VERSIO ANTIQUA.

VULGATA NOVA. Ex M. Reg. fummatione omni militiæ tuæ, domine Olofer- nos, ascendamus in montana : & cùm capti fue

Germ.

nis.

rint potentes eorum, tunc cum eifdem gladio tranfverberabitur :

29. ut fciat omnis gens, quoniam Nabuchodonofor Deus terræ eft, & præter ipfum alius non eft.

CAPUT V I.

VERSIO ANTIQUA.

I. T cùm ceffaffet turbatio virorum qui erant

I.

VULGATA NOVA.

Ex MS. Reg. in circuitu concilii, dixit Olofernis princeps A&tum eft autem cùm ceffaffent loqui,

Germ.

Mf. liberavit.

indignatus Holofernes vehementer, dixis

virtutis Affyriorum ad Achior, præfentibus uni- ad Achior:
verfis populis alienigenarum :

2. Quis es tu Achior, & omnes filii Moab, &
mercenarii Ammon, quoniam prophetafti nobis
ficut hodie, & dixifti, quoniam genus filiorum
Ifraël defendetur à Deo, & non expugnatur, quia
Deus eorum protexit illos? Et quis Deus, nifi Na-
buchodonofor rex omnis terræ hic mittet exerci-
tum fuum, & difperdet eos à facie terræ, & non
* liberabit eos Deus eorum:

3. fed nos fervi Nabuchodonofor, percutiemus illos, ficut hominem unum; nec fuftinebunt fpumam equorum noftrorum : delebimus enim eos, & montes corum inebriabuntur fanguine ipforum, & campi illorum replebuntur mortuis, nec refiftent veftigia pedum eorum contra faciem noftram, fed perditione perient,

4. dicit Nabuchodonofor rex, dominus univerfæ terræ dixit, & non fruftrabuntur verba oris ejus. Tu autem Achior, mercenarii Ammon, qui locutus es verba hæc in die iniquitatis tuæ, non videbis faciem meam jam nunc ex hac die, quoadufque ulcifcar gentem corum quæ afcendit ex Ægypto: & tunc pertranfiet gladius militiæ meæ, & lancea famulorum meorum per latera tua, & cades cum vulneratis eorum cùm venero. Nunc verò deducent te fervi mei hodie in montana, & ponent te in afcenfum unius civitatis, & non peries, donec extermineris cum eis.

TET

2. Quoniam prophetafti nobis dicens, quòd gens Ifraël defendatur à Deo fuo, ut oftendam tibi quoniam non eft Deus, nifi Nabuchodonofor :

3. cùm percufferimus eos omnes, ficut hominem unum, tunc & ipfe cum illis Affyriorum gladio interibis, & omnis Ifraël tecum perditione difperiet;

4. & probabis quoniam Nabuchodonofor dominus fit univerfæ terræ: tuncque gladius militia meæ tranfiet per latera tua, & confixus cades inter vulneratos Ifraël, & non refpirabis ultra, donec extermineris cum illis.

. 3. Mf. Corb. Sed nos fervi illius, percutiemus illos, ficut hominem unum ; & non refiftent adversùs virtutem equorum noftrorum comminuemus enim illos in ipfis, S montes eorum inebriabuntur fanguine, 5 campi illorum replebuntur mortuis, nec refiftent veftigia pedum eorum contra faciem noftram, fed perditione perdentur. M. Germ. 15. Sed nos fervi Nabuchodonofor, percutiemus illos, ficus hominem unum ; & non fuftinebunt vim equorum noftrorum: concidimus enim illos, montes eorum inebriabuntur à fanguine eorum, & campi ipforum implebuntur cadaveribus eorum, & non habit veftigium pedum ipforum ante faciem noftram, fed perditione peribunt. Mf. Pech. Sed & nos fervi ipfius, percutiemus illos, ficut hominem unum ; & non fuftinebunt vim equorum noftrorum : delebimus enim eos & montes eorum inebriabuntur fanguinem illorum, campos ipforum implebimus cadavere, & non ftabit vestigium pedum ipforum ante faciem noftram, fed perditiona peribunt. Græc. 'Am' μsis of 8201 duty, walaquer avτις, ὡς ἄνθρωπον ἕνας και εχ ὑποςήσονται τὸ κράτος τῶν ἵπε των ἡμῶν· καλακαύσομεν ( Ald. & Compl. καταπαλήσομεν γὰρ αὐτὸς ἐν αὐτοῖς, καὶ τὰ ὄρη αυτῶν μεθυπήσεται ἐν τῷ αἵματι αυτῶν, καὶ τὰ πεδία αυτῶν πληρωθήσεται νεκρών αυτ κι ἐκ αντιςήσεται τὸ ἴχνος τῶν ποδῶν αὐτῶν κατὰ πρόσωπον ἡμῶν, ἀλλὰ ἀπωλείᾳ ἀπολῦνται.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.
. 1. Mf. Corb. Et cùm ceffaffet turbatio eorum qui erant
in concilio, dixit Olofernes dux militia Affyriorum ad Achior,
prafente omni populo Allophylorum, & præfentibus filiis
Moab, & mercenariis Ammon. Germ. 15. Et cùm defiffet
tumultus virorum qui in circuitu erant concilii, dixit Olo-
fernes dux multitudinis virorum Affyriorum coram omni
populo alienigenarum. Mf. Pech. Et cùm dixiffet ( 1. defif
fet) tumultus virorum qui erat in circuitu, confilium dixit
Olofernis dux exercitus Affyriorum ad Achior, coram omni
populo alienigenarum. Græc. Kal as xaτéπavser • Jópu-
βος τῶν ἀνδρῶν τῶν κύκλῳ τῆς (υνεδρείας, καὶ εἶπεν Ολοφέρ-
της ὁ ἀρχιςράτηγος δυνάμεως Ασσέρ προς Αγιωρ
warròs To Núμs 'Amopunar, y apos wártas vies Mwáb.
V. 2. Mf. Corb. Quis es tu Achior, quoniam prophetafti
nobis, dixifli, quoniam genus Ifraël defendetur à nobis,
Deus illorum proteget illos? Et quis eft Deus, nifi Na-
buchodonofor, qui mittet exercitum fuum, & difperdet eos à
facie terra, non lucrabit Deus illorum? Germ. 15. Et
quis ef Achior, ad omnes filios Moab, quoniam prophetafi
mobis hodie, & dixifti: Genus filiorum Ifraël non debellabi-
tur, quoniam Deus ipforum proteger illos ? Et qui ef Deus,
nifi Nabuchodonofor deus univerfa terra ? hic mittet potef
tatem fuam, & perdet illos à facie terræ, & non liberabit
eos Deus eorum. M. Pech. Et quis es tu Achior, ad omnes
filios Moab, quoniam divinafti nobis, & dixifti genus fi-
liorum Ifraël non debellandum, quoniam Deus ipforum pro-
tegit illos? Et quis eft Deus, nifi Nabuchodonofor? bic mit-
tit poteftatem fuam, & perdet eos à facie terræ, & non de-
fendit illos Deus corum. Græc. Kai Tis et Cù Axroup, y
•i μidalol to 'Eppalu, ÖTI @egepútevors ir üμir xatws CH-
μερον, καὶ εἶπας, τὸ γένος Ἰσραὴλ μὴ πολεμῆσαι, ὅτι ὁ Θεὸς
αυτῶν ὑπερασπιεῖ αὐτῶν ; Καὶ τίς ὁ Θεὸς, εἰ μὴ Ναβεχοδο-
BOCOP ; OUTOS ATOSENSI TO XPATOS AUTY, nopeuses au-
TÙÇ ¿TÒ ➡PosŃπY TÃS Jûs, & púbelo, duròs i ☺rès du-

~

от

V. 4. Mf. Corb. Dicit Nabuchodonofor rex, dominus univerfa terra: dixit enim, non fruftrabuntur verba christi mei. Tu autem Achior, mercenari ( Mís. mercenarii) Amon ficut locutus es verba hac in die iniquitatis tua, non videbis faciem meam, ufque dum ulcifcar genus qui fuit ex Ægypto: & tunc tranfiet gladius militia mea latera tua, T. configet te, & cades cum vulneratis eorum cum venero. Ε deducent te fervi mei in montana, & ponent tunicas centum (vitiosè, pro te in afcenfum) unius civitatis, & non difperiet, donec extermineris cum eis. Mf. Germ. 15. Dicit Nabechodonofor dominus omnis terra: dixit, & non erung

VULGATA NOVA.

5. Porro autem fi prophetiam tuam veram existimas, non concidat vultus tuus, & pallor, qui faciem tuam obtinet, abfcedat à te, fi verba mea hæc putas impleri non poffe.

6. Ut autem noveris quia fimul cum illis hæc experieris, ecce ex hac hora illorum populo fociaberis, ut, dum dignas mei gladii pœnas exceperint, ipfe fimul ultioni fubjaceas.

7. Tunc Holofernes præcepit fervis fuis ut comprehenderent Achior, & perducerent eum in Bethuliam, & traderent eum in manus filio

rum Ifraël.

8. Et accipientes eum fervi Holofernis, profecti funt per campeftria : fed cùm appropinquafsent ad montana, exierunt contra eos fundibula

rii.

9. Illi autem divertentes à latere montis, ligaverunt Achior ad arborem manibus & pedibus, & fic vinctum reftibus dimiferunt eum, & reverfi funt ad dominum fuum.

10. Porro filii Ifraël defcendentes de Bethulia, venerunt ad eum : quem folventes duxerunt ad Bethuliam, atque in medium populi illum ftatuentes, percun&tati funt quid rerum effet, quòd illum vin&tum Aflyrii reliquiffent.

VERSIO ANTIQUA.

5. Et fi tu fperas corde tuo, quoniam non ca- Ex MB. Reg. pientur, non concidat facies tua. Locutus fum, Germ. & nihil decidet verborum meorum.

7. Et præcepit Olofernis fervis fuis, qui erant adftantes, ut comprehenderent Achior, & reducerent eum in Bethuliam, & traderent illum in manus filiorum Ifraël.

8. Et comprehenderunt eum fervi ejus, & duxerunt illum extra caftra in campum : & profecti funt à medio campo in montana, & venerunt ad fontes qui erant fub Bethulia. Ft ut viderunt eos viri civitatis, fumpferunt arma fua, & exierunt foras extra civitatem fuper cacumen montis, & omnis vir fundibularius cuftodiebat afcenfum, & mittebant lapides fuper eos.

9. Et accedentes fuper montem, alligaverunt Achior, & reliquerunt eum projectum fub radice montis, & reverfi funt ad dominum fuum.

10. Defcendentes autem filii Ifraël de civitate fua, venerunt ad illum : & folventes eum duxerunt in Bethuliam, & adduxerunt illum ad principes civitatis fuæ

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUA M.

non

inrita verba ejus. Tu autem Achior, mercenari Amon, propser quod locutus es verba ifta in die vindicta, non videbis facie mea ultra à die ifta, quoufque vindicabo in genus eorum qui afcenderunt ex Ægypto: & tunc intrabit ferrum exercitus mei lancia fervorum meorum in latera tua, cades cum vulneratis eorum cùm venero. Et educent te fervi mei in hac die, & ponent te in unam afcenfionem montanam civitatum, non peries, donec cum illis pereas. Mf. Pech. Dicit Nabochodonofor dominus omnis terra; dixit enim, & non erunt irrita verba ejus. Tu autem Achior, mercenari Ammon, qui locutus es verba ifta ad diem vindicta, videbis faciem meam ex hac die, & ufquequo ulcifcar gentem que afcendit ex Ægypto: & tunc pertranfibit ferrum exercitus mei latera tua, & cades cum vulneratis eorum cùm venero. Et deducent te fervi mei in hac die, & ponent te in una afcenfione montana civitatis, & non peribis, donec cum illis pereas, Grac. Λέγε ὁ βασιλεὺς Ναβεχοδονόσορ ο κύριος πάσης τῆς γῆς· εἶπε γὰρ, ε' ματαιωθήσεται τὰ ῥήματα τῶν λόγων αὐτῷ. Σὺ δὲ Ἀχιὼρ μιπωτὲ τῇ Ἀμμών, ὃς ἐλάλησας τες λόγες τέτες ἐν ἡμέρᾳ ἀδικίας σε, ἐκ ὄψει ἔτι τὸ πρόσωπόν με ἀπὸ τῆς ἡμέρας ταύτης, ἕως δ ἐκδικήσω τὸ γένος τῶν ἐξ Αἰγύπτε και τότε διελεύσεται ο οίδηρος τῆς σαλιᾶς με καὶ ὁ λαὸς τῶν θεραπόντων με τὰς πλευράς σε, και πεσῇ ἐν τοῖς τραυματίαις αυτῶν ὅταν ἐπιςρέψω. Καὶ ἀποκαταςήσεσί σε οἱ αυλοί με εἰς τὴν ὀρεινὴν, και θήσεσί σε έν μια τῶν πόλεων τῶν ἀναβάσεων, καὶ ἐκ ἀπολῇ, ἕως οὗ ἐξολο Ηρευθῆς μετ' αυτῶν.

.5. Itidem Græcè, nifi hoc leviffimum excipias, Kal Tep, Et fiquidem, pro Et fi tu. Mf. Germ. 15. Et fi Speras cordi tuo, quoniam (fupp. non) capientur, non concidat facies tua. Locutus fum, & nihil præteriet verborum meoram. Corb. Si autem fperas in corde tuo, quoniam non accipientur, non concidet facies tua : quoniam ex his qua locutus fum, nibil decidet verborum meorum. Abest hic verfus à Mf. Pech.

V. 7. Mf. Corb. Et præcepit Olofernes fervis, qui erant aftantes ipfi, ut comprehenderent Achior, & deducerent eum in Bethuliam, & traderent in manibus filiorum Ifrael. German. 15. Et imperavit Olofernes fervis fuis, qui ftabant in tabernaculo ejus, comprehendere Achior deducere eum in Bethulia, & tradere eum in manus filiorum Ifraël. Ms. Pech. Et imperavit Olafernis fervis fuis, comprehendere Achior, deducere eum in Bethuliam, 5 tradere filiis If rael. Grac. Καὶ προσέταξεν Ολοφέρνης τοῖς δέλοις αυτῷ, οἱ ἦσαν παρεσηκότες ἐν τῇ σκηνῇ αυτό, συλλαβεῖν τὸν ̓Αχιὼρ, και αποκαλαςῆσαι αὐτὸν εἰς Βεζυλούα, και παραδῆναι εἰς χεῖ ρας υιών Ισραήλ.

. 8. M. Germ. 15. Et fervi ejus comprehenderunt eum, adduxerunt illum extra caftra in campum : promoverunt à medió campo in montanam, & venerunt ad fontes qui

จ

erant fubtus Bethulia. Et cùm viderunt eos viri civitatis
fumpferunt arma fua, & exierunt extra civitatem ad ver-
ticem montis, & omnis vir fundibalarius mittens, occupa-
vit afcenfum eorum, 5 miferunt lapides in illos. Mf. Corb.
Et comprehenderunt fervi illius, deduxerunt illum extra in
campum : profecti funt de campo medio in montana, 5 ve-
nerunt ad fontes qui erant fubtus Bethuliam. Et videruns
illos viri civitatis, & acceperunt arma, & exierunt foras
extra civitatem in frontem montis, omnis vir fundibularius
5 tutabant afcenfum, 5 mittebant lapides fuper illos. Mf.
Pech. Et comprehenderunt illum, & adduxerunt extra caf-
tra in campum : 5 promoverunt à medio campo in montana,
& venerunt ad fontes qui erant fubtus Bethuliam. Et ut vi-
derunt eos viri civitatis, fumpferunt arma fua, & exierunt
extra civitatem ad verticem montis, & omnis vir fundibalis
occupavit afcenfum eorum, 5 mittebant lapides fuper eos.
Grac. Καὶ συνέλαβον αυτὸν οἱ δὅλοι αυτέ, καὶ ἤγαγον αυτ
τὸν ἔξω τῆς παρεμβολῆς εἰς τὸ πεδίον· καὶ ἀπῆραν ἐκ μέσο τῆς
πεδινῆς εἰς τὴν ὀρεινὴν, καὶ παρεγένοντο ἐπὶ τὰς πηγὰς, απ
ἦσαν ὑποκάτω Βετυλούα. Καὶ ὡς εἶδαν αυτὲς οἱ ἄνδρες τῆς
πόλεως ἐπὶ τὴν κορυφὴν τὸ ὄρος, ἀνέλαβον τὰ ὅπλα αυτῶν,
καὶ ἀπῆλθον ἔξω τῆς πόλεως ἐπὶ τὴν κορυφὴν τὸ ὄρος, καὶ πᾶς
ἀνὴρ σφενδονητής διεκράτησαν τὴν ἀνάβασιν αὐτῶν, καὶ ἔβαλον
Ev xibois ET AUTÓs editt. Ald. & Compl. fcribunt fingula-
riter expάrnos, ficut Mf. Alex. infra, Camer.

#.9. Mf. Corb. Et introierunt illi fub montem, & alligaverunt Achior, 5 reliquerunt eum projectum ad imum montem, reverfi funt ad dominum fuum. Germ. 15. Et cùm recepiffent fe fubtus montem, alligaverunt Achior, S reliquerunt eum projectum fubtus montem, & reverfi funt ad, &c. Similiter habet Mf. Pech. præter hoc, fub radice mentis, loco pofterioris fubtus montem. Græc. Kai úπodúσαντες ὑποκάτω τὸ ὄρος, ἔδησαν τὸν ̓Αχιὼρ, καὶ ἀφῆκαν έρα ριμένον ὑπὸ τὴν ρίζαν τὸ ὄρος, καὶ ἀπώχοντο πρὸς, &c. ut fup. Mf, Germ. 4. initio hab. afcendentes, non acceden

tes.

V. 10. Similiter in Græco, exceptis his, résиoar avr, feu cum Mf. Alex. & Compl. er' autór, fteterunt fuper eum, loco venerunt ad illum; & infra, xatésnoar avTov Ti, feu cum Mf. Alex. ac editt. Ald. & Compl. eis, conftituerunt eum fuper, pro adduxerunt illum ad. În Ms. Germ. 15. fic: Defcendentes autem filii Ifraël de civitate, advenerunt ad eum: 5 folventes duxerunt Bethulia, 5 abierunt ad principes civitatis fua. In Mf. Pech. Defcendentes autem filii Ifraël de civitate, venerunt ad illum : 5 folven tes perduxerunt illum in Bethuliam, ad principes civitatis fua. In Corb. Defcenderunt autem filii Ifraël, venerunt ad illum: adduxerunt in Bethuliam, & deduxerunt illum ad principes civitatis,

12. In medio itaque feniorum, & in confpectu omnium, Achior dixit omnia quæ locutus ipfe fuerat ab Holoferne interrogatus: & qualiter populus Holofernis voluiffet propter hoc verbum interficere eum,

13. & quemadmodum ipfe Holofernes iratus jufferit eum Ifraëlitis hac de caufa tradi: ut, dum vicerit filios Ifraël, tunc & ipfum Achior diverfis jubeat interire fuppliciis, propter hoc quòd dixiffet: Deus cœli defenfor eorum eft.

14. Cùmque Achior univerfa hæc expofuiffet, Sup. 5. omnis populus cecidit in faciem, adorantes Do- 6. minum, & communi lamentatione & fletu unanimes preces fuas Domino effuderunt,

15. dicentes: Domine Deus cœli & terræ, intuere fuperbiam eorum, & refpice ad noftram humilitatem, & faciem fanctorum tuorum attende, & oftende quoniam non derelinquis præfumentes de te: & præfumentes de fe, & de fua virtute gloriantes, humilias.

16. Finito itaque fletu, & per totam diem oratione populorum completa, confolati funt Achior,

17. dicentes: Deus patrum noftrorum, cujus tu virtutem prædicafti, ipfe tibi hanc dabit viciffitudinem, ut eorum magis tu interitum videas.

18. Cùm verò Dominus Deus nofter dederit hanc libertatem fervis fuis, fit & tecum Deus in medio noftri: ut ficut placuerit tibi, ita cum tuis omnibus converferis nobifcum.

19. Tunc Ozias, finito confilio, fufcepit eum in domum fuam, & fecit ei cœnam magnam. 20. Et vocatis omnibus presbyteris, fimul expleto jejunio refecerunt.

21. Poftea verò convocatus eft omnis populus, & per totam noctem intra ecclefiam oraverunt, petentes auxilium à Deo Ifraël.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUA M.

. 11. Eadem leguntur Græcè, fi pauca excipias, vi-
delicet 78 Mixa, loco Michia, &'AGpis, pro Chabris; (in
Mf. Alex. Xalpels, in editt. Ald. & Compl. Xalpís;)
item infra, as rearloxos, omnis juvenis, loco omnes vi-
vi, abfque feq. & pueri. Mf. Germ. 15. hab. Qui erant
in illis diebus Ozias filius Micha de tribu Simeon, S
Chabris filius Gothoniel, & Charmis filius Machiel; & con-
vocaverunt omnes feniores civitatis, & concurrit omnis vir
illorum, & mulieres, & pueri eorum in ecclefiam : fimili-
ter in Græco Exxanolar. Mf. Corb. Qui erant in illis diebus,
Ozias filius Micha de tribu Simeon, & Carmi qui & Go-
thoniel, Charu filius Mechiel; convocaverunt omnes
feniores civitatis, & concurrerunt viri illorum, & mulieres,
& infantes in ecclefiam. Mf. Pech. fimpliciter habet: Qui
erant in diebus illis, prætermiffis aliis.

V. 12. Mf. Corb. Et ftatuerunt Achior in medio populi.
Et interrogavit eum Ozias quid contigit ei, &c. ut fupra.
Germ. 15. Et ftatuerunt Achior in ecclefiam in medio omni
populo ipforum. Et interrogavit eam Ozias quid contigerit
ei refpondens dixit eis omnia verba concilii Olofernis.
Mf. Pech. ab his tantùm initium ducit: Et interrogavit
Ozias quid contigerat ei: 5 refpondens dixit eis omnia, &c.
at fup. Græc. Καὶ ἔζησαν τὸν ̓Αχιὼρ ἐν μέσῳ παντὸς τῇ
λαν αὐτῶν. Καὶ ἐπηρώτησεν αὐτὸν Ὀξίας τὸ συμβεβηκός ή
ἀποκριθεὶς ἀπήγ[ειλεν αὐτοῖς τὰ ῥήματα της συνεδρίας Όλο -
tà
φέρνει

. 13. Mf. Germ. 15. Et omnia quæcunque locutus eft in
medio principum Affyriorum, & omnia quæcunque magna
fuperbe locutus eft Olof. &c. ut fup. Itidem in Mf. Pech.
excepta una voce magna, quæ deeft. Mf. Corb. hæc tan-
tum refert, quacunque locutus eft in domum Ifrael. Græc.
Καὶ πάντα
θα τα ρήματα όσα ελάλησεν ἐν μέσῳ τῶν ἀρχόντων υἱῶν
Acosp, , καὶ ὅσα ἐμεγαλοῤῥημόνησεν Ολοφέρνης εἰς, &c. ut fup.
#. 14. Mf, Germ. 15. Es procidens omnis populus, ado

ravit Dominum Deum, & proclamaverunt. Corb. Et proci-
dit omnis populus, & adoravit Dominum, & clamaverunt.
Similiter Pechian. exceptis his duobus, adoraverunt, &
proclamaverunt. Græc. Kal wedores & nais, egoerar
τῷ Θεῷ, καὶ ἐβόησαν.

. 15. Ita in Græco, nifi quòd deeft hoc, & terra ;
loco etiam, ad fuperbiam, habetur pluraliter, e ras UTEP-
ηφανείας; item infra, ἐπὶ τὸ πρόσωπον τῶν ἡγιασμένων σοι
in faciem fandlificatorum tibi, loco ad faciem fanctorum tuo-
rum. Mf. Germ. 15. habet: dicentes: Domine Deus cæli
refpice ad fuperbiam eorum, & miferere humilitati generis
noftri, & refpice ad faciem fanétorum tuorum in hunc diem.
Corb. dicentes: Domine Deus cæli 5 terra, refpice in fu-
perbiam eorum, & refpice ad humilitatem generis noftri,
refpice in faciem fandorum tuorum in diem hunc. Mí. Pech.
dicentes: Domine Deus cæli, refpice fuperbiam eorum,
& mi-
ferere humilitatem generis noftri, & refpice ad faciem fando-
rum tuorum in hunc diem.

V. 16. Similiter in Mf. Corb. & Græco. In Mf. verò
Germ. 15. ita Et interrogantes Achior, laudaverunt eum
valde. In Mf. Pech. defunt hæc, cum fequentibus ufque
ad verfum 4. capitis 7.

. 17. 18. Mf. Corb. dicentes : Quomodo placuerit Deo pro bonis, ( f. nobis ) fic & recum erit. Abfunt verò ifta à Mr. Germ. 15. ficut à Græco.

. 19. Mf. Germ. 15. Et fufcepit eum Ozias de ecclefia in domum fuam. Corb. Et fufcepit eum Ozias de concilio in domum fuam. Græc. Καὶ παρέλαβεν αυτὸν Ὀζίας ἐκ τῆς xxxnolas eis cixor duty.

. 20. Mf. Germ. 15. Et fecit epulum fenioribus. Corb. Et fecit cœnam presbyteris. Græc. Kai moines wÓTOY TOĨS πρεσβυτέροις.

. 21. Concinunt Mfs. Corb. & Germ. 15. nec aliter in Græco, nifi quòd add, excírur, illà, in fine,

CAPUT VII.

VULGATA NOVA.

*H citibus fuis, ut afcenderent contra Bethu

Olofernes autem altera die præcepit exer- 1.

liam.

2. Erant autem pedites bellatorum centum viginti millia, & equites viginti duo millia, præter præparationes virorum illorum, quos occupaverat captivitas, & abducti fuerant de provinciis & urbibus univerfæ juventutis.

3. Omnes paraverunt fe pariter ad pugnam contra filios Ifraël, & venerunt per crepidinem montis ufque ad apicem, qui refpicit fuper Dothain, à loco qui dicitur Belma, ufque ad Chelmon qui eft contra Efdrelon.

4. Filii autem Ifraël ut viderunt multitudinem illorum, proftraverunt fe fuper terram, mittentes cinerem fuper capita fua, unanimes orantes

ut Deus Ifraël mifericordiam fuam oftenderet fuper populum fuum.

5. Et affumentes arma fua bellica, federunt per loca, quæ ad angufti itineris tramitem dirigunt inter montofa, & erant cuftodientes ea tota die & no&e.

6. Porro Holofernes, dum circuit per gyrum, reperit quòd fons, qui influebat, aquæductum illorum à parte auftrali extra civitatem dirigeret: & incidi præcepit aquædu&tum illorum.

7. Erant tamen non longè à muris fontes, ex quibus furtim videbantur haurire aquam, ad refocillandum potiùs quàm ad potandum.

8. Sed filii Ammon & Moab accefferunt ad

Holofernem, dicentes : Filii Ifraël, non in lancea nec in sagitta confidunt, fed montes defen

VERSIO ANTIQUA.

Ex Mß, Reg, &
Ami autem, prac fuo,
Lio autem die præcepit Olofernis omni
militiæ fuæ, & omni populo fuo, qui ad- Germ.
fuerunt in auxilio ejus, parare fe ad Bethuliam,
& afcenfus montis occupare, & facere pugnam

adversùs filios Ifraël.

2. Et profecti funt in illa die omnis potens eorum : & virtus peditum eorum erat centum feptuaginta millia, & equitum viginti duo millia, præter apparatum virorum, qui erant cum eis comitantes, multitudo magna valde.

3. Et applicuerunt fe in aulonam fecus Bethuliam ad fontem, & prætenderunt in circuitu Dothaim ufque Abelme, & extenderunt longitudinem à Bethulia, ufque Chelmona quæ eft contra Efdrelon.

4. Filii autem Ifraël ut viderunt multitudinem eorum, turbati funt valde. Et dixit unufquifque ad proximum fuum: Nunc elident ifti faciem totius terræ; & neque montes alti, neque colles, neque valles fuftinebunt pondus eorum.

5. Et accepit unufquifque vafa fua bellica, & incendentes ignem fuper turres murorum, manebant cuftodientes tota nocte illa.

6. Alia autem die duxit Olofernis omnem virtutem fuam contra faciem filiorum Ifraël qui erant in Bethulia, & vifitavit afcenfus civitatis eorum.

7. Et fontes aquarum perambulaverunt, & occupaverunt eos, & ftatuerunt fuper eos caftra virorum bellatorum ; & ipfe egreffus eft cum plebe fua.

8. Et accedentes ad eum omnes principes filiorum Efau, & omnes duces populi Moab, & magiftratus maritima, dixerunt : Audiat itaque NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM. . 1. Mr. Corb. Alia autem die præcepit Olof. omni militia, & omni populo fuo, qui venerant ei ad auxilium, ut afcenderent in Bethuliam, & apprehenderent ut facerent pugnam ad filios Ifrael. Germ. 15. Altera antem die præcepit Olof. omni militia fuæ, & omni populo fuo, qui adfuerant in auxilium ei, ut pararent fe ad Bethulia, & afcenfum montis præoccuparent, & facerent pugnam adversùs filios Ifraël. Græc. To save tαphysix: 'Oxopépins won τη σρατια αυτό, καὶ παντὶ τῷ λαῷ ἀυτό, οι παρεγένοντο ἐπὶ Tarli Tw raw CUTE, of wapeɣévorio si τὴν συμμαχίαν αυτό, ἀναζευγνύειν ἐπὶ Βετυλέα, καὶ τὰς ἀναβάσεις της ορεινής προκαταλαμβάνεθαι, και ποιεῖν πόλεμον προς τὸς υἱὸς Ἰσραήλ.

V. 2. M. Germ. 15. Et profecti funt in illa die omnis vir eorum: virtus peditum eorum erat in centum feptuaginta duo millia, & equitum viginti due millia, præter apparatus virorum, qui erant cum eis comitantes, multitudo valde copiofa. Corb. Et profectus eft illo die omnis potens illorum: erat centum viginti millia, & equitum viginti duo millia, prater preparatio virorum, qui erant profedi cum eis, multitudo magna valde. Græc. Kal are?užev ¿v τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνη πᾶς ἀνὴρ δυνατὸς αὐτῶν· καὶ ἡ δύναμις αυτ τῶν ἀνδρῶν πολεμισῶν, χιλιάδες ἀνδρῶν (α Mr. Alex. ac edit. Ald. abeft ἀνδρῶν ) σεζῶν ἑκατὸν ἑβδομήκοντα, και ίπε πέων χιλιάδες δεκαδύο, χωρίς της αποσκευής και τῶν ἀνδρῶν, εἴ ἦσαν πεζεὶ ἐν αὐτοῖς, πλήθος πολύ σφόδρα.

"

tit occupabunt. Mf. Germ. 15. habet: Filii autem Ifraël ut
viderunt multitudinem eorum, turbati funt valde. Et dixe-
runt unufquifque ad prox. fuum: Nunc elident ifti faciem
totius terra; nec enim montes alti, neque valles fuftinebunt
pondus eorum. Corb. Filii autem Ifraei ut viderunt multi-
tud. illorum, dixerunt unufquifque proximo fuo : Nunc de-
ficientem facient ifti faciem totius terra; non enim montes
fuftinebunt pondus illorum. M. Pech. Filii autem Ifraël ut
viderunt multitud. eorum, turbati funt valde. Et dixerunt
unufquifque ad proxim. fuum: Nunc ambigent ifi faciem tou
tius terra; nec enim montes alti, neque valles, neque col-
les fuftinebunt pondus eorum; Gr. To bάegs.

*. 5. Mf. Germ. 15. Et acceperunt unufquifque vafa bel-
lica fua, & facientes ignem in turribus murorum fuorum,
manebant cuftodientes totam noclem illam. Corb. Et acce-
perunt unufquifque vafa fua bellica, & erant cuftodientes
sota mode. Grac. Καὶ αναλαβόντες εκαςος τὰ σκεύη τὰ πολε
μxà duτer, i avanaúcarles aupas éπi rès aupres duτær,
έμενον φυλάσσοντες ὅλην τὴν νύκτα ἐκείνην. Abfunt hæc tota
à Mf. Pech. ufque ad . 10.

*. 6. Grzc. Τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ δευτέρᾳ ἐξήγαγεν Ολο φέρνης πᾶσαν τὴν ἵππον αυτῇ κατὰ πρόσωπον, &c. ut in Lat. fup. Mf. Germ. 15. habet: Alia autem die eduxit Olofernes omnem virtutem fuam contra faciem filiorum Ifracl qui erant Bethuliâ : & confiderabant afcenfum civitatis eorum. Corb. verò ita: Alia autem die eduxit Olof, omnem equitatum fuum contra faciem fliorum Ifrael, & vifirabat (Gr. èπsoxé↓alo) afcenfum civitatis.

. 7. Mf. Germ. 15. Et fontes aquarum perambulavit, præoccupavit eos, & præpofuit eis in tabernaculis viros

*. 3. Grac. Καὶ παρενέβαλον ἐν τῷ αὐλῶνι πλησίον Βελι λέα ἐπὶ τῆς πηγῆς, καὶ παρέτειναν εἰς εὔρος ἐπὶ Δοβαΐμ και ἕως Βελθέμ, ( Mr. Alex. Δωθαείμ έως Βελβαὶμ ) καὶ εἰς μημας ἀπὸ Βεζυλέα, ἕως Κυσμῶνος ἥ ἐσιν ἀπέναντι Εσδρηλώμ. Mf. Germ. 15. Et miferunt fe in aulona juxta Bethuliam ad fontem, & prætenderunt & Dothain ufque Velmain, belligeratores; & ipfe convertit in populum fuum. Corb. Et 5 longitudo à Bethulia, ufque Cyamone qua eft contra Efdrelon. Corb. Et commiferunt ad populum cura (1. contra) Bethuliam fuper terram, & venerunt in altitudinem fuper Dothaim ufque Abelma, & in longitudinem à Bethulia, ufque Delmon qua eft, &c. ut fup.

V. 4. Similia prorfus in Græco, excepto verbo ixxelEoor, exforbebunt, pro elident, à xeix, lambo, lingo; in edit. Compl. i'xxxeicwow, excludent, quod Nobilius ver

fontem aquarum avertit, & apprehendit aquas, & præpofuir
eis viros pugnatores; promovit populum fuum. Græc. Kai
τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων αυτῶν ἐφώδευσεν, και προκατελάβες
το αυτᾶς, καὶ ἐπέςησεν αυταῖς ( edit. Ald. αυτές) παρεμ
βολὰς ἀνδρῶν πολεμισών και αυτὸς ἀνέζευξεν εἰς τὸν λαὸν
auT8.

. 8. Mf. Germ. 15. Accedentes autem ad eum omneş
principes filiorum Ejau, & omnes duces populi Moab ex civi-

!

Germ.

VERSIO ANTIQUA.

Ex Mß. Reg. & nunc verbum dominus nofter, ne fiat difcuffio in virtute tua: populus enim hic filiorum Ifraël non confidit in armis nec in lanceis, fed in altitudine montium in quibus habitant ; non enim eft facile afcendere vertices montium.

9. Et nunc domine, noli pugnare adversùs eos ficut pugnatur in bello, & non cadet ex populo tuo vir unus: fed mane in caftris tuis, cuftodiens omnem exercitum tuum; & obtineant pueri tui fontes aquarum qui exeunt à radice montis, quia inde implent omnes habitantes Bethuliam ; & interficies eos fiti, & tradent civitatem fuam.

VULGATA NOVA,

dunt illos, & muniunt illos colles in præcipitia conftituti.

9. Ut ergo fine congreffione pugnæ poffis fuperare eos, pone cuftodes fontium, ut non hauriant aquam ex eis, & fine gladio interficies eos, vel certè fatigati tradent civitatem fuam, quam putant in montibus pofitam fuperari non poffe.

VERSIO ANTIQUA.

* Et nos, & populus tuus afcendemus fuper vertices montium, & obfidebimus in eis cuftodientes, ut non exeat de civitate vir unus. Et diftillabunt fame & fiti, & ipfi, & mulieres corum, & filii illorum : & priufquam veniat

VERSIO ANTIQUA.

gladius fuper eos, profternentur in plateis civitatis fu; & retribues eis redditionem malignam, pro quibus contempferunt te, & non obviaverunt in confpectum tuum cum pace.

VULGATA NOVA.

10. Et placuerunt verba hæc coram Holofer10. Et placuerunt verba eorum coram Olofer& conf-ne, & coram fatellitibus ejus, & conftituit per ne, & coram omnibus famulis ejus, & conftituit facere fecundùm quæ locuti funt. Et promo- gyrum centenarios per fingulos fontes. verunt caftra filiorum Moab, & cum illis ex Affyriis quinque millia peditum, & caftra conftituerunt in aulon, & præoccupaverunt fontes aquarum filiorum Ifraël.

VERSIO ANTIQUA.

** Et afcenderunt filii Ammon, filii Efau, & cum eis plebis Affyriorum duodecim millia, & caftra conftituerunt in montana contra Dothaim : & miferunt ex eis ad auftrum

& ad aquilonem contra Etrebel, quæ eft juxta Chus, ad rivum Machur; & reliqui milites Affyriorum & caftra conftituerunt in campo, & operuerunt omnem faciem terræ. NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

tatibus maritimis, & dixerunt : Verum (1. verbum ) nunc
audiat dominus nofter, ne fiat contractio ( f. confradio) in
virtute tua: populus enim hic non fidet in armis fed nec in
lanceis, fed in altitudinem montium in quibus inhabitant
in ipfis fident ( f. fidenter ;) non enim eft facile afcendere
verticem montis ipforum. Corb. Et accefferunt ad illum om-
mes principes filiorum Afcai, & omnes duces populi Moab,
dicentes: Audiat nunc verbum dominus nofter, ne fiat con-
fractio in virtute tua: bic enim populus non confidit in ar-
mis & lanceis, fed in altitudine montium; non enim eft
facile afcendere ad vertices montium. Græc. Kal wegen-
θόντες αυτῷ πάντες οἱ ἄρχοντες τῶν ὑιῶν Ἡσαῦ, καὶ πάντες
οι ηγέμενοι τῷ λαῷ Μωάβ, και οἱ ςρατηγοὶ τῆς παραλίας, εἰ
παρ' Ακεσάτω δὴ λόγον ο δεσπότης ἡμῶν, ἵνα μὴ γένηται
Ipavoμa a Tŷ duraμss Co o rap rads of TOS TWY VIWV 10-
βαὴλ οὐ πέποιθαν ἐπὶ τοῖς δόρασιν αὐτῶν, ἀλλ ̓ ἐπὶ τοῖς ὑψε
σι τῶν ὀρέων αυτῶν ἐν οἷς αυτοὶ ἐνοικεσιν ἐν αὐτοῖς· 8 γάρ ἐσιν
ευχερὲς προσβῆναι ταῖς κορυφαῖς τῶν ὀρέων αυτῶν.

.9. Mf. Germ. 15. fimiliter habet, exceptis his levibus,
vir neque unus, loco vir unus ; paulòque poft, virum vir-
tutis tua, loco exercitum tuum; item infra, à radicibus,
pro à radice, & aquâ inhabitantes in Bethulia, loco om-
nes habitantes Betbuliam. Corb. ita : Et nunc domine, noli
ad eos ) cadet vir ex po-
pugnare ad illum, ( Germ. 4.
pulo tuo:fed mane in caftris tuis, & cuftodi omnem virum
virtutis tua; obtineant pueri tui fontes aquarum, quo-
niam inde fumunt aquam omnes inhabitantes Bethuliam, &c.
ut fupra. Grac. Καὶ νῦν δέσποτα, μὴ πολέμα πρὸς αὐτὸς
καθώς γίνεται πόλεμος παρατάξεως, ν ε πεσεῖται ἐκ τὸ λαδ
Οι άνθρ εἷς· ανάμεινον ἐπὶ τῆς παρεμβολής (ε, διαφυλάσ-
των πάντα άνδρα ἐκ τῆς δυνάμεώς (ε· καὶ ἐπικρατησάτωσαν
οἱ παῖδές (κ τῆς πηγῆς τῷ ὕδαλος ή εκπορεύεται ἐκ τῆς -
ζης τὸ ὄρος, διότι ἐκεῖθεν ὑδρεύονται πάντες οἱ κατοικέντες
Βετυλούα, και ανελεῖ αὐτὸς ἡ δίψα, κι ἐκδώσεσι τὴν πόλιν

ἑαυτῶν.

~

* Nonnulla tantùm diffimilia in Mf, Germ. 15. nempe afcendimus, pro afcendemus; & infra loco Et diftillabunt fame, &c. fic: Et tabefcent in fame 5 fiti, ipfi, & mulieres, & filii eorum: priufquam veniat fuper illos gladius, cadent in plateas; extremò ita, in confpectu tuo in pace. Mr. Corb. Et nos afcendimus fuper verticem montium, & obfidebimus cuftodientes, ut non exeat de civitate unus vir. Et deftillifcent famâ fua, & mulieres illorum, & filii eorum : 5 priufquam veniat gladius fuper eos, profernentur in plateis civitatis fua; 5 retribués dis retributionem fuam

~

multam, pro quibus contempferunt te, & non venerunt in
obviam ad faciem tuam in pace. Græc. Kalμes, 'ó naòs
ἡμῶν ἀναβησόμεθα ἐπὶ τὰς πλησίον κορυφὰς των ορέων, και πα
τῇ μὴ ἐξελθεῖν ἐκ
peμlaxyμer & autaïs eis wegpuxaxur,
THS TONEWS ardex era. Kai Tannorlαι ON TO μw autol,
και αἱ γυναῖκες αυτῶν, καὶ τὰ τέκια ἀιτῶν· καὶ πρὶν ἐλθεῖν τὴν
ρομφαίαν ἐπ' αυτές, καταςρωθήσονται ἐν ταῖς πλατείαις τῆς
οἰκήσεως αυτῶν· καὶ ἀνταποδώσεις αυτοῖς ανταπόδομα πονηρόν,
ἀνθ' ὧν ἐςασίασαν, ἢ ἐκ ἀπήντησαν τῷ προσώπῳ σε εν ειρήνη.

*. 10. M. Germ. 15. Et placuerunt verba corum Olofernen, & coram omnibus famulis ejus, & conftituit facere fecundum qua locuti funt. Et promovit caftra fliorum Moab,

miferunt fe in aulone, & præoccupaverunt aquas & fontes filiorum Ifraël. Corb. Et placuerunt hæc verba coram Oloferne, & coram omnibus fervis ejus, & conftituit facere fecundum qua locutus eft. Et promovit cafra filiorum Ammon, & filiorum Affir, & conftituerunt caftra in aulonam. & præoccupaverunt fontes aquarum filiorum Ifraël. ML Pech. prætermiffis his quæ antecedunt, fic hab. Et promovit Olofernis caftra filiorum Ammon, & cum eis quinque millia ex Afyriis, & caftra pofuerunt in alona, & præoccupaverunt aquas & fontes filiorum Ifrael. Græc. Kai pesar οἱ λόγοι αυτῶν ἐνωπιον Ολοφέρνυ, καὶ ἐνώπιον πάντων τῶν θε Caπórar duTS, CuréTagar ( Mf. Alex. cum editt. Ald. & Compl. (υνέταξε ) ποιεῖν καθὼς ἐλάλησαν. Καὶ ἀπῆρε (Mf. Alex. cum editt. fup. dancar) wapeμboan vier Aμμετ' αυτῶν χιλιάδες πέντε μῶν Αστέρα και παρενέ μor βαλον ἐν τῷ αὐλῶνι, και προκατελάβονλο τὰ ὕδαλα καὶ τὰς πη ras Tŵr uddiwr av var 'lepanλ. Vide Auct. 1. de promiif. col. 167. c. d.

** Mf. Germ. 15. Et afcenderunt filii Efau, & filii Ammon, & cum eis de plebe Affur duodecim millia, & caftra conftituerunt in montana & contra Dothaim : & miferunt cum eis millia peditum quinque filiorum Afar ex eis ad auftrum & ad aquilonem contra Ecrebac, quæ eft contra Chus, que eft in torrentem Pochor; & reliqui milites Affyriorum caftra conftituerunt in campum, & cooperuerunt omnem faciem terra. Mf. Corb. hæc tantùm exhibet: Et filii Efau caftra conftituerunt in mentanis contra Dotaim : 5 mifit ex illis ad auftrum & aquilonem ; & reliqui milites Affyriorum caftra conftituerunt in campo, & cooperuerunt omnem faciem terra. Cuneta ifta omittit Mf. Pech. In Gr. verò fic: Kal areCnoar viol Hoau, ǹ of viol 'Ammar, i wapeνέβαλον ἐν τῇ ὀρεινὴ ἀπέναντι Δωθαίμε και απέσειλαν εξ αυτῶν opis roter & aπ añévarlı 'ExpeCha, ü dsi wancior Xỳ,