deprehen» dit, in unum corpus iterum coegit, eique vitam, priftinumque deco>> rem reftituit. Oculis catholicis dignum opus, dignumque ecclefia Ro» mana confilium, quæ novitates omnes averfatur, & antiquiffimorum » Patrum veftigia femper infequitur. opus, x. CLXVIII. Egregiis his laudibus libenter affentior, quanquam hæc inflatiùs commemorata poffint videri. Quamvis enim « Nobilii pretationem » ut cum Matthæo Petitdidier loquar, propter immenfum laborem, fedu- Dissert. verfionem lamque quam in evolvendis Patribus impendit operam, laudem & æfti- ' Græcam LXX. Vati- » mationem eruditorum mereatur, non eft tamen exiftimandum illud veverbum » terem Vulgatam eo modo, quo tempore Patrum exftitit, nobis omnino » repræfentare. » Haud, inquam, exiftimandum est Vulgatam veterem, qualis olim exftitit, à Nobilio fuiffe reftitutam : id vel paululùm attendenti manifeftum fit. In primis enim vir doctus ne quidem unum è codicibus manu exaratis, quibus illa vetus interpretatio continetur, adhibuit in confilium. Tantùm id animo videtur intendiffe, ut verfionem Græcam LXX. qualem exhibet codex Vaticanus, verbum verbo redderet. Siquando à Patribus Latinis ufurpata Scripturæ teftimonia cum Græco conveniebant, ea Nobilius in concinnanda fua interpretatione Latina adhibuit; fin minùs, quæ aptiora funt vifa, fuo arbitratu fupplevit. Ifta namque viri docti fuit methodus, ut ex ipfo difcimus : « In » hac interpretatione Latina, inquit, diligenter operam dedimus, ut quæ ipfius S. Scripturæ partes à Latinis Patribus alicubi recitantur, eas eo» dem modo, atque ab ipfis funt recitatæ, nifi aut illorum inter fe, aut » nostri exemplaris varietas obftaret..... retineremus. » Quæ Poftrema Nobilii verba manifefto effe indicio debent, virum doctum non tam curasse antiquam interpretationem à Patribus ufurpatam ad verbum restituere, quàm Græcum exemplar, fidi interpretis vice fungendo, verbum verbo reddere; quippe qui fauḍatas à SS. Patribus Scripturæ fententias, Non fatis puri fontes, ex qui haufit Nobi lius. nonnifi eas, quæ Græco exemplari erant confentaneæ, exfcripferit, neglectis quæ diffidebant, atque ab ipfo codice Græco erant diverfæ. CLXIX. Obfervat præterea Martianæus nofter tom. 2. novæ edit. Hieron. col. 674. « in Græcis & Latinis obfervationibus, quibus Ro- « bus lectiones manam LXX. 'Seniorum editionem Nobilius illuftravit, totum lutulen- « tum fluere Hieronymum. Nam in recitandis hujus Doctoris verbis, « fidem Mariano Victorio habuit Nobilius ; hincque factum, ut infinitos «<< notis fuis criticis errores asperserit, cùm de corruptiffimis libris varian- «< tes recitet plerùmque lectiones. » Quod autem de Hieronymo obfervat Martianæus, idem quoque licuerit obfervare circa alios plurimos Patres, quorum fcripta longè emendatiora prodiere, quàm Nobilii temporibus prodierant. tione defideretur, CLXX. Verùm, ut concedamus diligenter à Nobilio evoluta ex- Quid in ejus edicussaque fuisse SS. Patrum fcripta, atque ex collectis undequaque antiquorum fragmentis reftitutam utcunque fuiffe ab eo antiquam verfionem; eft tamen adhuc quod in eo opere, circa excerptas è Patribus fententias, defideres. Nimirum in tota, interpretatione Latina nullibi fignificat Nobilius, ne quidem ad oram libri, quo ex tractatu vel libro exfcripferit, quæ adhibet Patrum testimonia: imo ipfa filet Patrum fcriptorumque nomina, præterquam in notis, in quibus vix aliud quidquam reperias, præter variantes lectiones Græcas cæterorum interpretum atque editionum, necnon & alias è Patribus tum Græcis tum Latinis excerptas. Pauciores tamen funt, quas è Patribus Latinis excerpfit; nec decimam noftrarum partem efficient, quod quidem citra jactantiam dixerim, fi cum noftris eas contuleris. Demum circa novum Teftamentum ( quæ Scripturæ pars, cùm Patribus fuerit in ufu frequentiffimo, immenfa teftimoniorum ex antiquis fcriptoribus erutorum copiâ illuftrari potuerat, atque etiam debuerat, ut etiam à nobis illustrata est ) nil aliud Nobilius quàm textum repræfentat. bori reliquerit. CLXXI. Quamvis igitur incredibili immenfoque labore antiquam Quid aliorum laScripturæ interpretationem reftituere conatus fuerit Nobilius, plurima tamen aliorum labori reliquit; maximè verò, quòd antiquæ interpretationis manu exaratos codices non adhibuerit, qui tamen ante omnia adhibendi erant. « Textus namque hujus verfionis, ut meritò obfervat «< Millius, non tantùm inveftigandus. eft ex fragmentis ejus, quæ occur- «< runt in monumentis Patrum Latinorum, fed etiam ex manufcriptis exem- «< plaribus, maximè translationis Italicæ, qualis jam incedebat ante cafti- « gationem Hieronymi. » præftiterit Johan CLXXII. Intactam hanc à Nobilio provinciam, inter eruditos ce- Quid poft eum pere nonnulli; quorum alii aliam hujus antiquæ interpretationis partem hes Martianæus. ope Mff. codicum in lucem revocarunt. Hos inter Johannes Martianæus nofter non parum laudis eft adeptus; qui præter libros Job & Pfalmorum, quos cum afterifcis & obelis edidit tomo primo novæ operum S. Hieronymi editionis, Evangelium quoque Matthæi cum epistola Jacobi, ex duobus probatiffimæ notæ codicibus vulgavit anno 1695. Plurimos quoque alios Scripturæ libros vulgare in animum induxerat, imo & vulgaturum fe pollicitus fuerat; fed heu! nimium morantem ex tranfverfo incurrens mors, ante virum eruditum abftulit, quàm promiffis fidem faceret. nius. CLXXIII. Thomas Hearnius fingularem industriam & diligentiam Thomas Hearin edendis actibus Apoftolorum, juxta antiquam interpretationem ex infigni codice erutam, adhibuit. Prodiit ille liber Oxonii anno 1715. de efa Faber Stapulenfis. Carus. majusculis seu quadratis, ut aiunt, litteris : fed eam exemplorum pau- CLXXIV. Sed ante hæc, habita temporum ratione, referre debue- malius. Alia ab aliis edita antiquæ verfionis fragmenta. CLXXV. Mitto alia nonnulla antiquæ verfionis fragmenta, quæ diverfis temporibus litteratorum studio, vel data occafione, ad calcem librorum, vel privatim fuere excufa; cujus generis funt Pfalteriorum antiquorum complurium, cùm editorum, tum manufcriptorum varietates infigniores, editæ à noftris initio tomi quarti novæ editionis operum S. Auguftini. Item variæ quatuor Evangeliorum lectiones, quas ex Mff. veteribus ad calcem fui in Evangelia commentarii Abbas clariffimus & doctiffimus Auguftinus Calmet adjecit. Sic etiam Ecclesiastes, qui ab illuftriffimo & doctiffimo Meldenfi epifcopo ex commentario S. Hieronymi erutus, notis illuftratus, vulgatufque eft Parifiis anno 1693. cum aliis Sapientialibus libris. Nemo non intelligit doctiffimi Meldenfis epifcopi nomine, non alium à me fignificari quàm magnum, imo maximum Boffuetium. Nefas certè fuiffet hîc prætermittere tantum antiftitem, Galliarum decus & ornamentum, qui præclaris operibus tam bene de Ecclefia meritus eft, ut inter Patres ipfe numerari, & Ecclefiæ nda Pater appellari poffit. Quamvis enim non multùm in isto desudarit curriculo, tanti effe debet quidquid à tam eximio Scriptore profectum eft, ut nulla tam excellentis ingenii fœtura, utlibet parva, non sit grato animo fufcipienda, & honorificè memoranda. Jofephus Blanchinus omnibus in & etiamnum defu dat. CLXXVI. Poftremus omnium, fed omnibus longè feliciùs, quod codem curriculo pace omnium dixerim, in eodem curriculo defudavit, & etiamnum feliciùs defudavit, defudat Jofephus Blanchinus Oratorii Romani presbyter. Afflictus vir piiffimus, nec eruditione minùs quàm pietate confpicuus, maledictis & este es el pluto paniconviciis, quibus Calvinus Lutherufque, & qui funt fecuti, peffimorum Epif.. magiftrorum deteriores difcipuli, noftram Vulgatam Latinam insectancipal que se ha de meat cur & confcindunt, maximè verò cùm facrilegum Belli Papalis librum biblia es á saber lay legiffet, decrevit adornare vindicias facrorum Bibliorum vulgata Latina editioI consonancia y uniformidad nis: nec decrevit modò, fed gnaviter inftans operi, primum jam emifit tomum, qui ipfe ferè omnium primus, verba auctoris funt, jacit fundamenta Ibid. ai la Vulgator con la mering novi ædificii pro vindiciis canonicarum Scripturarum vulgata Latina editionis ; antigua que axon to fit anecdota facrorum Bibliorum fragmenta colligit, juxta Græcam Vulgatam, & Hexaplarem, Latinam antiquam Italam, duplicemque S. Hieronymi translationem, ex codicibus etiam quatuordecim fæculorum. Et hæc quidem continet primus Romanis typis emiffus anno 1740. tomus ; quem alii deinde`sequentur, quibus fufceptum opus in fex partes distribuendum, Totius operis abfolvetur. « Prima pars, non pauca Hexaplorum fragmenta antehac » inedita complectetur. Secunda, veteris Teftamenti libros, à S. Hiero» nymo ex Origeniano LXX. Interpretum exemplari in Latinum fermo>> nem translatos. Tertia, uberem lectionum variarum filvam, ex Mff. ejus diftribu- libris optimæ notæ decerptam, quibus reftituetur priftinæ integritati canon Hebræus, feu veteris Teftamenti verfio, à Cl. Martianæo fub «< titulo Bibliothecæ Divinæ S. Hieronymi evulgata. Quarta, complures.<<< utriufque Foederis libros fecundùm Italam verfionem. Quinta, veteris «< Teftamenti libros à S. Hieronymo è Chaldaico in Latinum fermonem «< converfos. Sexta demum, vindicias canonis facrarum Scripturarum, quem « Tridentina fynodus feffione IV. celebrata die vIII. menfis Aprilis anno «< Domini M. D. XLVI. condidit, & afferuit. » CLXXVII. Multa profectò & præclara, ut cernere eft, promittit Contenta in huvir doctus; nec tamen ullum nobis debet effe dubium, quin immenfo jus operis tomo 1. opere, quod aggreditur, feliciter abfoluto, fidem fuam fit liberaturus, & promiffis facturus fatis; quandoquidem ex eo, quod prodiit, volumine, de cæteris conjecturam facere, atque adeo fperare rectè fas eft. Præter Divinam Hieronymi Bibliothecam, & Pfalterium duplex cum Canticis juxta Græcam Vulgatam, & Latinam Italam versionem ; præter variorum fragmenta librorum; præter fpecimina manu exaratorum codicum triginta, quorum characteres in ære incifos repræfentat, plurima alia tomus ille complectitur. Primo in limine fefe offert epistola Eminentiffimo Cardinali Quirino, in cujus nomine liber apparet, infcripta. Præpofitam hanc operi epiftolam hiftorica fequitur præfatio de veteris Testamenti textu originali, antiquis codicibus, & versionibus Græcis ac Latinis; his accedit appendix aliquot familiarium epiftolarum, in quibus methodus totius editionis defcribitur. ope- CLXXVIII. Si quis fortè requirat quæ noftra fit de Blanchini Noftra de Blanre sententia; ille verò noverit, nec critici, nec judicis partes me hîc tentia. agere; fed fi quas agerem, non alias fanè quàm præconis, opus atque auctorem laudibus cumulando, agerem. Nihil enim mihi propofitum minùs eft, & à me nihil magis alienum, quàm ut de cujufquam gloria deteram. Quantò ergo minùs ex prava æmulatione detraherem laudibus viri doctiffimi, qui piis doctifque vigiliis opus elaboravit, quo non aliud hactenus hujufmodi magis perfectum, & majori elaboratum # diligentia? Qui cùm ad revocandam in lucem antiquam interpretationem animum appulit, quid ad tantæ molis opus abfolvendum requirebatur, vidit, &, aut jam exfecutus eft, aut exfequi in animo habet? Qui pretiofas famofæ hujus interpretationis reliquias, non tantùm in fanctorum Patrum fcriptis investigandas, fed ab ipfis prorfus repetendas fontibus exiftimavit, atque etiam repetiit, conquifitis undequaque, quos adhiberet in confilium, longinquæ antiquitatis & probatiffimæ notæ codicibus? Qui demum nihil videtur prætermififfe, quo fufceptum opus perficiat ; cui & abfolvendo par est certè, vir laboris patiens, antiquitatis amans, in fanctorum Patrum lectione verfatus, facrarum Scripturarum mirè ftudiofus, & in Rempublicam christianam egregiè animatus, cujus annalium abfolvendorum fuæ decreto Congregationis, probante olim Pontifice maximo Clemente XII. impofita eft ipfi provincia? Hæc eft noftra de tanto viro fententia ejufque opere, cui utinam faftigium impofuiffet. Vellem tamen alium vir doctiffimus fuiffet fecutus ordinem; nimirum, ut fingulos ex ordine libros, feu quæcunque fingulorum fragmenta juxta antiquam interpretationem reperit, edidiffet: vellem, inquam, ut fi quas antiquæ interpretationis reliquias Genefeos, sive in codicibus manu exaratis, five in aliis monimentis; ut primùm iftas, ac deinceps alias aliorum, fervata librorum ferie, emififfet. Aliter viro clariffimo visum est, & Pfalterium cæteris præmisit: nec tamen du |