millia. Quidam boni libri habent neutrum reverfa, pro mafculino reverfi: porro de præferendum eft ipfi ex. . 5. Qui linguâ lambuerint aquas. Non addas qui manu & lingua. . 23. Fugientes ufque ad Bethfetta. Non mutes Bethfetta in Bethfeca, id eft, duplex tin c. Ibidem. Perfequebantur Madian. Sequitur in quibufdam libris, Et dedit Dominus victoriam populo Ifraël in die illa, fed redundar. CAP. VIII. .7. Cùm ergo tradiderit Dominus Zebee & Salmana in manus meas. Sequitur in multis libris, & cùm reverfus fuero victor in pace; fed non eft bujus loci, at verfus noni fubfequentis. . 9. Dixit itaque & eis. Non omittas & pro etiam pofitum. . 10. Bellatorum educentium gladium. Non interponas & conjunctionem. CAP. IX. .4. Dederuntque illi feptuaginta pondo argenti. Scribendum eft pondo indeclinabile, non pondera. .7. Audite me viri Sichem, ita audiat vos Deus. Non eft addenda vocula ut: ita ut audiat. eo. V. 20. Egrediatur ignis ex eo. Non eft auferendum ex . 39. Spectante Sichimorum populo. Pro fpectante, quod eft adfpiciente, non fubftituas exfpectante. . 48. Quod me videtis facere, citò facite. Non eft commutandum præfens videtis, cum præteritò vidistis. #.49. Ut fumo & igne mille homines necarentur. Non mutes nominativum homines, in genitivum hominum. CAP. X. . I. In Samir montis Ephraim. Neque hic mutes genitivum montis, in ablativum monte. . 8. In terra Amorrhæi, qui est inGalaad. Pro qui, quod refert Amorrhaum, alii legunt quæ, quod terram. CAP. XI. . 1. Fuit illo tempore Jephte. Quidam addunt, Fuit itaque illo in tempore. . 17. Dimitte me ut tranfeam per terram tuam. Non eft omittendum pronomen me, nec præpofitio per. . 24. Nonne ea quæ poffidet Chamos. Non commuzes præfens poffidet, cum præterito poffedit. .39. Exinde mos increbruit in Ifraël. Scribendum eft increbruit, non increvit. CAP. XII. v. 5. Obfecro ut me tranfire permittatis. Præferendum eft plurale fingulari permittas. . 13. Filius Illel. Alii minùs rectè, filius Elel. CAP. XIII. #.7. Ex utero matris fuæ. Non præponas conjunctionem &. CAP. XIV. V. 3. Et in omni populo meo. Non eft fubftituendum pronomen fecunde perfona tuo, pro prima meo. . 6. Quafi hæredum in frufta difcerpens. Lege difcerpens, non decerpens aut decerperet. #.9: Quòd mel de corpore leonis affumpferat. Hoc verfu Interpres vertit corpore, non ore: verfu proximè præcedenti ore, non corpore. CAP. XV. . 9. Ubi eorum effufus eft exercitus. „Aliè pro compofito effulus, fcribunt fimplex fufus. . 14. Et ficut folent ad odorem ignis lina confumi. Legendum potiùs eft odorem, quod eft, odorante igne, quàm ardorem, quod eft, ardente feu comburente igne. Porro ligna fcriptum ab aliis pro lina, nullius eft auctoritatis : non enim ita facilè ligna ab igne confumuntur, ut ftupea lina. CAP. XVI. .9. Qui rupit vincula, quo modo fi rumpat quis filum de ftupe tortum putamine, cùm odorem ignis acceperit. Pro genitivo ftupa, alii fcribunt ablativum ftupa, & pro putamine, quod eft cortice, legunt uum fputamine, acceptum pro fputo, quafi dicatur, filum sputo adbibito de ftupa tortum. Atqui verifimilius eft, Interpretem dicere voluiffe, filum de vili ftupa, (eft enim ftupa quafi putamen, cortex & reticulum lini) nam Hebraicè non aliud legitur, quàm filum ftupe. Jam verò odorem quod fequitur, nullo modo hic cum ardorem mutandum est, id eft, quarta vocalis cum prima. .13. Cui refpondit Samfon: Si feptem. Quidam addunt inquit: Si, inquit, feptem : fed fuperfluè. CAP. XVII. v. 9. Et utile mihi effe perfpexero. Pro perfpexero, quod eft videro, non legas profpexero, id eft prævidero. in. CAP. XVIII. . 6. Ite in pace. Non fcribas cum, pro CAP. XIX. V. 5. Gufta priùs pauxillum panis. Non fubftituas pufillum pro pauxillum. *. 8. Oro te, inquit. Quidam fcribunt obfecro, pro oro te. . 11. Jamque erant juxta Jebus. Non fubftituas verbum compofitum aderant, pro fimplici erant. CAP. XX. #.40. Et viderent quafi columnam fumi. Optativi præfens viderent legendum eft, non indicativi præteritum viderunt. CAP. XXI. V. 13. Ut eos fufciperent in pace. Non mus tes mafculinum eos cum feminino eas. . 19. Et ad orientalem plagam. Alii omittunt &. Varia Lectiones VULGATÆ, rurfum ab eodem FRANCISCO LUCA obfervatæ. JUDICE S. AP. VI. . 18. Nec recedas hinc. Manufcripta noftra CAP. XVI. . 27. Spectantes ludentem Samfon. Ma Creatius fcribere, videntur ne abfque conjunétione, quam nufcripta noftra pro participio spectantes, legunt præteritum nec includit. imperfectum fpectabant. SUMMA CAPITA LIBRI RUTH, è Vulgatis Bibliis deprompta, deficientibus aliis quæ Verfioni antiquæ fatis refpondeant. CAP.I. Em cum uxore Noemi ac filiis in Limelech Bethlehemita pra nimia fa- CAP. III. Ruth focrus confilio ad pedes Booz dorin mientis recumbens, accepto lato refponfo, multas hordei menfuras ad focrum defert. me Moab concedit; quo unà cum filiis mortuo, Noe- CAP. II. Ruth Spicas in agro Booz affinis colligens, CAP. IV. Buoz coram fenioribus civitatis accipit possessionem Elimelech, & Ruth nurum defuncti in uxorem, cedente alio propinquiore juri propinquitatis; ex qua genuit Obed avum David regis. . 1. Hæc præmittit Ambrof. ibid. Cùm Ifraëlitas `in diebus Judicum fuperioribus fames temporibus urgeret ; quibus refpondent Græca : Καὶ ἐγένετο ἐν τῷ κρίνειν τὰς Κριτας, BEVÉVE TO MIMOS ON THE deinde, opeútu arup aπо Bu λεὲμ Ιέδα το παρακῆσαι ἐν ἀγρῷ Μωαβ, αυτὸς καὶ ἡ γυνὴ αυτό, και οι δύο υιοί αυτό. quæ pofteriora vix differunt à Latino. #.2. Gr. Καὶ ὄνομα τῷ ἀνδρὶ Ἐλιμέλεχ, κι ὄνομα τῇ γυναικὶ αὐτὸ Νωεμίν. #.4. Gr. initio hab. Kai siraCesar, loco filii ejus ac-` ceperunt; reliqua quadrant ad verbum. . 5. Itidem Græcè; paulòque poft fequitur: Kai na?? λείφθη η γυνὴ ἀπὸ τὸ ἄνδρες αὐτῆς, καὶ ἀπὸ τῶν δύο υιῶν durus quæ Ambr. loco cit. ita reddit: Sed derelicta mulier, duobus filiis, & viro proprio deftituta; nec malè. *.6..... 14. His refpondent quæ Ambrof. addit: Cognito quòd Deus vifitaret Ifraël, regredi domum parans capit fuadere ut domum propriam repeterent uxores filiorum fuorum. Una conceffit; Ruth verò cum focru manfit, cui cùm diceres fecrus, &c, ut inf, #. 15. Ambr. 1. 3. in IS..... Ecce jam confponfa tua ad populum Luc. 1. 1. 1326.d. fuum regreffa eft, & ad deos fuos, & tu revertere pariter cum confponfa tua. 16. Refpondit Ruth: Non contingat mihi dimittere te & redire ad deos meos: quia quòcunque tu ieris, ibo tecum : & ubi tu habitaveris, habitabo. Populus tuus populus meus, & Deus tuus Deus meus. 17. Et ubi mortua fueris, moriar: & ubi seAut. op. imp. in pulta fueris, fepeliar. Hoc faciat mihi Deus, & Matth. p. 16.6. hoc augeat, fi non fola mors feparaverit inter te & me. VULGATA 18. Videns ergo Noemi, quòd obftinato animo Ruth decreviffet fecum pergere, adverfari noluit, nec ad fuos ultra reditum perfuadere : 19. profectaque funt fimul, & venerunt in Bethlehem. Quibus urbem ingreffis, velox apud cunctos fama percrebruit : dicebantque mulieres: Hæc eft illa Noemi, VULGATA NOVA. 15. cui dixit Noemi : En reverfa eft cognata tua ad populum fuum, & ad deos fuos, va de cum ea. 16. Quæ refpondit: Ne adverseris mihi ut relinquam te & abeam : quocunque enim perrexeris, pergam : & ubi morata fueris, & ego pariter morabor. Populus tuus populus meus, & Deus tuus Deus meus. 17. Quæ te terra morientem fufceperit, in ea moriar: ibique locum accipiam fepulturæ. Hæc mihi faciat Dominus, & hæc addat, fi non fola mors me & te feparaverit. NOVA. 10. Quibus ait: Ne vocetis me Noemi, (id eft, . 15. Rectè è Græco, nifi quòd loco jam, ponitur Caffiod. in Pf. 28. 446.a. . 16. Nonnulla diffimilia habentur Græcè, nempe feqq. Εἶπε δὲ Ρύθ· Μὴ ἀπάντησαί μοι το καταλιπεῖν σε, ἢ άTOSρétαι TIDÉ Cr. Dixit autem Ruth: Ne occurrat mihi ut derelinquam te, aut avertar à poft te: deinde fic, or C abfque recum, poft ibo, pauloque poft, ἐὰν αὐλιπής, avidsoμar, ubicunque diverfata fueris, diversabor. Auct. Booz. ANTIQUA M. op. imp. in Matth. p. 16. c. legit : Noli obviare mihi, uf relinquam te: quoniam ubicunque ieris, ibo; & ubicunque manferis, manebo. Populus tuus populus meus eft, & Deus tuus Deus meus eft. . 17. Græc. initio hab. Kaisar, Et ubicunque s exinde poft moriar, fimpliciter xaxei тapúsquαι, abfque hoc medio, ubi fepulta fueris. Auct. op. imp. in Matth. non malè Ut ubicunque mortua fueris, moriar, & ibi fepeliar; reliqua ut fup. quæ etiam ita leguntur Græcè : Τάδε ποιήσαι μοι Κύριος, και τάδε προπείη, ότι θάνατος διαςελεῖ ἀναμέσον ἐμὲ καὶ ο. Rat autem viro Elimelech confanguineus,ho- me patrisfamilias reperero gratiam. Cui illa refponmo potens, & magnarum opum, nomine dit: Vade filia mea. 2. Dixitque Ruth Moabitis ad focrum fuam: Si jubes, vadam in agrum, & colligam fpicas, quæ fugerint manus metentium, ubicunque clementis in VERSIO ANTIQUA. 3. Abiit itaque & colligebat fpicas poft terga me tentium. Accidit autem ut ager ille haberet dominum nomine Booz, qui erat de cognatione Elimelech. 11. Cui ille refpondit: Nunciata funt mihi omNOTA AD VERSIONEM ANTIQUAM. *.4. Græcè, loco juveni qui messoribus præerat, fimpli- qui refponderunt. citer habetur, Tus Depilvos, mefforibus, ut &à sier, pro VULGATA nia, quæ feceris focrui tuæ poft mortem viri tui: & quòd reliqueris parentes tuos, & terram in qua nata es, & veneris ad populum, quem antea nefciebas. 12. Reddat tibi Dominus pro opere tuo, & plenam mercedem recipias à Domino Deo Ifraël, ad quem venifti, & fub cujus confugifti alas. 13. Quæ ait: Inveni gratiam apud oculos tuos, domine mi, qui confolatus es me, & locutus es ad cor ancillæ tuæ, quæ non fum fimilis anîus puella rum tuarum. 14. Dixitque ad eam Booz: Quando hora vefcendi fuerit, veni huc, & comede panem, & întinge buccellam tuam in aceto. Sedit itaque ad mefforum latus, & congeffit polentam fibi, comeditque & faturata eft, & tulit reliquias. 15. Atque inde furrexit, ut fpicas ex more colligeret. Præcepit autem Booz pueris fuis, dicens : Etiamfi vobifcum metere voluerit, ne prohibeatis eam: 16. & de veftris quoque manipulis projicite de induftria, & remanere permittite, ut absque rubore colligat, & colligentem nemo corripiat. 17. Collegit ergo in 17..... feqq. Vide Not. NOVA. agro ufque ad vefperam : & quæ collegerat virgâ cædens & excutiens, invenit hordei quafi ephi menfuram, id eft, tres modios. 18. Quos portans reversa eft in civitatem, & oftendit focrui fuæ : infuper protulit, & dedit ei de reliquiis cibi fui, quo faturata fuerat. 19. Dixitque ei focrús fua: Ubi hodie collegifti, & ubi fecifti opus ? fit benedictus qui mifertus eft tui. Indicavitque ei apud quem fuiffet operata : & nomen dixit viri, quòd Booz vocaretur. 20. Cui refpondit Noemi: Benedictus fit à Domino: quoniam eandem gratiam, quam præbuerat vivis, fervavit & mortuis. Rurfumque ait: Propinquus nofter eft homo. 21. Et Ruth, Hoc quoque, inquit, præcepit mihi, ut tandiu mefforibus ejus jungerer, donec omnes fegetes meterentur. 22. Cui dixit focrus: Melius eft, filia mea ut cum puellis ejus exeas ad metendum, ne in alieno agro quifpiam refiftat tibi. 23. Jun&ta eft itaque puellis Booz : & tandiu cum eis meffuit, donec hordea & triticum in horreis conderentur. NOTA AD VERSIONEM ANTIQUAM. focrui fructus refervans, 5 non post juvenem abiit, fed CAPUT VULGATA Oftquam autem reverfa eft ad focrum fuam, NOVA. 6. Defcenditque in aream, & fecit omnia quæ fi "Pontivit ab ea: Filia mea, quæram tibi requiem, bi imperaverat focrus, & providebo ut bene fit tibi. 2. Booz ifte, cujus puellis in agro juncta es, propinquus nofter eft, & hac nocte aream hordei ventilat. 3. Lavare igitur, & ungere, & induere cultioribus veftimentis, & defcende in aream : non te videat homo, donec efum potumque finierit. 4. Quando autem ierit ad dormiendum, nota locum in quo dormiat : veniefque & difcooperies pallium, quo operitur à parte pedum, & projicies te, & ibi jacebis: ipfe autem dicet tibi quid agere debeas. 5. Quæ refpondit : Quidquid præceperis faciam. VULGATA NOVA. 10. Et ille, Benedicta, inquit, es à Domi- 10..... quia mulier virtutis es tu, vel quia be- Ambr. in Luc. 1. 35 no filia, & priorem mifericordiam pofteriore ne fecifti mifericordiam tuam noviffimam, plus- t. 1. 1326.4. fuperafti: quia non es fecuta juvenes, pauperes quam primam..... five divites. VULGATA 11. Noli ergo metuere, fed quidquid dixeris mihi, faciam tibi. Scit enim omnis populus, qui habitat intra portas urbis meæ, mulierem te effe virtutis. 12. Nec abnuo me propinquum, fed eft alius me propinquior. 13. Quiefce hac nocte : & facto manè, fi te voluerit propinquitatis jure retinere, bene res acta eft: fin autem ille noluerit, ego te abfque ulla dubitatione fufcipiam, vivit Dominus: dormi ufque manè. 14. Dormivit itaque ad pedes ejus ufque ad noctis abfceffum. Surrexit itaque antequam homines fe cognofcerent mutuò, & dixit Booz: Cave ne quis noverit quòd huc veneris. NOVA. 15. Et rurfum, Expande, inquit, pallium tuum quo operiris, & tene utraque manu. Qua extendente, & tenente, menfus eft sex modios hordei, & pofuit fuper eam. Quæ portans ingreffa eft civitatem, 16. & venit ad focrum fuam. Quæ dixit ei: Quid egifti filia? Narravitque ei omnia, quæ fibi feciffet homo, 17. Et ait: Ecce fex modios hordei dedit mihi & ait: Nolo vacuam te reverti ad focrum tuam. 18. Dixitque Noemi : Exfpecta filia donec videamas quem res exitum habeat: neque enim ceffabit homo nifi compleverit quod locutus est. NOTA AD VERSIONEM ANTIQUAM. . 10. Hic memoriter citare videtur Ambrof. vel po tiùs @apappáter: fic enim habetur Græcè : "Ori rábuas τὸ ἔλεός (ε τὸ ἔχαλον ὑπὲρ τὸ πρῶτον, μὴ πορευθῆναι σε low reavior, &c. Quia bonam fecifti mifericordiam tuam poftremam fuper primam, non eundo poft juvenes, &c. CAPUT IV. VULGATA A Scendit ergo Booz ad portam, & sedit ibi. Scendit ergo Booz ad portam, & fedit ibi. Cùmque vidiffet propinquum præterire, de quo priùs fermo habitus eft, dixit ad eum: Declina paulifper, & fede hic: vocans eum nomine fuo. Qui divertit, & fedit. 2. Tollens autem Booz decem viros de fenioribus civitatis, dixit ad eos: Sedete hic. 3. Quibus fedentibus, locutus eft ad propinquum: Partem agri fratris noftri Elimelech vendet Noemi, que reversa est de regione Moabitide : 4. quod audire te volui, & tibi dicere coram cuntis fedentibus, & majoribus natu de populo meo. Si vis poffidere jure propinquitatis, eme, & poffide: VERSIO ANTIQUA. NOVA. fin autem difplicet tibi, hoc ipfum indica mihi, ut fciam quid facere debeam: nullus enim eft propinquus, excepto tè, qui prior es ; & me, qui fecundus fum. At ille refpondit: Ego agrum emam. 5. Cui dixit Booz : Quando emeris agrum de manu mulieris, Ruth quoque Moabitidem, quæ uxor defuncti fuit, debes accipere: ut fufcites nomen propinqui tui in hæreditate fua. 6. Qui refpondit : Cedo juri propinquitatis : neque enim pofteritatem familiæ meæ delere debeo: tu meo utere privilegio, quo me libenter carere profiteor. 7..... folvebat vir calciamentum fuum, & daI. 913. c. Tafa-bat proximo fuo, dicens: Hoc erit in teftimopeasincs, ut vide- nium in Ifraël. Idem l. 3. in Luc. §. I. 1326.b. 8. Et dicebat propinquus : Accipe, & adquire tibi tu. Et folvebat calciamentum fuum..... VULGATA 9. At ille majoribus natu, & univerfo populo: Teftes vos, inquit, eftis hodie, quòd poffederim omnia quæ fuerunt Elimelech, & Chelion, & Mahalon, tradente Noemi : 10. & Ruth Moabitidem, uxorem Mahalon, in VERSIO ANTIQUA. conjugium fumpferim, ut fufcitem nomen defuncti in hæreditate fua, ne vocabulum ejus de familia fua ac fratribus & populo deleatur. Vos, inquam, hujus rei teftes eftis. II..... det Dominus mulierem, quæ intrat in domum tuam, ficut Rachel, & ficut Liam, quæ ædificaverunt domum Ifraël : & facere virtutem in Ephrata, & fit nomen in Bethleem: 12. & fiat domus tua, ficut domus Phares, quem peperit Thamar Judæ ; de femine tuo det tibi Dominus ex hac puella. 13. Et accepit Booz Ruth, & facta eft ei in matrimonium..... VULGATA 14. Dixeruntque mulieres ad Noemi: Benedictus Dominus, qui non eft paffus ut deficeret fucceffor familiæ tuæ, & vocaretur nomen ejus in Ifraël. 15. Et habeas qui confoletur animam tuam, & enutriat fenectutem: de nuru enim tua natus eft, quæ te diligit: & multò tibi melior eft, quàm fi feptem haberes filios. 16. Sufceptumque Noemi puerum pofuit in finu fuo, & nutricis ac gerule fungebatur officio. 17. Vicinæ autem mulieres congratulantes ei, & VULGATA NOVA. 11. Refpondit omnis populus, qui erat in porta, & majores natu: Nos teftes fumus: faciat Dominus hanc mulierem, quæ ingreditur domum tuam, ficut Rachel & Liam, quæ ædificaverunt domum Ifraël: ut fit exemplum virtutis in Ephrata, & habeat celebre nomen in Bethlehem : 12. fiatque domus tua, ficut domus Phares quem Thamar peperit Judæ, de femine quod Gen. 384 tibi dederit Dominus ex hac puella. 13. Tulit itaque Booz Ruth, & accepit uxorem: ingreffufque eft ad eam, & dedit illi Dominus ut conciperet, & pareret filium. NOVA. 29. dicentes: Natus eft filius Noemi: vocaverunt no men ejus Obed: hic eft pater Isai, patris David. 18. Hæ funt generationes Phares: Phares genuit 1. Pati Efron, 2.5.854. Mat. I. 3. 19. Efron genuit Arám, Aram genuit Aminadab, I. 20. Aminadab genuit Nahaffon, Nahasson genuit Salmon, 21. Salmon genuit Booz, Booz genuit Obed, Mf. tamen Alex. ac ed. Compl. car: demum loco fit. legitur ἔσαι, erit. Graco magis accedit idem Ambrof. in Pl. 43. col. 913. c. ubi fic: Dicebant etiam adftantes : Det tibi Dominus uxorem, qua intrat domum tuam, ficut Ras chel 5 ficut Lia, qua adificaverunt utraque domum Ifraël, fecerunt virtutem in Ephrata: at 1. 3. in Luc. col. 1326. f. conftanter habet facere, &, fit nomen in Bethleem: item poft det, addit tibi, quod abest à Græco. . 12. Ita in Græco, exceptis his : 'Ex T ο δώσε Κύριος (οι ἐκ τῆς παιδίσκης ταύτης. De femine quod dabit Dominus tibi ex ancilla hac: al. verò loco, exftat of ut & fan, pro δώσει. V. 13. Ad verbum è Græco, præter hoc, in matrimo¬ nium, pro quo, eis quraîxa, in uxorem. |