2. Dixit Sara ad Abram : Ecce conclufit me Abr. c. 4.290. c. Dominus, ut non pariam : intra ergo ad ancillam meam, ut filios facias ex illa.....

Aug. 1. 16. de civ. 3. Et apprehendit Sarra, uxor Abram, Agar Dei, c. 34. to. 7. Ægyptiam ancillam fuam, poft decem annos quam habitaverat Abram in terra Chanaan : & dedit eam Abram viro fuo ipfi uxorem.

445.8.

Ambr. 1. 1. de

5. Et dicit ad eum : Injuriam accipio ex te : Abr. c. 4. 291. f. ego dedi ancillam meam in finum tuum; ubi autem videt conceptum effe, fpreta fum coram ab ea: judicet Deus inter me & te

Hilar. de Trin. 4. 841. a.

6. Dixit autem Abram ad Saram: Ecce ancilla tua in manibus tuis, utere eâ quomodo tibi placuerit. Et afflixit eam Sara, & fugit à facie ejus.

7. Et invenit eam angelus Domini fuper fontem aquæ in deferto, ad fontem in via Sur.

8...... A facie Sara dominæ meæ ego fugio.

9. Et dixit angelus Domini ad Agar: Redi ad dominam tuam, & humilia te fub manibus ejus.

10. Et dixit ei angelus Domini: Multiplicans
multiplicabo femen tuum, & non dinumerabi-
tur à multitudine.

Hieron. quaft.
II...... & vocavit nomen ejus Ifmaël, quia
Hebr. to. 2. 521. c. exaudivit Deus humilitatem meam.

Hier. 1. 2. in ep. ad Gal. to. 4. 279.

12. Ifte erit rufticanus homo, manus ejus fu

1.

I

VULGATA NOVA.

Gitur Sarai, uxor Abram, non genuerat liberos : fed habens ancillam Ægyptiam nomine Agar,

2. dixit marito fuo: Ecce conclufit me Do

minus, ne parerem : ingredere ad ancillam meam, fi fortè faltem ex illa fufcipiam filios. Cùmque ille acquiefceret deprecanti,

3. tulit Agar Ægyptiam ancillam fuam, poft annos decem quam habitare cœperant in terra Chanaan: & dedit eam viro fuo uxorem.

4. Qui ingreffus eft ad eam. At illa concepiffe fe videns, defpexit dominam fuam.

5. Dixitque Sarai ad Abram : Iniquè agis contra me : ego dedi ancillam meam in finum tuum, quæ videns quòd conceperit, defpectui me habet: judicet Dominus inter me & te.

6. Cui refpondens Abram : Ecce, ait, ancilla tua in manu tua eft, utere eâ ut libet. Affligente. igitur eam Sarai, fugam iniit.

7. Cùmque inveniffet eam angelus Domini juxta fontem aquæ in folitudine, qui est in via Sur in deferto,

8. dixit ad illam: Agar ancilla Sarai, unde venis? & quò vadis? quæ refpondit: A facie Sarai dominæ meæ ego fugio.

9. Dixitque ei angelus Domini: Revertere ad dominam tuam, & humiliare fub manu illius.

10. Et rurfum: Multiplicans, inquit, multiplicabo femen tuum, & non numerabitur præ multitudine.

11. Ac deinceps: Ecce, ait, concepifti, & paries filium vocabifque nomen ejus Ismaël, eò quòd audierit Dominus afflictionem tuam.

12. Hic erit ferus homo, manus ejus contra

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

V. 2. Rurfum Ambrof. 1. 2. de Abr. c. 10. col. 346. b. Conclufit me Dominus, ut non pariam, intra ergo ad........ & filium facies ex illa. Hieron. verò quæft. Hebr. in Gen. col. 521. b. Ecce conclufit me Dominus, ut non pariam ; ingredere ergo ad ancillam meam, ut habeam filios ex ea. Sic etiam in Gr. nifi excipias verbum, irα TEXPOTONŃowμas, ut filios faciam; at in aliis vet. lib. legitur, ira TexroTCONS, at filios facias, quod fecuti funt Ambrof. Jo. Chryf, & Philo.

*. 3. Gr. ita incipit : Καὶ λαβέσα Σάρα, & fuimens Sara, nec addit infra, Kai, poft Chanaan, quod tamen habet Mf. Alex. cum editt. Ald. & Compl. cætera concordant ad verbum. Similiter habet idem Auguft. Locut. 49. de Gen. to. 3. col. 329. d. Et dedit eam Abram viro fuo ipfi uxorem. Fò fpectant quæ dicit Ambr. l. 1. de Abr. c. 4. col. 291. e. Sara ipfa marito ancillæ fuæ poteftatem dederat. *. 5. Gr. Εἶπε δὲ Σάρα προς Αβραμ• Αδικέμαι ἐκ σ... ἰδεια δὲ ὅτι ἐν γαςρὶ ἔχει, κτιμάθην ἐναντίον αυτῆς, &c. ut in Lat. Auguft. Locut. 5o. de Gen. to. 3. col. 329. d. Cum autem vidit fe conceptum habere, fpreta fum coram illa: rum addit: Graci habent hoc loco participium, quod Latina lingua non habet, hoc eft, istoa, fed tanquam fi diceretur, videns autem fe conceptum habere, fpreta fum coram illa, quafi folæcifmus fonat, fic etiam per illud participium quod ditum eft, idea, pro quo nos dicimus, videns.

. 6. Hæc verba: Dixit autem Abram ad Saram, repofuimus de Græco; quorum loco, Ambrof. habet: Sed Abraham vir moderatus & prudens: Ecce, inquit, ancille &c. reliqua cum Græco congruunt.

tua

. 7. Gr. Eupe dè dutúr, &c. Invenit autem eam, &C. ut in textu Lat.

#. 8. Ambrof. hæc anteponit: Interroganti angelo quò iret, refpondit: A facie Sara, &c. quorum loco, Gr. habet: Καὶ εἶπεν αυτῇ ὁ ἄγγελος Κυρίε. Αγαρ παιδίσκη Σάρας, πόθεν ἔρχῃ; κ πε πορεύη ; καὶ εἶπεν· ̓Απὸ προσώπε Σάρας, &c. ut in Lat. Et dixit ei angelus Domini: Agar ancilla Sara, unde venis ? 5 quo vadis ? & dixit: A facie Sara

&c.

*. 9. Gr. Εἶπε δὲ αυτῇ ὁ ἄγγελος Κυρίες Αποσράφη A...... Taπewátni, &c. ut fup. Ambr. 1. 1. de Abr. c. 4. col. 292.b. Angelus dixit illi : Revertere ad dominam tuam, & humilia te fub manibus ejus : mel. humiliare fub, &c.

. 10. Hieron. 1. 2. in ep. ad Gal. to. 4. col. 279. c. Multiplicans multiplicabo femen tuum, & non numerabitur pra multitudine. Ita quoque in Græco.

*. 11. Gr..... Καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτῇ Ἰσμαὴλ, ὅτι επήκεσε Κύριος τῇ ταπεινώσει σε. Et vocabis nomen ejus Ismaël, quia exaudivit Dominus humilitatem tuam. Edit. Compl. ExcEV Ó ŒEÓS.

.12. Eadem iterum refert idem Hieron, quæft. Hebr.

1.

VULGATA NOVA.

*. 13. Gr. Καὶ ἐκάλεσε..... τῇ λαλέντος προς αυτήν Συ ὁ Θεὸς ὁ ἐπιδών με, &c.

CAPUT XVII.

"Prum
Oftquam verò nonaginta & novem anno-
rum effe cœperat, apparuit ei Dominus :
dixitque ad eum Ego Deus omnipotens: am-
bula coram me, & efto perfectus.

2. Ponamque fœdus nieum inter me & te, &
multiplicabo te vehementer nimis.

3. Cecidit Abram pronus in faciem.

4. Dixitque ei Deus: Ego fum, & pa&um Eccli. meum tecum, erifque pater multarum gentium.

44. 20. Rom. 4.

37.

:

5. Nec ultra vocabitur nomen tuum Abram fed appellaberis Abraham : quia patrem multarum gentium conftitui te.

6. Faciamque te crefcere vehementiffimè, & ponam te in gentibus, regesque ex te egredientur. 7. Et ftatuam pactum meum inter me & te, & inter femen tuum poft te in generationibus fuis, fœdere fempiterno: ut fim Deus tuus, & feminis tui poft te.

8. Daboque tibi & femini tuo terram peregrinationis tuæ, omnem terram Chanaan in poffeffionem æternam, eroque Deus eorum.

I.

VERSIO ANTIQUA.

Um effet annorum nonaginta & novem, Aug. 1. 16. de civ. apparuit ei Dominus, & dixit illi: Ego Dei, c. 26, 1. 7. fum Deus: place in confpectu meo, & efto fine 438.c. querela.

2. Et ponam teftamentum meum inter me & inter te, & implebo te valde.

3. Et procidit Abram in faciem fuam.

4. Et locutus eft illi Deus, dicens: Et ego, ecce teftamentum meum tecum, & eris pater multitudinis gentium.

5. Et non appellabitur adhuc nomen tuum Abram : fed erit nomen tuum Abraham : quia patrem multarum gentium pofui te.

6. Et augeam te valde, & ponam te in gentes, & reges ex te exibunt.

7. Et ftatuam teftamentum meum inter me & inter te, & inter femen tuum poft te in generationes eorum, in teftamentum æternum : ut fim tibi Deus, & femini tuo poft te.

8. Ét dabo tibi & femini tuo poft te terram, in qua incola es, omnem terram Chanaan in poffeffionem æternam, & ero illis Deus,

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

:

✯. 1. Ambros. l. 1. de Abr. c. 6. col. 298. c. ait, Abraham nonaginta & novem procefisse annos : & fup. c. 4. col. 292. d. addit: Dixit illi: Ego fum Deus tuus; emerere in confpectu meo, & efto fine querela; paulòque poft fine querela, hoc eft, irreprehenfibilis: & l. 2. c. 1o. col. 346. f. Dicitur Abraha: Efto fine reprehenfione. Hieron. 1. 3. contr. Pelag. to. 4. col. 540. f. & 541. c. Ego fum Deus tuus: placeto in confpectu meo, & efto fine macula vel querela. P. Orofius contr. Pelag. col. 449. h. 454. g. Ambula coram me, efto fine querela. Gr. 'EYSTO JE "AСpaμ STŵr εννενηκονταεννέα, και ώφθη Κύριος τῷ ̓Αβραμ, ἢ εἶπεν αὐτῷ· y Ἐγώ εἰμι ὁ Θεός αυ· εὐαρέσει ἐνώπιον ἐμό, και γίνε ἀμεμπ7ος.

~

V. 2. Itidem Græcè, nifi excipias verbum ulur, pro implebo. Rectè Hieron. 1. 3. contr. Pelag. to. 4. col. 540. f. Et ponam teftam. meum inter me 5 te, multiplicabo te

nimis.

. 3. Ad verbum è Græco.

. 4. Similiter apud Hieron. quæft. Hebr. in Gen. col. 521. d. Et locutus eft ei Dominus, dicens: Ecce teftamentum meum tecum;& eris pater multitudinis gentium. Gr. Kai syw, ¡§8 û datún μs, &c. ut in textu Lat. Addit ibid. Hieron. Notandum quòd ubicunque in Graco teftamentum legimus, ibi in Hebræo fermone fit foedus, five pactum.

V. 5. Hieron. quæft. Hebr. in Gen. col. 521. d. Et non vocabitur ultra nomen tuum Abram, fed erit, &c. ut fup. Ita quoque in Gr. ad verbum. S. Petr. Chryfol. fer. 154. col. 963. b. Et non vocabitur ampliùs nomen tuum Abram ; fed Abraham erit nomen tuum, quia, &c. ut fup. Ambrof. 1. 1. de Abr.c. 4. col. 292. d. alludens, ait: Mutat nomen, litterâ additâ, ut de Abram, vocaretur Abraham. Victorin. Afric. 1. 1. adv. Arium, col. 258. b. fimiliter habet : Quia patrem multarum gentium pofui te ; fed continuo addit :

Ante eum, cui credidifti Deo, qui vivificat mortuos, & vocat
ea que non funt, tanquam fint ; quæ à Græco abfunt, Simi-
lia leguntur fuperaddita apud Aug. 1. 1. de Gen, to. I.
col. 660. c. exceptis his : Ante Deum cui credidifti, qui.....
tanquam ea quæ funt. Obfervandum tamen ista non exftare
apud Auguft. nifi in editt. Amft. Eraf. & Lovan. abeЛle au-
tem à Mfs.codd.

. 6. Ita Auguft. fecundùm Mfs. codd. ubi conftanter,
angeam, in editt. angebo, è Gr. Augar in eodem etiam
Gr. bis opipa pepa, valde valde, quod non geminat
Auguft. reliqua ad verbum quadrant. Eadem exhibet Au-
guft. I. I. de Gen. to. 1. col. 660. c. Et augeam te nimis
valde, & ponam te in gentes, & reges de te exient : & Locut.
51. de Gen. to. 3. col. 329. e. Quad Latini, inquit, ha-
bent, augeam te nimis valde, Graci habent, valde valde.
Ex quibus patet optimè fibi conftare Auguftinum,cùm fem-
per legat angeam, nufquam augebo, quod male correxe-
runt Edit. noviff. contra fidem omnium Mfs. Ambrofius
tamen 1. 2. de Abr. c. 1o. col. 347. c. habet: Augebo te
valde, & ponam te in gentes, & reges de te erunt.

. 7. Eadem refert iterum Auguft. 1. 1. de Gen. to. I.
col. 660. c. præter unum ponam, pro ftatuam; omittit
etiam inter, ante te. In Gr. Kai sicw Tùr Sialúxur pă
ἀνὰ μέσον τ8,
καὶ ἀνὰ μέσον το σπέρματός σε, &c. ut in Lat.
Mfs. verò Alex. & Cott. nec non edit. Compl. cum Au-
guft. à à pécor éμe, è̟ ávà μécor o8, à árà mésor Tỡ, &C.

VERSIO ANTIQUA.

Aug. 1. 16. de civ.
9. Et dixit Deus ad Abraham: Tu autem tef-
Dei, c. 26. t. 7. tamentum meum confervabis,& femen tuum poft
438.8. feqq.
te in generationes fuas.

10. Et hoc eft teftamentum quod confervabis
inter me & vos, & inter femen tuum poft
te in generationes fuas: Circumcidetur omne
veftrum mafculinum :

11. & circumcidemini carnem præputii veftri,
& erit in fignum teftamenti inter me & vos.
12. Et puer octo dierum circumcidetur, vef-
trum omne mafculinum in progenies veftras:
vernaculus, & emptitius ab omni filio alieno, qui
non eft de femine tuo, circumcifione circumcide-
tur, vernaculus domus tuæ, & emptitius :

13. & erit teftamentum meum in carne veftra
in teftamentum æternum.

14. Et qui non fuerit circumcifus mafculus, qui non circumcidetur carnem præputii fui octavo die, interibit anima illa de genere ejus : quia teftamentum meum diffipavit.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

pai duтois eis cór. Mf. Alex. cum edit. Ald. & Auguft.
durdis Otós. Obfervat fup. Aug. Eternum, à noftris inter-
pretari, quod Graci appellant, acrior, quod à fæculo deri-
vatum eft..... fed non funt aufi, inquit, Latini hoc dicere,
faculare.... facularia quippe dicuntur multa, quæ in hoc fa-
culo fic aguntur, ut brevi etiam tempore tranjeant; alávior
autem quod dicitur, aut non habet finem, aut ufque in hujus
fæculi tenditur finem.

V. 9. Ad verbum è Gr. nifi quòd ibi additur, où, tu
ad verbum arиpuses, confervabis; at editt. Ald. &
Compl. delent, où, cum Auguft. Eundem locum citat S.
Doctor, Locut. 53. de Gen. to. 3. col. 329. f. ut fupra,
abfque tu, fed loco, in generationes fuas, fcribit, in proge-
nies fuas, Gr. sig Tàs vereas dutar. Lib. verò contr. Adim.
to. 8. col. 134. b. c. fic legit: Teftamentum meum cuftodi,
tu 5 femen tuum, quod erit poft te; deinde hoc omiffo, in
generationes fuas, cum edit. Compl. addit: Hoc eft tefta-
mentum, &c. At vereor ne hîc S. Pater,vel citet ex memo-
ria, fenfum magis quærendo quam verba, vel potiùs tex-
tum referat qualiter ab Adimanto, quem confutabat, pro-
latus fuerat: id maximè patet ex his, quæ addit August.
Hæc omnia verba, inquit, Veteris Teftamenti, ut eis de Novo
Teftamento adverfetur, proponit Adimantus. Non tamen
Adimantus hic infimulatur falfi ab Auguft. ut infra n. 3.
col. 135. d. Ambrofius epift. 72. col. 1076. b. fic habet:
Et dixit Deus ad Abraham: Tu autem teftamentum meum ob-
fervabis, tu & femen tuum poft te in progenies eorum.
Sedul. Scot. in ep. ad Rom. col. 501.b. c. Et dixit Domi-
nus ad Abraham: Tu autem teftam. meum fervabis, & omne
genus tuum poft te, in generationes fuas.

. 10. Itidem in Græco, fed abfque eft, ante teftamentum. Similiter Ambrof. epift. 72. col. 1076. b. nonnullis mutatis: Et hoc eft teftam, meum quod obfervabis inter me vos, femen tuum poft te in progenies eorum circumcidetur veftrum omne mafculinum. Obfervandum apud Auguft. fupra addi pronom. meum, ad teftamentum; sed in editt. tantùm, renitentibus Mfs. & LXX. Lib. verò contr. Adim. to. 8. col. 134. b. c. Aug. habet: Hoc eft teftam. meum, quod fervabis inter me & te, femen tuum, omiffis aliis huic lectioni favent quidam Græci, apud quos, και σε, σὺ, ἢ τὸ σπέρμα σε μετὰ σέ, abfque feqq. εἰς τὰς Yersas durar. Sedul. quoque Scot. in ep. ad Rom. col. 501.b. c.legit: Et boc eft teftam. quod difpofui inter me vos; deinde, omiffis intermediis, addit: Circumcidetur omne mafculinum veftrum ; quæ poftrema etiam habet vet. Iren. Interp. 1. 4. c. 16. p. 246. a.

maximè

21.

bis, loco veftrum, quod habet August. fubinde poft progenies
veftras, additur, xal, quod delet Aug. cætera quadrant
ad verbum. Non diffimulabo tamen in editt. Auguft. pro
alieno, fcribi, alienigena; fed cùm Mfs. codd. ferant.
alieno, hanc lectionem præferendam duxi,
cùm in Græco, legatur, amorpie, non amoque. Simili-
ter habet idem Aug. Locut. 54. de Gen. to. 3. col. 329.f.
Et
puer octo dierum circumcidetur, omne mafculinum, sed
abíque vobis, aut veftrum. Ambrof. epift. 72. col. 1076. f.
fic habet: Infans octo dierum circumcidetur vobis, omne maf-
culinum in progenies veftras : vernaculus domus tuæ
ε pe-
cunia emptus, ab omni filio alterius, qui non eft ex femine
tuo, circumcifione circumcidetur : mox ita: Et erit teftamen-
tum, &c. non repetitis his, vernaculus domus tuæ 5 em-
pritius, quæ etiam abfunt à Mf. Alex. ac editt. Ald. &
Compl. In eifdem tamen 1. loco legitur, oxoyerus Tus oixías
os, ÿò apjvpántos, ficut apud Ambrof. Aug. verò contr.
Adim. feu potiùs Adimantus ipfe apud Auguft. to. 8. col.
134. b. c. ita legit: Octavo autem die circumcidetis omnes
mafculos in gente veftra, ut etiam dominatum & compara-
tum circumcidatis, præter alienigenam. Deinde, omiffis in-
termediis, addit: Et hoc erit teftamentum, fed heu ! quàm
diffimilia illa, & Græco, & ipfi Auguftino! Sedul. Scot. in
ep. ad Rom.col.501. b. c. utrique propiùs accedit, dicendo:
Et puer octavo die circumcidetur in vobis, omnis masculus in
generationibus veftris : vernaculus & pecuniâ emptus,
omnibus filiis alienigenarum, & qui non eft ex femine tuo cir-
cumcidetur. Et erit, &c.

*. 11. Ita Grace. Ambror. verò epift. 72. col. 1076. f. & Sedul. Scot. in ep. ad Rom. col. 501. b. c. fic habent: Et circumcidetis carnem præputii veftri, & erit in figno teftamenti inter me vos. Itidem vet. Iren. Interp. 1. 4. c. 16. p. 246. a. omiffo tamen, erit: at in Gr. conftanter PITμntuose, circumcidemini, ficut infra, sau eis onμetov, erit in fignum, Ms. Alex. folus, év onμsi. Eadem diversè leguntur apud Auguft. I. contr. Adim. to. 8. col. 1 34.b. c. ubi fic: Omne mafculinum circumcides in carne præputii pforum ; & fit hoc fignum teftamenti inter me vos; quæ verba quoniam diffimilia funt illorum, quæ fupra retulit Auguft. vix alium, ut jam dixi, hoc pofteriori loco, crediderim ufurpatum fuifle contextum ab Auguftino, præter illum, quem Adimantus adhibuerat.

#. 12. In Gr. poft 1. circumcidetur, additur vμïv, vo

ab

. 13. Similiter habet Ambrof. 1. 2. de Abr. c. 11. col. 349. c. & ep. 72. p. 1076. f. unà cum Græco. Sedul. verò Scot. in ep. ad Rom. col. 501. c. legit: Et erit teftamentum meum fuper carnem veftram; deinde fic: Mafculus qui now fuerit, omiffis his, in teftamentum æternum. Item ap. Aug. 1. contr. Adim. to. 8. col. 1 34. b. c. Et hoc erit teftamentum in gente veftra; deinde, omnis mafculus, &c.

. 14. Rurfus Auguft. 1. 2. de nupt. & concup. to. 10. col. 313. a. legit: Mafculus qui non circumcidetur carnem praputii fui octava die, difperiet anima ejus de gènere fuo i quia, &c. ut fup. Similiter Ambrof. 1. z. de Abr. c. II. col. 350. a. c. Qui non fuerit circumcifus mafculus, & qui non circumciderit carnem præputii fui oclavo die, interibit anima illa de genere fuo, quia teftam. meum interrupit. Atep. 72. col. 1076. f. fic habet: Et incircumcifus mafculus, qui non circumciderit carnem præputii fui octava die, exterminabitur anima illa de generatione illa, quia teftamentum meum tranfgreffus eft. Gr. Καὶ ἀπερίτμητος ἀρτην, ὃς ε' περιτ μηθήσεται τὴν σάρκα..... εξολοθρευθήσεται ἡ ψυχὴ ἐκείνη ἐκ τῶ γένες αυτῆς, ὅτι τὴν διεσκέδασε. Fulgent. epift. 17. ad Petr. Diac. p. 303. Mafculus qui non fuerit circumcifus carne præputii fui oltavo die, exterminabitur anima illa dr populo fuo, quia teftam. meum tranfgreffus eft. Sedul. Scot. in ep. ad Rom. col. 501. b. c. Mafculus qui non fuerit circumcifus in carne præputii fui die octava, exterminabitur ille de genere fuo, quia teftam. meum diffipavit. August. verò l. contr. Adim. vel potiùs Adimantus ipfe, to. 8. col. 134. b. c. Et omnis mafculus qui non circumcidet præputium fuum, perdet animam fuam, de media plebe, quia teftam. meum diffolvit. In Mf. Oxon. pro EX TỪ YÉVUS άUTUS, legitur, x 8 x8 cui lectioni favent Adimantus, & Fulgentius fupra.

VERSIO ANTIQUA.

15. Et dixit Deus ad Abraham : Sara uxor tua Aug. 1. 16. de civ. non appellabitur nomen ejus Sara, fed Sarra erit Dei, c. 26. t. 7. nomen ejus. • 439.6.c. 16. Benedicam autem illam, & dabo tibi ex ea filium, & benedicam illum, & erit in nationes, & reges gentium ex eo erunt.

17. Et procidit Abraham fuper faciem fuam, & rifit, & dixit in animo fuo, dicens : Si mihi centum annos habenti nafcetur filius? & fi Sarra annorum nonaginta pariet?

18. Dixit autem Abraham ad Deum : Ifmaël hic vivat in confpectu tuo.

19. Dixit autem Deus ad Abraham : Ita, ecce Sarra uxor tua pariet tibi filium, & vocabís nomen ejus Ifaac, & ftatuam teftamentum meum ad illum in teftamentum æternum, effe illi Deus, & femini ejus poft illum.

20. De Ifmael autem ecce exaudivi te: ecce; benedixi eum, & ampliabo illum, & multiplicabo illum valde: duodecim gentes generabit, & dabo illum in gentem magnam.

21. Teftamentum autem meum ftatuam ad Ifaac, quem pariet tibi Sarra in tempore hoc ad annum fequentem.

VULGATA NOVA.

22. Cùmque finitus effet fermo loquentis cum eo, afcendit Deus ab Abraham.

23. Tulit autem Abraham Ismaël filium fuum, & omnes vernaculos domus fuæ univerfofque quos

:

emerat, cunctos mares ex omnibus viris domus fuæ :
& circumcidit carnem præputii eorum ftatim in ipfa
die, ficut præceperat ei Deus.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

. 15. Itidem Græcè, fublatâ voculâ fed, ante Sarra ; in Mf. tamen Alex. eft ama Zappa. Nec curandum quod in editt. Auguft. legatur Sarai, pro Sara, & Sara, pro Sarra, cùm Mfs. codd. & Græcum conftanter ferant, Sara, & Sarra. Hanc lectionem confirmat Ambrof. 1. 2. de Abr. c. 11. col. 351. a. dicens: Sara una additur littera, hoc eft, г, ut vocaretur Sarra....... Sarra enim dicitur, àƒxù śμù, boc eft, poteftas mea, vel principatus mei initium, vel regis: Sara Gracè dicitur, äpx8ca, Latinè, qua regat. Hieron. tamen 1. 3. contr. Pelag. to. 4. col. 541. b. legit: Sarai uxor tua non vocabitur ultra Sarai ; fed Sara erit nomen ejus. Lib. verò quæft. Hebr. in Gen. to. 2. col. 522. c. ait : Errant qui putant primùm Saram per unum, x, fcriptam fuiffe, & poftea ei alterum, 1, additum : & quia,r, apud Gracos centenarius numerus eft, multas fuper nomine ejus ineptias fufpicantur: cùm utique, utcunque volunt ei vocabulum commutatum, non Græcam, jed Hebræam debeat habere rationem, cùm ipfum nomen Hebraicum fit ; nemo autem in altera lingua quempiam vocans, etymologiam vocabuli fumit ex altera. Sarai igitur primùm vocata eft per fin, res, iod, fublato igitur, iod, id eft, i, elemento, addita eft, he littera, quæ per a, legitur, & vocata eft Sara. Caula autem ita nominis immutati, hæc eft, quòd antea dicebatur, princeps mea, unius tantùm domus mater familia. Poftea verò dicitur abfolute, princeps, id eft, apoa..... fignanterque non ut in Graco legimus: Et dixit Deus ad Abraham : Sarai uxor tua non vocabitur nomen ejus Sarai; in Hebræo habetur : Non vocabis nomen ejus Sarai, &c.

✯. 16. Ad verbum è Græco. Similiter habet Hieron. quæft. Hebr. in Gen. to. 2. col. 522. c. Dabo tibi ex ea filium, 5 benedicam ei, 5 erit in gentes, & reges populorum erant ex eo. Sic etiam 1. 3. contr. Pelag. to. 4. col. 541. b. præter ifta: Et reges gentium ex ipfo erunt, feu cum August. quæft. 32. in Gen. to. 3. col. 387. c. Reges gentium ex illo

erunt.

*. 17. Rurfus Auguft. Locut. 55. de Gen. to. 3. col. 329. g. habet, paucis mutatis : Et procidit Abraham in faciem, dixit in animo fuo, dicens: Si mihi centum annos babenti nafcetur, & fi Sara annorum nonaginta pariet ? At 1. 16. de civit. Dei, c. 32. to. 7. col. 445. c. Si mihi annorum centum nafcetur filius, & fi Sarra annorum 90. pariet ? Lib. verò 2. contr. adverfar. leg. to. 8. col. 588. f. ut fup. Si mihi centum annos habenti nascetur filius? Ambrof. I. 2. de Abr. c. 11. col. 351. e. f. Et cecidit in faciem Abraham, Grifit; & dixit in corde fuo: Si centum annorum nafcetur filius, fi Sarra 90. annorum pariet ? & l. 1. c. 4. col. 294. d. Si mihi centum annorum nafcetur filius, & fi Sara 90. annorum pariet ? & infra, col. 352. a. Si centenario nafcetur filius, nonagenaria pariet? Similiter habet

Hieron, quæft. Hebr. in Gen. to. 2. col. 522. d. Et cecidit
Abraham fuper faciem fuam, & rifit ; 5 dixit in corde fuo : Si
centenario nafcetur filius, & Sara nonagenaria pariet ? & l. 3.
contr. Pelag. to. 4. col. 541. b. Cecidit Abr. in faciem fuam,
rifitque ; 5 dixit in mente fua: Si centenario nascetur filius,
& fi Sara nonaginta annorum pariet? Ita quoque in Gr. ad-
dito verbo, syr, dicens, poft hoc, mente fua, ut fup. ap.
Auguft.

. 18. Similiter Hieron. 1. 2. in ep. ad Gal. to. 4. col.
279. f. Abraham autem dixit ad Deum: Ifmael ifte vivat in
confpectu tuo: & l. 3. contr. Pelag. to. 4. col. 541. b. Di-
xitque Abr. ad Deum : Ifmael vivat in, &c. Item Hilar, in
Pl. 51. col. 77. c. cum Ambr. 1. 1. de Abr. c. 4. col. 294. d.
Et dixit: Ifmael hic vivat in confpectu tuo: & l. 2. c. II.
col. 352.a. Ismaël vivat kic in conjp. tuo. Gr. 'Iquanx Frog.
ζήτω ἐναντίον (8.

. 19. Eadem leguntur Græcè. Sic etiam apud Hilar. l. 4. de Trin. col. 841. d. e. paucis exceptis en verba: Es dixit Deus ad Abraham : Ecce Sara uxor tua pariet filium tibi,

vocabis nomen ejus Ifaac ; & ftatuam teftam. meum ad illum in teftam, æternum, & femini ejus poft illum. Similiter habet Hieron. 1. 2. in ep. ad Gal. to. 4. col. 279. f. præter ifta: Et Deus refpondit ad eum: Ita: & l. 3. contr. Pelag. to. 3. col. 541. b. Cui refpondit Deus: Etiam, ecce Sara, &c. ut fup. ufque ad ftatuam. Græci tamen quidam tollunt, Nal, Ita, cum Hilar. ante vocem ecce, & à Mf. Alex. nec non ab edit. Compl. abeft, sira dur sós, effe illi Deus, vel ut fim ejus Deus, ut fup. ab eodem Hilar. & Hieron. Ambrofius 1. 2. de Abr. c. 11. col. 352. b. legit : Dominus ait: Etiam, ecce Sarra uxor tua pariet tibi filium ; tum addit: Etiam, cùm dicit, confirmat promissa, &c.

. 20. Ad verbum è Gr. addito uno, &, post exaudivi te. Hilar. 1. 4. de Trin. col. 841. d. e. habet : De Ismaël autem exaudivi te, 5 benedixi ei, & amplificabo eum valde : duodecim gentes generabit, & dabo eum in gentem magnam : infra autem benedixi ei, & multiplicabo eum, ( Ms. tamen Carnut. ampliabo, alii nonnulli amplificabo. ) Sic etiam apud Auguft. fupra, amplificabo, ficut, audivi te, pro exaudivi te; fed in editt. tantùm, renitentibus codd. Mfs. Ambrofius 1. 2. de Abr. c. 11. col. 352. b. De Ifmaël autem exaudivi te. Hieron. 1. 2. in ep. ad Gal. to. 4. col. 279. f. De Ifmaël autem ecce exaudivi te, & ecce benedixi eum, & angebo eum, & multiplicabo illum vehementer, duodecim gentes, &c. ut fup.

2

. 21. Itidem in Gr. nifi excipias ultima verba: iS TÒV xaipor Totor, ÉV TO ÉVIAUTY TO STEP, Mf. Oxon. Tŵ ♪evτέρω, in tempus hoc in anno altero. Hieron. 1. 2. in epist. ad Gal. to. 4. col. 279. f. fic habet : Teftamentum autem meum ftatuam ad Ifaac, quem generabit tibi Sara in tempore ifto■

anno venturo.

25. Et Ifmaël filius tredecim annos impleverat tempore circumcifionis fuæ.

26. Eadem die circumcifus eft Abraham & Ifmael

VULGATA NOVA

24. Abraham nonaginta & novem erat anno rum, quando circumcidit carnem præputii fui.

NOVA.

filius ejus.

27. Et omnes viri domus illius, tam vernaculi; quàm emptitii & alienigenæ, pariter circumcisi sunt, NOTA AD VERSIONEM ANTIQUAM.

*. 24. Ita in Græco, verbum pro verbo. Quæ autem fequuntur de Ifmaëlis circumcifione, abfunt ab edit. Aldina.

Aug. de Trin. 1. 1. 3. t. 8. 806. g. ridie. Aug. 1. 2. cont. Maxim. t. 8. 736. e.f.

Ambr. 1. 1. de

CAPUT XVIII.

VERSIO ANTIQUA.

Ifus eft autem ei Deus ad ilicem Mam-
bre fedenti ad oftium tabernaculi fui me-

2. Refpiciens autem oculis fuis, vidit, & ec-
ce tres viri ftabant fuper eum : & videns, procu-
currit in obviam illis ab oftio tabernaculi fui, &
adoravit fuper terram.

3. Et dixit: Domine, fi inveni gratiam ante te, ne prætereas fervum tuum:

4. fumatur nunc aqua, & lavem pedes veftros, & refrigerate fub arbore.

Et fumam panem, & manducate, & poftea tranfibitis in viam veftram : propter quod declinaftis ad fervum veftrum.......

6. Et feftinavit Abraham in tabernaculum ad Abr. c. 5. 296. c. Saram, & dixit ei: Feftina, & confperge tres menfuras fimilaginis, & fac fubcinericia.

Aug. Locut. 57. 1.3.329.g. Ambr. 1. 1. de

7. Et in boves adcucurrit Abraham, & accepit vitulum unum tenerum & bonum, & dedit pueCain. c. 8. 198. b. 10: & feftinavit facere eum.

Idem l. 1. de

Abr. c. 5. 297. d.

ro:

8....... manducaverunt illi: Abraham autem ftabat fub arbore.

9. Dixit autem ad illum: Ubi eft Sara uxor tua? qui refpondit, & dixit: Ecce in tabernaculo.

3. Et dixit: Domine, fi inveni gratiam in oculis tuis, ne tranfeas fervum tuum:

4. fed afferam pauxillum aquæ, & lavate pedes veftros, & requiefcite fub arbore.

5. Ponamque buccellam panis, & confortate cor veftrum, poftea tranfibitis: idcirco enim declinaftis ad fervum veftrum. Qui dixerunt : Fac ut locutus es.

6. Feftinavit Abraham in tabernaculum ad Saram, dixitque ei: Accelera, tria fata fimilæ commifce, & fac fubcinericios panes.

7. Ipfe verò ad armentum cucurrit, & tulit inde vitulum tenerrimum & optimum, deditque puero: qui feftinavit & coxit illum.

8. Tulit quoque butyrum & lac, & vitulum quem coxerat, & pofuit coram eis: ipse verò ftabat juxta eos fub arbore.

9. Cùmque comediffent, dixerunt ad eum : Ubi eft Sara uxor tua? ille refpondit: Ecce in tabernaculo eft.

NOTE AD VERSIONEM

. 1. Idem Auguft. 1. 16. de civit. Dei, c. 29. legit: Deus apparuit Abraha ad quercum Mambre. Novatian. de Trin. p. 1048. a. ait fimiliter: Abraha vifum Deum apud quercum Mambre, fedente ipfo ad oftium tabernaculi fui meridie. Ambr. 1. 1. de Caïn & Ab. c. 8. col. 197. e. Cùm vifus effet Deus Abrahæ ad ilicem Mambre : & l. 1. in Luc. col. 1274. b. Apparuit Deus Abrahæ ad ilicem Mambre.Vig.Tapf. 1. 2. contr. Arium & Sab. Vifus eft Deus Abrahæ ad quercum Mambre. Gr. Ωφθη δὲ αὐτῷ ὁ Θεὸς πρὸς τῇ δρυῒ τῇ Μαμ βρῇ, καθημένα αυτό, &c. ut fup.

. 2. Similia Græcum exhibet. Eadem iterum leguntur ap. Auguft. 1. 16. de civit. Dei, c. 29. to. 7. col. 442. c. ab hoc, ecce, fed abfque præp. in, ante obviam, quam tamen retinet, quæft. 33. in Gen. to. 3. col. 387. d. ubi eadem tertiò refert ab hoc, & videns. Ambrof. l. 1. de Caïn & Ab. c. 8. col. 197. e. fic habet: Refpiciens Abraham, oculis fuis, vidit, ecce tres viri ftabant fuper eum : & videns, occurrit obviam illis ad oftium tabernaculi fui, & adoravit fuper terram: at l. 1. de Abr. c. 5. col. 295. a. refpiciens oculis, vidit, & ecce tres viri ftabant fecus illum : & cum vidiffet illos, cucurrit obviam illis. Similiter in edit. Ald. Kai ir dulés, non idov, fimpliciter. Apud Vigil. Tapf. 1. 2. contr. Arium & Sab. Afpexit, 5 ecce tres viri fteterunt ante ipfum, & procidens, adoravit.

Et

ne

. 3. Sic iterum legit August. quæft. 33. in Gen. to. 3. col. 387.d. Sic etiam Ambrof. l. 1. de Caïn & Ab. c. 8. col. 197. e. & l. 1. de Abr. c. 5. col. 296. b. excepto uno præterieris, quod iterum habet, 1. 2. offic. to. 2. col. 95. c. At hic non fervum habet, fed puerum. Fulgent. 1. pro fide cath. p. 540. ait, Abraham uni ex tribus angelis dixiffe, Dominator Domine. Vigil. Tapf. 1. 2. contr. Arium & Sab. Si inveni gratiam in confpectu tuo, ne tranfieris fervum In Gr. Εἰ ἄρα εὗρον χάριν ἐναντίον σε, μὴ παρέλθης Tor Taïsά 08, Mf. Cott. door 08.

tuum.

. 4. Sic iterum August. quæft. 34. in Gen. to. 3. col.

ANTIQUAM.

387. e. Sumatur aqua, & lavem, &c. ut fup. Ambrof. I. I. de Abr. c. 5. col. 296. b. Sumatur aqua, 5 laventur pedes veftri, & refrigerate fub arbore. Anecdot. Marten. to. 5. p. 4. b. Accipe aquam, & laventur pedes veftri, & refrigerate fub arborem iftam. Vigil. Tapf. 1. 2. contr. Arium & Sab. Afferatur aqua, & laventur pedes veftri. Gr. Auptúra dù "Swp, y vitάTwoar rès módas vμwv, è xalafúkate iñò τὸ δένδρον.

. 5. Similiter habet idem Auguft. quæft. 34. in Gen. col. 387. e. Et fumam panem, & manducate. Sic etiam Ambr. 1. 1. de Abr. c. 5. col. 296. b. fed addit : Et poft hac tranfietis, propter quod declinaftis ad fervum veftrum. Gr. Kal ψιμαι ἄρτον, και φάγεθε, καὶ μετὰ το7ο παρελεύσεθε εἰς τὴν ὁδὸν ὑμῶν, ὁ ἕνεκεν ἐξεκλίνα7ε πρὸς τὸν παῖδα ὑμῶν,&c.

. 6. Vix meliùs è Græco, nifi quòd ibi legitur, Zappar, non Saram. Præterea obfervat Ambrof. ibid. Subcinericia, Græcè syxpugía dici, hoc eft, abfcondita. Hieron. quæft. Hebr. to. 2. col. 523.a. hæc habet: Et dixit ei: Feftina, tres menfuras farina fimile commifce.

.7. Ambr. ubi fup. Cucurrit. Gr. Kai sis Tas Bóas έδραμεν Αβραάμ, και ἔλαβεν ἀπαλὸν μιχάριον καὶ καλὸν, ..... TaxUVE TE TOGOL duló.

#. 8. Ambrof. ibid. Ad cœnam, vitulus immolatur, & cum lacte manducatur... bonus vitulus... tener.... deinde : manducaverunt illi, &c. ut fup. item 1. de Elia & jej.c. 5. col. 539. f. Abraham, inquit, immolabat vitulum, butyrum

lac etiam angelis hofpitibus exhibebat. Vigil. Tapf. 1. 2. contr. Arium & Sab. Appofuit eis menfam, & manducaverunt; ipfe verò ftabat ante ipfos fub arbore. Gr. "Exace de Boulupov βούτυρον, και γάλα, καὶ τὸ μοχάριον ὃ ἐποίησε, και παρέθηκεν αυτοῖς, καὶ ἔφαγον αυτὸς δὲ παρειςήκει αυ7οῖς ὑπὸ τὸ δένα Spor.

སྐྱ

#. 9. Similiter hab. Auguft. 1. 2. contr. Maxim. to. 8. col. 737. a. Ubi eft Sara uxor tua? Concinit Sedul. Scot. in ep. ad Rom. col. 521. f. & addit: Ille refpondit : In taber