"

Ann. 1. 2. de Doitr.

21.

mbi fup.

zap. 14.

PARS PRIM A.

§ PRIMU S.
Commendatur variarum Scripturæ interpretationum utilitas.
VII.

S

Upervacaneum fuerit, pluribus commendare varias Scripturæ

interpretationes, quarum ope fazlum eft , ut Scriptura sacra , qua tantis morbis humanarum voluntatum subvenitur , ab una lingua profeCir.. eta..... per varias interpretum linguas longè latèque diffufa , innotefceret Gentibus

ad falutem : facilis namque existimatio est, quàm utile illud fit, quod
falutis caufa Gentibus exstitit. Verùm alia est Scripturæ facræ interpre- Variarum Scri-
tationum utilitas , quæque ea ipsa est, de qua potissimùm hîc agitur. Fionum utilitas.
Scilicet, ad pleniorem Scripturæ facræ cognitionem comparandam, plu-
rimùm conferunt variæ interpretationes , ut pluribus probat Augustinus
1. 2. de Doctr. Christ. cap. 5. & feq. fiquando enim ignotum verbum,
aut ignota locutio inter legendum occurrit , idque ex alienis linguis
proficiscitur ; non tantùm à linguarum peritis, aut ab ipsis linguis, fed

à variis interpretationibus fimul collatis, hauriendam repetendamque Atqur. ignoti verbi ignotæve locutionis cognitionem docet S. Doctor : Namque

aut ignotum verbum , inquit , facit hærere leftorem, aut ignota locutio. Quæ si
ex alienis linguis veniunt , aut quærenda funt ab earum linguarum. hominibus ,
aut evedem linguæ, li & otium eft & ingenium , edifcenda , aut plurium inter-
pretum confulenda collatio est..... Plurimùm hîc quoque juvat interpretum nu-
merofitas collatis codicibus inspecta atque discussa, &c.

VIII. Ne quis autem putet, dum variarum Scripturæ facræ inter- Utilitatem inter-
pretationum utilitatem commendamus, textûs primigenii præftantiam à mendando , non
nobis lædi; quid de utroque sentiamus cum Augustino , nec tantùm ad hoidieni te metus pri-
ejus mentem, fed & ipfius quoque verbis declarandum. In libro 2. de tivă.
Doctr. Chr. de signis verbisque Scripturæ , de ignotis & obfcuris lo-
cutionibus , alüsque impedimentis, quæ lectori moram afferre folent,
latè differit S. Doctor , & docet quæ sint harum remedia difficultatum;
quæ difciplinæ, quæ fcientiæ , quibus fignorum verborumque ignoran-
tia possit removeri. Duo ad id præcipuè requirit : 1°. Linguarum peri-
tiam ; 2°. Variarum opem interpretationum, quæ fimul collatæ mu-
tuum sibi præstant auxilium , atque obscuris aliquando locis afferunt lu-
cem ; monet verò ut codices, è quibus petuntur interpretationes, emen-
dati adhibeantur. I'. quidem linguarum, præfertim Hebrææ & Græcæ,
peritiam desiderat, ut difficilia & obfcura Scripturæ loca, quoad ignota
ligna, intelligantur ; fuadetque ut qui in iis explicandis laborant, ad-

eant eos, qui linguas callent ; aut addiscant ipsi, si otium fuppetat, & Aug•f. idoneum adsit ingenium : Contra ignota signa propria magnum remedium eft, Dažr

. inquit , linguarum cognitio. Et Latinæ quidem linguæ homines , quos nunc Chr. cap. infiruendos Jufcepimus , duabus aliis ad Scripturarum divinarum cognitionem opus

habelt, Hebræa scilicet , & Græcâ, ut ad exemplaria præcedentia recurra-
tur , fi quam dubitationem attulerit Latinorum interpretum infinita varietas. Igi-

tur variæ interpretationes Scripturarum id efficiunt , ut necessaria sit Anzup. linguarum peritia , nedum faciant ut iis non egeamus : Propter diversi

tates , ut dictum efi , interpretum , illarum linguarum eft cognitio necesaria. Absit Recurrendum ad igitur ut dum commendamus varias Scripturæ interpretationes, textûs pri- niun, cun inter

ibid.

Tom. I.

с

fe diffident,

Variæ ejusdem
Scripturæ inter-

loca.

pretationes inter migenii prærogativam lædamus , imo statuimus cum Augustino. Si

quando enim interpretationes inter fe dissident, fi quis error irrepferit, si lapfus interpres fuerit ex ambiguo linguæ præcedentis , ut loquitur Augustinus ibid. cap. 11. qua alia ratione , nisi ad ipfam originem textumque primigenium revertamur, motæ componentur controversiæ inter interpretes , quorum alii aliter intelligunt , suamque tuentur fententiam? qua via assequi licebit, quænam interpretatio , posthabitis aliis, fit admittenda ? Sed quoniam, infit laudatus Aug. ubi fupra cap. 13. & quæ fit ipsa sententia , quam plures interpretes pro fua quisque facultate atque judicio conantur eloqui , non apparet , nisi in ea lingua inspiciatur , quam interpretantur , & plerumque à fenfu auctoris devius aberrat interpres, si non fit do Etissimus ;. aut linguarum illarum , ex quibus in Latinam Scriptura pervenit , petenda cognitio eft ; aut habendæ interpretationes eorum , qui se verbis nimis obstrinxerunt ; non quia fufficiunt , sed ut ex eis veritas, vel error detegatur aliorum, qui non magis verba quàm fententias interpretando fequi maluerunt. Hæc de textûs primigenii præstantia, ne hanc cuiquam læsisse videamur, dixisse fat est. Jam licet de interpretationum utilitate dicere.

IX. Præter linguarum primigeniarum Hebrææ & Græcæ peritiam, pretationes colla- vult Augustinus in consilium adhiberi varias à variis confectas scriptoriheran baliquando bus Scripturæ interpretationes. Licet enim per fe non fufficiant, illarum

tamen ope aliquando contingit obscuriores Scripturæ sententias illustra-
ri; quod fcribit, atque etiam appofitione exemplorum probat Augustinus:
Quæ quidem res, inquit, de Latinis interpretationibus verba faciens, plùs ad- Auguß.
juvit intelligentiam , quàm impedivit , si modò legentes non fint negligentes. Nam non-4.12."..
nullas obscuriores sententias plurium codicum sæpe manifestavit inspectio , ficut illud 17.
Ifaiæ prophetæ unus interpres ait, Et domesticos feminis tui ne despexeris ; alius
autem ait , Et carnem tuam ne despexeris. Uterque sibimet invicem adteftatus
eft, namque alter ex altero exponitur..... Item illud ejusd. Isaiæ prophetæ , Nisi cre-
dideritis, non intelligetis ; alius interpretatus eft, Nisi credideritis, non per-
manebitis. Quis horum verba secutus fit , nisi exemplaria linguæ præcedentis
legantur , incertum est. Sed tamen ex utroque magnum aliquid insinuatur fcienter.
legentibus : difficile est enim ita diversos à se interpretes fieri, ut non se aliqua
vicinitate contingant. Et cap. 15. Horum quoque interpretum , qui verbis tena-
ciùs inhæferunt, collatio non eft inutilis ad explanandam fæpe sententiam.

X. Linguarum peritia , quod jam animadvertimus, ad ignoti verbi at-
ignctæ locutionis que ignotæ locutionis, quæ in Scripturis occurrunt, cognitionem eruen-

dam necessaria est ; verum ad id longè utilissimas esse varias interpretatio-
nes , auctor est Augustinus : Plurimùm , inquit , differens de his verbis, Idemo,
locutionibusque ignotis , hîc quoque juvat interpretum numerositas , collatis 14.
codicibus infpečta atque difcuffa; tantùm absit falfitas.

X I. Sed dum varias Scripturæ interpretationes commendat Au-
gustinus , non quofcunque harum interpretationum codices adhi-
bendos , fed eos singulari diligentia quærendos monet, qui puri, &
emendati sunt ; atque ita profequitur : Nam codicibus emendandis pri- Idem
mitus debet irrvigilare solertia eorum qui Scripturas divinas nosle desiderant ,
.240 emendatis non emendati cedant ex uno duntaxat interpretationis genere
venientes. Nihil necesse est ut pluribus commendare varias Scripturæ sa-
cræ interpretationes laboremus. Quantæ sint utilitatis ostendunt fatis
hæc pauciora quæ diximus , feu potiùs exfcripfimus ab Augustino ,
è cujus libris plura licebat excerpere. Tantùm referam Briani Waltoni Proleg.
verba, quibus interpretationum Latinarum commoda & utilitates mirè
celebrat & extollit : » Licet, inquit, versionibus fontium prærogativas

Plurimum juvant ad

cognitionem,

Maxinus eft habendus codicum delectus,

ubi fup.

ad Biblia Polygl.

tum cc

(C

ܪ

(C

runt

non concedamus , multiplicem tamen versionum , præfertim antiqua- «.
rum , & quæ Ecclefiæ primis fæculis in usu erant, utilitatem , cæcus «
est, qui non videt. Versiones enim velum detrahunt , ut in Sanctum «
fanctorum introfpiciamus ; corticem frangunt , ut nucleum latentem «
eruere possimus ; lapidem de fontis ore tollunt, ut aquas quis hauri- «
re possit , tam pro seipso , quàm pro gregibus suis. Versionum etiam «
tum inter fe, tum cum textu primævo collatio , earum præfertim , quæ «
apud priscam Ecclesiam obtinuerunt....... optima funt media
ratione cognationis cum linguis originalibus, tum usûs & auctoritatis «
per Ecclesiam, quibus verus in obfcuris locis sensus elici, & lectio ge- «
nuina in dubiis vel depravatis restitui possit...... Præterea textus, & «
versiones , præfertim antiquæ, mutuas sibi fuppetias ferunt : nam ut «
versio textum explicat , sic textus versionem , cum mendæ occurrunt ,
corrigit ; & ut textus versionibus auctoritatem confert, sic versiones anti- «
quæ de textûs integritate testantur. Cùmque ex fcribarum incuria ,
aliisque causis fieri non possit , quin in minutis quibufdam codices «
frequenter descripti varient ; unde meliùs stabiliri potest vera lectio, «
quàm ex antiquorum exemplarium, & verfionum collatione ? .......(
Tandem consensus & harmonia tot versionum , diversis temporibus fa- «
ctarum , & apud gentes tantis terræ marisque intervallis distantes, quasi
vox Dei eft, de cælo testificantis se horum librorum auctorem esse , a
qui contra omnem hujus mundi potentiam eos mirabiliter conservat. «
Præclaram itaque operam navarunt viri doctissimi , qui in hoc labora- «

ut facra hæc mysteriorum divinorum scrinia, Regis fummi de «
salute humani generis ac hæreditate æterna diplomata , ex optimorum
codicum collatione recognita , & à fitu, vel fqualore , quem temporum
injuria , vel ex aliis caufis contraxerunt, vindicata , pura & incorrupta
pofteris transmitterent. » Hactenus de variarum Scripturæ verfionum
utilitate. Paucis nunc de LXX. Virorum interpretatione dicamus.

XII. Quanquam de interpretationibus Græcis dicere noftri non fit De Græca LXX. instituti , verbum tamen hîc addam de Septuaginta Interpretum versio-Goneprerum vera ne; famosior namque eft, quàm ut de ea penitus liceat filere; maximè

verò cùm Latinæ interpretationes antiquæ ad hanc versionem sint à nobis
Auguß. expendendæ, ex qua eas etiam esse confectas auctor est Augustinus : Ex
Civ. De hac LXX. interpretatione , inquit, etiam in Latinam linguam interpretatum est,
Col. 43: quod Latinæ ecclefiæ tenent.
Versionis autem istius tanta est

præ

aliis interpretationibus Græcis, quæ longè pauciores funt quàm Latiriæ, au- tionibus præitat. ctoritas, tanta excellentia , ut illa una fuerit olim ab Ecclesia

recepta, illa una sit apud Græcos in usu, & quidem tam frequenti, ut cæteræ

nullo pene ordine habeantur ; imo ut etiam plures apud Græcos an Ibidem. ulla alia fit Græca interpretatio præter ipfam , ignorent. Nam cùm fue

rint , inquit Auguft. & alii interpretes , qui ex Hebrea lingua in Græcam facra illa Eloquia tranftulerunt , ficut Aquila , Symmachus , Theodotion ; sicut etiam illa eft interpretatio , cujus auctor non apparet , & ob hoc fine nomine interpretis, Quinta Editio nuncupatur ; hanc tamen quæ LXX. eft, tanquam Sola esset , fic recepit Ecclefia ; eaque utuntur Græci populi Christiani , quorum plerique , utrùm alia sit aliqua , ignorant. Ex hac LXX. interpretatione etiam in Latinam linguam interpretatum est, quod ecclefiæ Latinæ tenent.

XIII. Sed quanti fecerit , quo in precio ipfe hanc interpretatio- Codices Lat. ad nem habuerit Augustinus , ab ipfo juvat audire. In fecundo de Doctrina Christ. libro, cap. 14. ubi varias interpretationes Latinas com-expendenddando mendat , poftquam dixit , plurimùm juvare interpretum numerosita- docet Augustinus.

(C

Aliis omnibus

525

b.

rarionem versionis LXX. Interpretum

tem

1

....... 15.

collatis codicibus inspectam atque discussam ; poftquam admo-
nuit codicibus emendandis primitus invigilare debere folertiam eorum,
qui Scripturas divinas nosse desiderant ; ad Græcam LXX. interpreta-
tionem emendandos esse codices Latinos indubitanter pronunciat : La- lib. 2.
tinis quibuslibet emendandis , inquit , Græci adhibeantur , in quibus Septua- Ch. cap.
ginta Interpretum , quod ad vetus Testamentum adıinet, excellit auctoritas
Latini ergo , ut dicere cæperam , codices veteris Testamenti, si necesse fuerit ,
Græcorum auctoritate emendandi funt , & eorum potiffimùm, qui cùm septua-
ginta essent , ore uno interpretati ese perhibentur. Hæc fufficiant de Septua-
ginta Interpretum versione. Qui plura volet , adeat recentiores Scri-
pturarum interpretes ; adeat etiam eos , qui de ista, aliisque Græcis
interpretationibus latè disputarunt. His nos omissis , ad interpretatio-
nes Latinas revertimur ; paucis investigaturi , an, quæ variæ esse
existimantur Latinæ interpretationes , lint tantùm diversa à diversis
confecta librariis unius ejusdemque interpretationis exempla , in quibus
librarii pro suo arbitratu addiderint , detraxerint , mutaverint.

ba de variis interpreribus Latinis, non urgenda ve hemencius,

V

11. 7.

16.

An una primitus exstiterit versio Latina , an variæ à variis confecta

interpretibus.
Augustini ver- XIV. Arias olim fuisse Scripturæ facræ interpretationes, quas va-

interpretes elaboraverint , verbis tam apertis docet Au-
gustinus, ut dubitare nemini pene liceat : Qui Scripturas ex Hebræa lingua lib. 2.
in Græcam verterunt , inquit, numerari poffunt ; Latini autem interpretes nullo "Chr.cap.
modo. Ut enim cuique primis fidei temporibus in manus venit codex Græcus, do
aliquantulum facultatis fibi utriusque linguæ habere videbatur , aufus eft interpretari.
Vehementius tamen non eft urgendum istud Augustini testimonium,
neque existimandum , quot varii occurrebant olim Scripturæ interpre-
tationum codices, quorum alii ab aliis dissidebant, tot fuisse varias Scriptu-
rarum interpretationes , à diversis elaboratas interpretibus : hæ nimirum
discrepantiæ , plerumque non tam diversos interpretes , quàm diversos
arguunt librarios , eosdemque aut ofcitantes , aut audaciores ; qui inter
describendum unam eandemque Scripturarum interpretationem , fuo
finguli arbitratu vel negligentia , plurima mutaverint.

Å V. Varias autem discrepantesque esse unius interpretationis le-
Scripturaruin lec- ctiones, quamvis ab uno elaborata sit interprete, nemini mirum vide-

ri debet ; quandoquidem vel ipsius primigenii Scripturarum textûs di-
versas aliquando esse lectiones , concors omnium tam Catholicorum
quàm Heterodoxorum est opinio. Quis enim verò nesciat variantes
dari lectiones in ipfo textu Hebraico veteris , & Græco novi Testa-

menti, « cùm hoc teftentur, ut verbis Waltoni utar, tot varietates ex
» codicibus MIT. & impressis à viris doctissimis annotatæ. » Idem non
tantùm fatetur, fed & pluribus confirmat Bellarminus.

XVI. Nec est quòd meticulosi quidam, atque in rebus criticis, rem lectionibus , verfandisque antiquis exemplaribus hofpites & peregrini , vereantur

ne , dum varias textus primigenii & discrepantes aliquando esse lectio-
nes contendimus , Scripturæ facræ auctoritas lædatur , noftraque va-
cillet fides. Inanis enim ille metus est, vanufque fcrupulus, quem
Waltonus tam firmis, tam fidei Catholicæ confentaneis rationibus con-
vellit , ut Catholicæ coinmunionis theologum audire mihi videar.

Variæ sunt tex

liones.

Admiffis variis textus Scriprura.

nihil carum lxditur auctoritas.

(C

6.

Unicus est Scric

Walton. << Sed præter ea, inquit, quæ ex viris doctissimis jam citavimus, & hæc «
bolso addenda duximus, vanum esse istorum metum , & utilitates non fper-

nendas habere variarum lectionum collectionem ; multùm enim facit «
ad veram lectionem tum conservandam , tum restituendam , ejufque
rectam intelligentiam. Codicum innumerorum consensus mirus in om- «
nibus, quæ Řeligionis substantiam spectant , veritatem divinam mul- «
tùm confirmat, Deique curam fpecialem circa hos libros demonstrat;
qui hominum negligentiæ , ignorantiæ, & temeritati permisit cutim «
quasi stringere in levioribus ; ar vulnera lethalia infligi, falutaria do- «
gmata corrumpendo, non sivit...... Præterea notandum est dari media «
certa , quibus vera lectio, cùm codices discrepant, stabiliri potest ; fcili- .«
cet analogia fidei, antiquorum scripta & commentaria , antiquæ verfio- «
nes, codicum antiquorum collatio , maximè verò ipfa Scriptura, in qua an- «
tecedentium & confequentium consideratio , & locorum parallelorum & «
similium observatio, multùm ad veram lectionem conferunt. Nam illa «
lectio, quæ cum antecedentibus & confequentibus , & cum locis paral-
lelis confentit, & analogiæ fidei consona est, vel cum aliis bonæ notæ «
codicibus concordat, & ex antiquis Patrum Ecclefiæ scriptis corrobora- «
tur , procul dubio pro vera & genuina habenda est. Si verò, his om- «
nibus pensiculatis, adhuc lectio dubia maneat , liberum efto cuiquam judi-
cium : non enim potest esse alicujus momenti illa varietas, utramlibet ele- «
geris ; utraque enim vera esse potest

. » Ex his liquet quàm inanis eorum metus sit , qui verentur ne Scripturæ auctoritas lædatur , fi varias ac discrepantes esse nonnunquam textûs primigenii lectiones agnoscamus.

XŤ II. Sed ne pluribus lectorem morer , atque ut eò revertar, unde fum profectus ; en quò rem deduco : Quamvis textûs primigenii primigenius , licet discrepent inter fe aliquando lectiones , variifque diffideant verbis , aliquando varie atque etiam fententiis, unum tamen eundemque primigenium esse textum non pariter unam conftat : quidni igitur pariter unam eandemque primùm fuisse Scripturarum interpretationem dixerimus , quamvis variæ in codicibus occur- nem Latinam, rant discrepantiæ, quæ varias interpretationes , à variis elaboratas in- fuerint inter fe difterpretibus, significare videantur ? * Nimirum variæ illæ forsitan difcre-crepantes le&tiopantiæ, aut ab ofcitantium negligentia librariorum , aut ab audacium temeritate eruditulorum sunt profectæ ; quorum alii somniculosè describendo hanc interpretationem , verba & sententias vitiarunt ; alii verò, quæ minùs intellexere , aut mendosa putarunt, arbitratu fuo mutaverunt. Certè si id inter exscribendum primigenium Scripturæ textum cujus vel litterulam mutare nefas esse debuerat, contigit ; quantò magis contingere potuit in exscribenda interpretatione , cujus cùm non tanta esset auctoritas , quanta textûs primigenii , minori adhuc curâ, minorique religione est descripta à librariis, & eruditulis , qui mutare addere , detrahere , glossulas inserere, religioni non habuerunt ?

XVIII. Præterea variarum poteft effe alia lectionum origo, eaque purior atque utilior. Sicut enim librarii & erudituli, oscitantiâ , lectionum origo. & temeritate primigeniam translationem nonnunquam vitiarunt ; ita eruditi , fiquando primum dormitasse agnoverunt interpretem, quod nemini non contingit , cùm errare & falli humanum, & à nemine alienum fit, quæ minùs rectè versa erant', castigarunt, & verbis fententiisve obscuris lucem dedere. Hinc factum est, ut quæ variæ videntur esse à variis elaboratæ scriptoribus Scripturarum interpretationes , aliud forfitan nihil fint, quàm varia ejusdem interpretationis exempla, pro librariorum negligentia , ignorantia , ac temeritate,

fas est dicere Scri. prurarum versio

nes?

Variarum lectionum origo.

Altera , ipsaque

Tom. I.

d