Auguft. 1. 2. de

5. col.

21.

VII.

qua

Commendatur variarum Scripturæ interpretationum utilitas.

Upervacaneum fuerit, pluribus commendare varias Scripturæ interpretationes, quarum ope factum eft, ut Scriptura facra, Doir. tantis morbis humanarum voluntatum fubvenitur, ab una lingua profeChr.cap. eta..... per varias interpretum linguas longè latèque diffufa, innotefceret Gentibus ad falutem facilis namque exiftimatio eft, quàm utile illud fit, quod falutis caufa Gentibus exftitit. Verùm alia eft Scripturæ facræ interpre- Variarum Scritationum utilitas, quæque ea ipfa eft, de qua potiffimùm hîc agitur. Ponum utilitas. Scilicet, ad pleniorem Scripturæ facræ cognitionem comparandam, plurimùm conferunt variæ interpretationes, ut pluribus probat Auguftinus 1. 2. de Doctr. Chrift. cap. 5. & feq. fiquando enim ignotum verbum, aut ignota locutio inter legendum occurrit, idque ex alienis linguis proficifcitur; non tantùm à linguarum peritis, aut ab ipfis linguis, fed à variis interpretationibus fimul collatis, hauriendam repetendamque August. ignoti verbi ignotæve locutionis cognitionem docet S. Doctor: Namque aut ignotum verbum, inquit, facit hærere lectorem, aut ignota locutio. Quæ fi cap. 14. ex alienis linguis veniunt, aut quærenda funt ab earum linguarum hominibus

ubi fup.

aut eædem linguæ, fi & otium eft & ingenium, edifcendæ, aut plurium inter-
pretum confulenda collatio eft..... Plurimùm hic quoque juvat interpretum nu-
merofitas collatis codicibus infpecta atque difcuffa, &c.

pretationum com

non

migenii præroga

VIII. Ne quis autem putet, dum variarum Scripturæ facræ inter- Utilitatem interpretationum utilitatem commendamus, textûs primigenii præftantiam à mendando, nobis lædi; quid de utroque fentiamus cum Auguftino, nec tantùm ad læditur textus priejus mentem, fed & ipfius quoque verbis declarandum. In libro 2. de tiva. Doctr. Chr. de fignis verbifque Scripturæ, de ignotis & obfcuris locutionibus, aliifque impedimentis, quæ lectori moram afferre folent, latè differit S. Doctor, & docet quæ fint harum remedia difficultatum; quæ difciplinæ, quæ fcientiæ, quibus fignorum verborumque ignorantia poffit removeri. Duo ad id præcipuè requirit: 1°. Linguarum peritiam; 2°. Variarum opem interpretationum, quæ fimul collatæ mutuum fibi præstant auxilium, atque obfcuris aliquando locis afferunt lucem; monet verò ut codices, è quibus petuntur interpretationes, emendati adhibeantur. I. quidem linguarum, præfertim Hebrææ & Græcæ, peritiam defiderat, ut difficilia & obfcura Scripturæ loca, quoad ignota figna, intelligantur; fuadetque ut qui in iis explicandis laborant, adeant cos, qui linguas callent; aut addiscant ipsi, si otium fuppetat, & Auguf. idoneum adfit ingenium: Contra ignota figna propria magnum remedium eft, b. inquit, linguarum cognitio. Et Latina quidem linguæ homines, quos nunc Chr. cap. infiruendos fufcepimus, duabus aliis ad Scripturarum divinarum cognitionem opus habent, Hebræâ fcilicet, & Græcâ, ut ad exemplaria præcedentia recurratur, fi quam dubitationem attulerit Latinorum interpretum infinita varietas. Igitur variæ interpretationes Scripturarum id efficiunt, ut neceffaria fit Auguß. linguarum peritia, nedum faciant ut iis non egeamus: Propter diverfitates, ut diclum eft, interpretum, illarum linguarum eft cognitio neceffaria. Abfit Recurrendum ad igitur ut dum commendamus varias Scripturæ interpretationes, textûs pri- nium, cùm inter

1. 2. de

II.

ibid.

textum primige

fe diffident.

pretationes inter migenii prærogativam lædamus, imo ftatuimus cum Auguftino. Siquando enim interpretationes inter fe diffident, fi quis error irrepferit, lapfus interpres fuerit ex ambiguo linguæ præcedentis, ut loquitur Auguftinus ibid. cap. 11. qua alia ratione, nifi ad ipfam originem textumque primigenium revertamur, motæ componentur controverfia inter interpretes, quorum alii aliter intelligunt, fuamque tuentur fententiam? qua via affequi licebit, quænam interpretatio, posthabitis aliis, fit admittenda ? Sed quoniam, infit laudatus Aug. ubi fupra cap. 13. & quæ fit ipfa fententia, quam plures interpretes pro fua quifque facultate atque judicio conantur eloqui, non apparet, nifi in ea lingua infpiciatur, quam interpretantur, & plerumque à fenfu auctoris devius aberrat interpres, fi non fit doctiffimus; aut linguarum illarum, ex quibus in Latinam Scriptura pervenit, petenda cognitio eft; aut habenda interpretationes eorum, qui fe verbis nimis obftrinxerunt; non quia fufficiunt, fed ut ex eis veritas, vel error detegatur aliorum, qui non magis verba quàm fententias interpretando fequi maluerunt. Hæc de textûs primigenii præstantia, ne hanc cuiquam læfiffe videamur, dixiffe fat est. Jam licet de interpretationum utilitate dicere.

Variæ ejufdem Scripturæ inter

loca.

obfcura

ubi fup.

IX. Præter linguarum primigeniarum Hebrææ & Græcæ peritiam, pretationes colla- Vult Auguftinus in confilium adhiberi varias à variis confectas fcriptorifrant aliquando bus Scripturæ interpretationes. Licet enim per fe non fufficiant, illarum tamen ope aliquando contingit obfcuriores Scripturæ fententias illuftrari; quod fcribit, atque etiam appofitione exemplorum probat Auguftinus: Quæ quidem res, inquit, de Latinis interpretationibus verba faciens, plus ad- Auguft. juvit intelligentiam, quàm impedivit, fi modò legentes non fint negligentes. Nam non- c. 12. n. nullas obfcuriores fententias plurium codicum fæpe manifeftavit inspectio, ficut illud 17• Ifaiæ prophetæ unus interpres ait, Et domefticos feminis tui ne defpexeris; alius autem ait, Et carnem tuam ne defpexeris. Uterque fibimet invicem adteftatus eft,namque alter ex altero exponitur..... Item illud ejufd. Ifaiæ prophetæ, Nifi credideritis, non intelligetis'; alius interpretatus eft, Nifi credideritis, non permanebitis. Quis horum verba fecutus fit, nifi exemplaria linguæ præcedentis legantur, incertum eft. Sed tamen ex utroque magnum aliquid infinuatur fcienter. legentibus difficile eft enim ita diverfos à fe interpretes fieri, ut non fe aliqua vicinitate contingant. Et cap. 15. Horum quoque interpretum, qui verbis tenaciùs inhæferunt, collatio non eft inutilis ad explanandam fæpe fententiam.

Plurimùm juvant ad hauriendam

cognitionem.,

X. Linguarum peritia, quod jam animadvertimus, ad ignoti verbi atignote locutionis que ignotæ locutionis, quæ in Scripturis occurrunt, cognitionem eruendam neceffaria eft ; verum ad id longè utiliffimas effe varias interpretationes, auctor eft Auguftinus: Plurimùm, inquit, differens de his verbis, Idem c. locutionibufque ignotis, hic quoque juvat interpretum numerofitas, collatis 14 codicibus inspecta atque difcuffa; tantùm abfit falfitas.

bendus codicum delectus.

ubi fup.

Maximus eft ha- XI. Sed dum varias Scripturæ interpretationes commendat Auguftinus, non quofcunque harum interpretationum codices adhibendos, fed eos fingulari diligentia quærendos monet, qui puri, & emendati funt; atque ita profequitur: Nam codicibus emendandis pri- Idem mitus debet invigilare folertia eorum, qui Scripturas divinas noffe defiderant, ut emendatis non emendati cedant ex uno duntaxat interpretationis genere venientes. Nihil neceffe eft ut pluribus commendare varias Scripturæ facræ interpretationes laboremus. Quantæ fint utilitatis oftendunt fatis hæc pauciora quæ diximus, feu potiùs exfcripfimus ab Auguftino, è cujus libris plura licebat excerpere. Tantùm referam Briani Waltoni Proleg. verba, quibus interpretationum Latinarum commoda & utilitates mirè Polygl. celebrat & extollit: » Licet, inquit, verfionibus fontium prærogativas

1. 18. de

cap. 43. col. 525.

b.

non concedamus, multiplicem tamen verfionum, præfertim antiqua- «
rum, & quæ Ecclefiæ primis fæculis in ufu erant, utilitatem, cæcus «
eft, qui non videt. Verfiones enim velum detrahunt, ut in Sanctum «
fanctorum introfpiciamus; corticem frangunt, ut nucleum latentem «
eruere poffimus; lapidem de fontis ore tollunt, ut aquas quis hauri- «
re poffit, tam pro feipfo, quàm pro gregibus fuis. Verfionum etiam «
tum inter fe, tum cum textu primævo collatio, earum præfertim, quæ «
apud prifcam Ecclefiam obtinuerunt....... optima funt media, tum «<
ratione cognationis cum linguis originalibus, tum usûs & auctoritatis «
per Ecclefiam, quibus verus in obfcuris locis fenfus elici, & lectio ge- «
nuina in dubiis vel depravatis reftitui poffit...... Præterea textus, & «
verfiones, præfertim antiquæ, mutuas fibi fuppetias ferunt : nam ut «<
verfio textum explicat, fic textus verfionem, cùm mendæ occurrunt,
corrigit ; & ut textus verfionibus auctoritatem confert, fic verfiones anti- «<
quæ de textûs integritate testantur. Cùmque ex fcribarum incuria,
aliifque caufis fieri non poffit, quin in minutis quibufdam codices «<<
frequenter defcripti varient; unde meliùs ftabiliri poteft vera lectio,
quàm ex antiquorum exemplarium, & verfionum collatione?
Tandem confenfus & harmonia tot verfionum, diverfis temporibus fa- «<
ctarum, & apud gentes tantis terræ marisque intervallis diftantes, quafi
vox Dei eft, de cœlo teftificantis fe horum librorum auctorem esse,
qui contra omnem hujus mundi potentiam eos mirabiliter confervat. «
Præclaram itaque operam navarunt viri doctiffimi, qui in hoc labora- «
runt, ut facra hæc myfteriorum divinorum fcrinia, Regis fummi de «<
falute humani generis ac hæreditate æterna diplomata, ex optimorum
codicum collatione recognita, & à fitu, vel fqualore, quem temporum «<
injuria, vel ex aliis caufis contraxerunt, vindicata, pura & incorrupta
pofteris tranfmitterent. » Hactenus de variarum Scripturæ verfionum
utilitate. Paucis nunc de LXX. Virorum interpretatione dicamus.

......

сс

(C

Interpretum ver

Aliis omnibus Græcis interpreta◄

XII. Quanquam de interpretationibus Græcis dicere noftri non fit De Græca LXX. instituti, verbum tamen hîc addam de Septuaginta Interpretum verfio- fione. ne; famofior namque eft, quàm ut de ea penitus liceat filere; maximè verò cùm Latinæ interpretationes antiquæ ad hanc versionem fint à nobis Auguft. expendendæ, ex qua eas etiam effe confectas auctor eft Auguftinus: Ex Civ. De hac LXX. interpretatione, inquit, etiam in Latinam linguam interpretatum est, Verfionis autem iftius tanta eft quod Latina ecclefiæ tenent. præ aliis interpretationibus Græcis, quæ longè pauciores funt quàm Latinæ, au- tionibus præcitat. &toritas, tanta excellentia, ut illa una fuerit olim ab Ecclefia recepta, illa una fit apud Græcos in ufu, & quidem tam frequenti, ut cæteræ nullo pene ordine habeantur; imo ut etiam plures apud Græcos an Ibidem. ulla alia fit Græca interpretatio præter ipfam, ignorent. Nam cùm fuerint, inquit Auguft. & alii interpretes, qui ex Hebræa lingua in Græcam facra illa Eloquia tranftulerunt, ficut Aquila, Symmachus, Theodotion; ficut etiam illa eft interpretatio, cujus auctor non apparet, & ob hoc fine nomine interpretis, Quinta Editio nuncupatur; hanc tamen que LXX. eft, tanquam fola effet, fic recepit Ecclefia; eaque utuntur Græci populi Chriftiani, quorum plerique, utrùm alia fit aliqua, ignorant. Ex hac LXX. interpretatione etiam in Latinam linguam interpretatum eft, quod ecclefia Latine tenent.

Codices Lat. ad

rationem verfionis LXX. Interpretum

XIII. Sed quanti fecerit , quo in pretio ipfe hanc interpretationem habuerit Auguftinus, ab ipfo juvat audire. In fecundo de Doctrina Christ. libro, cap. 14. ubi varias interpretationes Latinas com- expendendos atmendat, poftquam dixit, plurimùm juvare interpretum numerofita- docet Auguftinus.

que emendandos

de Doctr.

15.

tem collatis codicibus infpectam atque difcuffam ; poftquam admo-
nuit codicibus emendandis primitus invigilare debere folertiam eorum
qui Scripturas divinas noffe defiderant; ad Græcam LXX. interpreta-
tionem emendandos effe codices Latinos indubitanter pronunciat: La- Lib. 2.
tinis quibuslibet emendandis, inquit, Græci adhibeantur, in quibus Septua- Chr. cap.
ginta Interpretum, quod ad vetus Teftamentum adtinet, excellit auctoritas
Latini ergo, ut dicere cœperam, codices veteris Teftamenti, fi neceffe fuerit,
Græcorum auctoritate emendandi funt, & eorum potiffimùm, qui cùm feptua-
ginta effent, ore uno interpretati effe perhibentur. Hæc fufficiant de Septua-
ginta Interpretum verfione. Qui plura volet, adeat recentiores Scri-
pturarum interpretes; adeat etiam eos, qui de ista, aliifque Græcis
interpretationibus latè difputarunt. His nos omiffis, ad interpretatio-
nes Latinas revertimur; paucis investigaturi, an
quæ variæ effe
exiftimantur Latinæ interpretationes, fint tantùm diverfa à diverfis
confecta librariis unius ejufdemque interpretationis exempla, in quibus
librarii prð suo arbitratu addiderint, detraxerint, mutaverint.

§ II.

An una primitus exftiterit verfio Latina, an variæ à variis confecte

Auguftini ver- XIV.

ba de variis interpretibus Latinis,

hementiùs.

interpretibus.

de Dodr.

16.

2.

Arias olim fuiffe Scripturæ facræ interpretationes, quas varii interpretes elaboraverint, verbis tam apertis docet Aunon urgenda ve- guftinus, ut dubitare nemini pene liceat : Qui Scripturas ex Hebræa lingua Lib. 2. in Græcam verterunt, inquit, numerari poffunt; Latini autem interpretes nullo Chr. cap. modo. Ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Græcus, & 11. ". aliquantulum facultatis fibi utriufque linguæ habere videbatur, aufus eft interpretari. Vehementiùs tamen non eft urgendum iftud Auguftini teftimonium, neque exiftimandum, quot varii occurrebant olim Scripturæ interpretationum codices, quorum alii ab aliis diffidebant, tot fuiffe varias Scripturarum interpretationes, à diverfis elaboratas interpretibus; hæ nimirum difcrepantiæ, plerumque non tam diverfos interpretes, quàm diverfos arguunt librarios, eofdemque aut ofcitantes, aut audaciores; qui inter defcribendum unam eandemque Scripturarum interpretationem, fuo finguli arbitratu vel negligentia, plurima mutaverint.

Variæ funt textûs primigenii

tiones.

XV. Varias autem difcrepantefque effe unius interpretationis leScripturarum lec- ctiones, quamvis ab uno elaborata fit interprete, nemini mirum videri debet; quandoquidem vel ipfius primigenii Scripturarum textûs diverfas aliquando effe lectiones, concors omnium tam Catholicorum quàm Heterodoxorum eft opinio. Quis enim verò nesciat variantes dari lectiones in ipfo textu Hebraico veteris, & Græco novi Testamenti, «cùm hoc teftentur, ut verbis Waltoni utar, tot varietates ex » codicibus Mff. & impreffis à viris doctiffimis annotatæ. » Idem non tantùm fatetur, fed & pluribus confirmat Bellarminus.

Admiffis variis

XVI. Nec eft quòd meticulofi quidam, atque in rebus criticis, rum lectionibus, verfandifque antiquis exemplaribus hofpites & peregrini, vereantur

textus Scriptura

nihil carum læditur auctoritas.

ne,

dum varias textus primigenii & difcrepantes aliquando effe lectiones contendimus, Scripturæ facræ auctoritas lædatur, noftraque vacillet fides. Inanis enim ille metus eft, vanufque fcrupulus, quem Waltonus tam firmis, tam fidei Catholicæ confentaneis rationibus convellit, ut Catholicæ communionis theologum audire mihi videar.

Proleg.

n.

Walton. « Sed præter ea, inquit, quæ ex viris doctiffimis jam citavimus, & hæc «< 6... addenda duximus, vanum effe iftorum metum, & utilitates non fper6. nendas habere variarum lectionum collectionem ; multùm enim facit «< ad veram lectionem tum confervandam, tum reftituendam, ejufque rectam intelligentiam. Codicum innumerorum confenfus mirus in om- «< nibus, quæ Religionis fubftantiam fpectant, veritatem divinam mul- « tùm confirmat, Deique curam fpecialem circa hos libros demonstrat; qui hominum negligentiæ, ignorantiæ, & temeritati permifit cutim «<< quafi ftringere in levioribus; at vulnera lethalia infligi, falutaria do- « gmata corrumpendo, non fivit...... Præterea notandum eft dari media « certa, quibus vera lectio, cùm codices difcrepant, ftabiliri poteft; fcili- « cet analogia fidei, antiquorum fcripta & commentaria, antiquæ versio- «< nes, codicum antiquorum collatio, maximè verò ipfa Scriptura®, in qua an- « tecedentium & confequentium confideratio, & locorum parallelorum & « fimilium obfervatio, multùm ad veram lectionem conferunt. Nam illa «< lectio, quæ cum antecedentibus & confequentibus, & cum locis parallelis confentit, & analogiæ fidei confona eft, vel cum aliis bonæ notæ « codicibus concordat, & ex antiquis Patrum Ecclefiæ fcriptis corrobora- « tur, procul dubio pro vera & genuina habenda eft. Si verò, his om- «<< nibus pensiculatis, adhuc lectio dubia maneat, liberum efto cuiquam judicium: non enim poteft effe alicujus momenti illa varietas, utramlibet ele- « geris; utraque enim vera effe poteft. » Ex his liquet quàm inanis eorum metus fit, qui verentur ne Scripturæ auctoritas lædatur, fi varias ac difcrepantes effe nonnunquam textûs primigenii lectiones agnofcamus. XVII. Sed ne pluribus lectorem morer, atque ut eò revertar, unde fum profectus; en quò rem deduco : Quamvis textûs primigenii primigenius, licet difcrepent inter fe aliquando lectiones, variifque diffideant verbis, aliquando varia atque etiam fententiis, unum tamen eundemque primigenium effe textum non pariter unam conftat : quidni igitur pariter unam eandemque primùm fuiffe Scripturarum interpretationem dixerimus, quamvis variæ in codicibus occur- nem Larinam, rant difcrepantiæ, quæ varias interpretationes, à variis elaboratas in- fuerint inter fe difterpretibus, fignificare videantur?* Nimirum variæ illæ forfitan difcrepantiæ, aut ab ofcitantium negligentia librariorum, aut ab audacium* Variarum letemeritate eruditulorum funt profectæ ; quorum alii fomniculosè defcribendo hanc interpretationem, verba & fententias vitiarunt; alii verò, quæ minùs intellexere, aut mendofa putarunt, arbitratu fuo mutaverunt. Certè fi id inter exfcribendum primigenium Scripturæ textum cujus vel litterulam mutare nefas effe debuerat, contigit; quantò magis contingere potuit in exscribenda interpretatione, cujus cùm non tanta effet auctoritas, quanta textûs primigenii, minori adhuc curâ, minorique religione eft defcripta à librariis, & eruditulis, qui mutare, addere, detrahere, gloffulas inferere, religioni non habuerunt?

Unicus eft Scripturarum textus

fas eft dicere Scri

quamvis plurime

crepantes lectio

nes?

&tionum origo.

Altera, ipfaque purior, variarum

XVIII. Præterea variarum poteft effe alia lectionum origo, eaque purior atque utilior. Sicut enim librarii & erudituli, ofcitantiâ, lectionum origo. & temeritate primigeniam translationem nonnunquam vitiarunt; ita eruditi, fiquando primum dormitaffe agnoverunt interpretem, quod nemini non contingit, cùm errare & falli humanum, & à nemine alienum fit, quæ minùs rectè verfa erant, caftigarunt, & verbis fententiifve obscuris lucem dedere. Hinc factum eft, ut quæ variæ videntur effe à variis elaboratæ fcriptoribus Scripturarum interpretationes, aliud forfitan nihil fint, quàm varia ejufdem interpretationis exempla, pro librariorum negligentia, ignorantia, ac temeritate,