VULGATA NOVA.

3. Et benedixit diei feptimo; & fanctificavit illum: quia in ipfo ceffaverat ab omni opere fuo quod creavit Deus ut faceret.

4. Ifta funt generationes cœli & terræ, quando creata funt, in die quo fecit Dominus Deus cœlum & terram :

5. Et omne virgultum agri antequam oriretur in terra, omnemque herbam regionis priufquam germinaret: non enim pluerat Dominus Deus fuper terram, & homo non erat qui operaretur

terram:

6. Sed fons afcendebat è terra, irrigans univerfam fuperficiem terræ.

7. Formavit igitur Dominus Deus hominem de limo terræ, & infpiravit in faciem ejus fpira1. Cor. culum vitæ, & factus eft homo in animam vi15.45. ventem.

VERSIO ANTIQUA.

die fexto omnia opera fua qua fecit ; & in die feptimo requievit ab eifdem omnibus operibus quæ fecerat. Hieron. quæft. Hebr. to. 2. p. 509. a. Et confummavit Deus in die fexto opera fua quæ fecit: ubi pro die fexto, inquit, in Hebræo babet diem feptimum. Tertul. 1. contr. Hermog. P. 423. a. Septima die requievit ab operibus. Ambrof. Epift. 44. to. 2. col. 978. f. Requievit ab omnibus operibus fuis in die feptima. Gr. textuí Auguftin. congruit, nifi quòd in ipfo deeft, Deus in, poft requievit; fed in ed. Compl. habetur, xaTÉTаvoer & OEÒS &V TY, &C.

. 3. Eadem referuntur ab Auguft. 1. 22. de civit. Dei, c. 30. to. 7. col. 701. f. excepto, in eo, pro in ipfo. Ita quoque in Græco ad verbum. Huc redeunt quæ Tertul. habet, 1. contr. Jud. c. 4. p. 137. c. Dicunt Judai, inquit, quòd à primordio fandificaverit Deus diem feptimum, requiefcendo in eo ab omnibus operibus fuis quæ fecit. Hilar. in Pf. 41. col. 235. f. Et requievit Deus in die feptima ab omnibus operibus fuis, qua inchoavit facere. Gaud. Brix. fer. 10. p. 959. e. Et benedixit Deus diem feptimum, fan&ificavit eum ; quia in eo requievit ab omnibus operibus fuis, quæ cæperat Deus facere.

. 4. Auguft. infra, col. 181. e. habet: Hic eft liber creatura, vel failuræ cæli & terræ, &c. fed poft pauca paffim, hic eft liber creaturæ cæli, &c. ut in textu. Item 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 663. d. legit: Hic eft liber creatura cali & terræ, cùm factus effet dies, quo fecit Deus cælum & terram: & col. 665. f. Factus eft ergo dies , quo die fecit Deus cælum & terram. Ambrof. verò in Luc. 15. to. I. col. 1464. e. Hic dies generationis cæli & terra, cùm facta funt; qua die fecit Deus cælum & terram. Gr. Αὕτη ἡ βίβλος γενέσεως έρανε καὶ γῆς, ὅτε ἐγένετο μέρᾳ ἐποίησε κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἐρανὸν καὶ τὴν γῆν. In ed. Ald. SyéveTo й μépa, quae lectio pofteriorem Auguftini lectionem confirmat. In ed. Compl. & Mf. Oxon, deest Vox, xúpios, ficut in Lat.

ram,

. 5. Similiter habet Aug. infra, col. 190. f. præter hæc, antequam exoriretur; non enim pluerat Deus fup. ternec erat bomo qui, &c. at infra col. 196. g. conftanter legit, exortum eft; paulòque poft addit, ut loco præced. non enim pluerat Deus..... nec erat homo, &c. col. verò 184. d. 199. a. legit: antequam exoriretur. Eadem profert idem Auguft. I. 2. contr. Manich. to. 1. col. 663. d. hoc diffimili modo: Et omnia viridia agri, antequam effent fuper terram, & omne pabulum agri, antequam germinaret; nondum enim pluerat Deus fuper terram, nec erat bomo qui operaretur in'ea. At infra, col. 665. f. Et omne viride agri, antequam effent, &c. & lib. Locut. to. 3. col. 325. b. ad hoc, homo non erat operari terram, observat Latinos codices habere, qui operaretur terram. Vet. Irenæi Interp. 1. 3. c. 21. p. 218. a. habet: Nondum enim pluerat Deus, & homo non erat operatus terram. Ambrof. in Luc. 15. to. 2. col. 1464. e. legit, Et omne viride agri: & 1. de Noë & Arca c. 24. col. 264. a. alludens dicit: Non erat pluvia fuper terram nec homo terram operabuur. Gr. Καὶ πᾶν χλωρὸν ἀγρὸ πρὸ το γενέθαι ἐπὶ τῆς γῆς, πάντα χόρτον ἀγρὸ πρὸ τῇ ἀνατεῖλαι δ' γὰρ ἔβρεξεν ὁ Θεὸς ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἄνθρωπος ἐκ ἦν ἐργάζεθαι αυτήν. Mr. Alex. έργάζεται την γην.

. 6. Itidem Aug. infra, & 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 663. d. & l. 13. de civit. Dei, to. 7. col. 345. d. nec aliter in Græco.

. 7. Ita Aug. è Græco, verbum pro verbo. Sic etiam iterum legit infra, 1. 7. col. 211. e, præter verbum, flavit, pro infufflavit ; at col. 213. a. fufflavit, & in fine animam vivam: lib. verò 2, de Gen, contr, Manich, to. 1.

col. 663. d. fic habet: Et tunc finxit Deus hominem de limo terræ, & infufflavit, &c. ut in textu. At 1. 13. de civit. Dei, cap. 24. to. 7. col. 345. c. d. ita legit: Et formavit Deus hominem pulverem de terra; deinde fic pergit: Quod quidam planius interpretandum putantes, dixerunt: Et finxit Deus hominem de limo terræ ; quoniam fuperiùs dictum fuerat: Fons autem afcendebat de terra, & inigabat, &c. ut ex hoc limus intelligendus videretur, humore fcilicet, terrâque concretus. fcilicet, terrâque concretus. Ubi enim hoc dictum eft, continuò fequitur: Et formavit Deus hominem pulverem de terra, ficut Graci codices habent, unde in Latinam linguam fcriptura ifta converfa eft. Et l. 7. de Gen. ad litt. col. 211. g. ut fequentia verba confirmet: flavit vel fufflavit in fac. ejus flatum vita, hæc addit: Nonnulli enim codi ces habent fpiravit, vel infpiravit in faciem ejus ; fed cùm Græci habeant, sveqúoyosv, non dubitatur, flavit, vel fufflavit, effe dicendum. Attamen loco cit. de civit. Dei, col. 346. d. e. utrumque admittere videtur dicens: Et finxis Deus hom. pulverem de terra, & infufflavit, five infpiravis in faciem ejus fpiritum vita. Ad hanc autem vocem, spiritum, hæc habet: Non ait Gracus veμα, fed πroúr, quod nomen in creatura, quàm in creatore frequentiùs legitur : unde nonnulli etiam Latini propter differentiam hoc vocabulum, non fpiritum, fed flatum appellare maluerunt. Attamen quæft. 9. in Gen. to. 3. col. 381. g. legit ipfe: Ec infufflavit Deus in faciem ejus fpiritum vita; ficut & l. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 668. e. 669. b. ubi loco in faciem ejus, habet in eum ; & in fine conftanter, animam viventem, non vivam. Gr. (war. Tertul. 1. de refur. carn. p. 568. b. Et finxit Deus hominem limum de terra, & infufflavit in faciem ejus flatum vita, & factus eft homo (id eft limus) in animam vivam. Alio etiam modo cum Auguft. legit l. contr. Hermog. p. 418. a. b. Et finxit Deus hom. de limo terra, & afflavit in faciem ejus flatum vita, &c. ut fup. & infra p. 419. c. Fecit Deus bom, de terra, 3 affluvit in fac. ejus flatum, &c. at l. 1. contr. Marc. p. 628. c. Et fecit hominem Deus limum de terra; femper autem vocem, vivam in fine retinet, ficut 1. 2. p. 647. a. b. ubi tamen & inter fragm. p. 927. c. non afflavit infufflavit, fed flavit fimpliciter ponit, nec non 1. de anima, p. 490. c. Vet. Irenæi Interp. paululum differt à fuperioribus, fcilicet 1. 5. c. 15. p. 311. e. ubi fic legit : Et fumpfit Dominus limum de terra, & plasmavit hominem. Atl. 4. c. 20. p. 253. b. & l. 5. c. 7. p. 300. d. fic habet: Et plafmavit Deus hominem, limum terra accipiens, & infufflavit in faciem ejus flatum vitæ, & factus eft homo in animam viventem; feu ut 1. 2. c. 34. p. 169. b. in animam vivam. Item Rufin. in expof. fymb. Accipiens Deus limum terra, plafmavit hominem. Philaftr. Brix. 1. de Hæref. 713. a. Et accepit Dominus terram de limo, plafmavit bominem quem fecit. Hilar. in Pf. 118. col. 299. e. Et accepit Deus pulverem de terra, & finxit bominem, paulòque poft addit: Et inspiravit in eum spiritum vitæ, & factus eft bome in animam viventem. Similiter Ambrof. in Pf. 118. col. 1091. e. Accepit Deus pulverem de terra, plafmavit hominem. At feqq. locis pofteriorem Auguftini lectionem admittit, nempe 1. de Noë & Arca, c. 24. col. 264. 3. 266. b. ubi fic: De limo terra finxit Deus hominem, I infufflavit in faciem ejus spiritum vitæ, & factus eft homo in animam viventem. Similiter in Luc. 2. & 22. col. 1 309. f. 1524. d. Finxit Deus hom. de limo terra, 5 infufflav. in fac. ejus flatum vita; at in Pf. 118. col. 1091. d. Infpiravit in eum Deus spiritum vitæ, & factus eft homo in anim. viventem, quam vocem fpiritum pariter admittit, 1. de bono mort, c. 9. col, 405, d, Hieron, verò in Ifai. 57. 10.3.

" aut

P.

VERSIO ANTIQUA.

ha

p. 423. f. Infufflavit Deus flatum vita, & factus eft homo in anim. viventem. Vigil. Tapf. I. 12. de Trin. p. 326. b. Infpiravit Dominus in faciem Ada infpirationem vita; 5 factus eft homo in anim. viventem ; at fup. p. 324. a. bet fpiravit. Avit. Vienn. ep. 1. p. 4. b. Fecit Deus hom. de limo terra, infpiravit, &c. ut in Vulg. paulò verò Tup. legit: Infufflavit Deus fpiritum in animam vite. Auct. quæft. Vet. & N. Teft. apud Auguft. to. 3.q. 3. p. 143. e. Infpiravit Deus in faciem ejus fpiritum vita; at infra, p. 144. b. fubdit: Frequenter tamen aliqui codices non fic habent, quia infpiravit Deus; fed infufflavit Deus in faciem ejus fpiritum vita; 5 factus eft homo in anim. viventem.

8. Similiter habet Auguft. infra 1. 8. col. 225. c. excepto verbo, finxit, pro finxerat: & poft plura, col. 227. f. Plantavit Deus paradifum in deliciis (hoc eft enim in Eden ) ad orientem, & pofuit..... quem finxerat ; & l. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 663. e. Et tunc plantavit Deus parad. in Eden. ad ori...... quem finxerat: & l. 3. dé doctr. chr. to. 3. col. 62. d. Et plantavit Dominus Deus parad. in Eden, ad orientem...... quem formavit: & Locut. 5. to. 3. col. 325.b. Plantavit Deus parad. fecundum orientem. Tum addit: Latini habent, ad Orientem. Vet. Iren. Interp. 1. 5. c. 5. p. 298. c. Et plantavit Deus parad. in Eden contra orientem, & pofuit ibi hom. quem plasmavit. Similiter Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 145. a. exceptis his fecundùm orientem..... quem finxit. Denique Hieron. quæft. Hebr. to. 2. p. 509. a. Et plantavit Dominus Deus parad. in Eden contra orientem. Pro his verò, contra orientem, notat in Hebræo haberi ab exordio. Gr. Kal épúteUser & Oeds ( Mf. Alex. cum ed. Compl. κύριος ὁ Θεὸς) παράδεισον ἐν Ἐδὲμ κατὰ ἀνατολάς· καὶ ἔθετο ..... ὃν ἔπλασε.

او

. 9. Nonnulla diffimilia habet idem Auguft. 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 663. e. ubi fic: Et produxit adhuc Deus de terra omne lignum formofum ad afpeitum, bonum ad efcam; 5 lignum vita plantavit in med. parad. lignum fcientiæ boni 5 mali : & l. 3. de doctr. chr. to. 3. col. 62. d. e. Et produxit Deus adhuc de terra omne lignum Tpeciofum, & bonum in efcam, & lignum vita in med. parad. lign. fcientia boni & mali. Porro hæc ultima verba pro variis codicibus variafle notat Aug. Locut. 6. de Gen. to. 3. col. 325.b. c. Quod habent, inquit, multi Latini codices : & lignum fciendi bonum & malum,vel lignum fcientiæ boni & mali, vel lignum fciendi boni & mali, & fi qua funt alia varietates de hac re interpretum; Græcus habet : Et lignum ad fciendum cognofcibile boni & mali, quod nefcio utrùm locutionis fit, & non magis certum fenfum ali quem infinuet. Idem Aug. 1. de nat. boni, to. 8. col. 510. d. Arborem vetitam dicit fic appellatam, dignofcentia boni mali. Novatian. apud Tertul. p. 1035. a. vocat arborem fcientiæ boni 5 mali. Hilar. in Pf. 1. n. 9. col. 20. Cùm dixerit, omne lignum fpecie pulchrum, ad efum bonum, productum fuiffe à Legislatore, fubdit, lignum vita, lignum fciendi boni & mali à Deo fuiffe expofitum. Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 147. d. ita legit: Produxit Deus lignum fpeciofum ad afpectum, & bonum ad efcam, & Įignum vite in paradifo, $ lignum fcientia boni & mali,

. 10. Idem Auguft. 1. 2. de Gen. contr. Manich, to. I. col. 663. e. Flumen autem prodiebat ex Eden, & irrigabat paradifum, quod inde dividitur in quatuor partes. Apud Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 146. c. 150. a. hæc leguntur : Fons procedit ex Eden, qui rigat paradifum..... & dividitur bic fons in quatuor initia: & in Pf. 35. col. 774. c. ista: Hic eft torrens voluptatis, quem in Genefi legimus, fontem qui abluit paradifum, & dividitur in quatuor flumina. Apud Hieron. in Ifai. 58. to. 3. p. 433. f. Fons egrediebatur,

irrigabat omnem faciem paradifi, pro quo, inquit, ¿ë Hebr. Hortus legitur. vid. fup. #. 6. In Gr. fic: ПoTaμis δὲ ἐκπορεύεται ἐξ Ἐδὲμ ποτίζειν τὸν παράδεισον· ἐκεῖθεν a popíletal sis Téooαpas apxas.

. 11. Rurfum Auguft. 1. 2. de Gen. contr. Manich. col. 663. e. Nomen uni Phifon; hoc eft quod circuit totam terram Evilath ; ibi eft aurum. Ambrof. I. de Parad. to. I. col. 150. b. Nomen eft uni Phifon; (supl. fonti) hic eft qui circuit omnem terram Evilath, ubi est aurum. Vid. etiam in Pf. 1. col. 755. d. Apud Hieron. quæft. Hebr. to 2. p. 509. b. fic: Nomen uni Phison: & in Ifai. 13. to. 3. p. 152. d. Ifte eft qui circumit omnem terram Evila, ubi eft aurum. In Gr. Όνομα τῷ ἑνὶ, Φισῶν· ἔτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν Tr yr 'Evinár Exei & Esi Tò Xpuoior.

то

Eccli 24. 35.

. 12. Rectè Auguft. è Græco; eadem profert 1. 2. de Gen.contr. Manich. col. 663. e. Nifi quòd pro bonum, legit optimum, (Gr. xanov,) deletque & ante ibi quod etiam deeft in Mfs. quibufd. Græcis. Apud Hieron. in Ifai. 13. to. 3. p. 152. d. Et aurum terræ illius optimum ; & ibi eft carbunculus, lapis prafinus; at quæft. Hebr. to. 2. p. 509. b. ubi eft carbunculus, &c. Apud Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 150. b. fic: Terra autem illius aurum bonum eft, ubi eft carbunc. &c. ut fupr.

. 13. Idem Auguft. 1. 2. de Gen. contr. Manich. col. 663. f. Et nomen fecundi fluminis, Geon; hoc circuit totam terram Ethiopia. Ambr. verò 1, de Parad. to. I. col. 150. b. fic: Et nomen fecundo, Geon; hic eft qui circuit omnem Ethiopiam. In Gr. Kal orquα TO TOTAμw Tŵ ♪ suτέρῳ Γεῶν· ἔτος ὁ κυκλῶν πᾶσαν τὴν γῆν Αιθιοπίας.

*. 14. Gr. Καὶ ὁ ποταμὸς ὁ τρίτος, Τίγρις· ἔτος ὁ προ πορευόμενος κατέναντι Ασσυρίων· ὁ δὲ ποταμὸς ὁ τέταρτος, Euppáτus. Mf. Alex. cum ed. Compl. habet fimpliciter, TopEvomeros. Unde Auguft. 1. 2. contr. Manich. col. 663. f. Et flumen tertium, Tigris; hoc eft quod vadit contra Affyrios;

flumen quartum dicitur Euphrates. Similiter Ambrof. I. de Parad. col. 150. b. Et flumen tertium, Tigris; hic eft qui vadit contra Affyrios ; & flumen quartum eft Euphrates: & in PI. 1. col. 755. d. huc alludens, dicit · Eft & Tigris fluvius Affyrios præterfluens eft & Euphrates in Babyloniam tendens.

. 15. Similiter habet idem Auguft. 1. 2. de Gen. contr Manich. col. 663. f. præter feqq. Quem fecerat...... ut opevaretur ibi, & cuftodiret eum : fed l. 3. de doctr. chr. to. 3. col. 62. f. loco fecerat, aut fecit, ponit, finxit. Harum etiam vocum, ut operaretur & cuftodiret, ambiguum notať

VERSIO ANTIQUA.

lib. citato de Gen. ad lit. col. 232. g. his verbis: Neque Scriptura dixit: Ut operaretur & cuftodiret paradisum; dixit autem, ut operaretur & cuftodiret. Quanquam fi de Graco diligentiùs ad verbum exprimatur, ita fcriptum eft: Et accepit Dominus Deus hom. quem fecit & pofuit eum in paradifo operari eum, & cuftodire. Sed utrùm ipfum hominem pofuit operari; hoc enim fenfit qui interpretatus eft, ut operaretur: an eundem paradijum operari, id eft, ut homo paradijum operaretur, ambiguè fonat; & videtur magis exigere locutio, ut non dicatur, operaretur paradijum, fed in paradifo. Ambiguum tollit ipfe lib. fup. cit. de Gen. contr. Manich. cùm legat, ut operaretur ibi, & cuftodiret eum. Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 153. e. 154. b. fic habet: Et apprehendit Deus hominem, quem fecit, & pofuit eum in paradifo, operari 5 cuftodire. Vocem autem Dominus, quam non exprimit hic Ambrofius, additam illam vult Auguft. 1. 8. de Gen. ad litt. col. 234. b. c. Nullomodo, inquit, vacare arbitror...... quòd ab ipfo divini libri bujus exordio..... ufque ad hunc locum nufquam pofitum eft Dominus Deus, fed tantummodò, Deus: nunc verò ubi ad id ventum eft..... ita Scriptura locuta eft: Et fumpfit Dominus Deus hom..... pofuit eum in parad. operari eum, & cuftodire; & infra col. 235. e. Sumpfit ergo Dominus Deus hom.....

pof. eum in parad, operari eum, (hoc eft operari in eo, cuftodire eum.) Hieron. quæft. Hebr. to. 2. p. 509. b. Et fumpfit Dominus Deus hom. 5 pofuit eum in parad. voluptatis; tum fubdit per hanc vocem voluptatis à LXX. redditum Eden. Et verò in Græco etiamnum legitur vox, τρυφῆς. nempeΚαὶ ἔλαβε κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ὃν ἔπλασε,

ἔθετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς πρυφῆς, ἐργάζεθαι αυτόν και φυλάσσειν. Μί. Oxon. pro έπλασε, habet εποίησε. Edit. verò Ald. omittit Tus Tρupus.

✰. 16. Eadem refert infra Auguft. col. 238. e. 242. f. excepto ultimo, efcá edes, pro edes ad efcam. Similia legit 12. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 663. f. præter hæc : Ex omni ligno..... edes ad efcam. In quibufdam Mís. fcriptum olim, efca edes, ipfemet commemorat lib. 1. Locut. to. 3. col. 325. c. Quod habent, inquit, Latini codices ; Ex omni ligno, quod eft in paradifo, efcæ edes; non, in paradifo efcæ, diftinguendum eft, fed efcæ edes; nam, efcâ edes, dici admittit Latina locutio, quoniam pro dativo cafu Graco, ablativum in hujufmodi locutionibus folent po

nere.

Aut certe ordo verborum eft: Ex omni ligno efcæ. Vet. Iren. Interp. 1. 5. c. 20. p. 317. b. Sic habet: Ab omni ligno paradifi efcas manducabitis at infra, c. 23. p. 320. c. Ab omni ligno quod eft in paradifo, efcam manducabis, (al. manducabitis.) Tertul.1. de anima, p. 496.b. Ex omni ligno edetis. Ambrof. 1. de Parad. c. 5. to. 1. col. 154. f. Et præcepit Dominus Deus Ada dicens: Ex omni ligno, quod eft in paradifo ad efcam, edes. Deinde quærit cur hîc Deus fingulariter dixerit, edes ; ubi autem de ligno fcientia boni & mali, pluraliter, non edetis, dixerit ; quam quæftionem non otiofam putat. Tamen infra, c. 12. col. 170. e. teftatur ipfe Deum dixiffe: Ex omni ligno quod eft in parad. edetis ad efcam, ubi duo accurate notanda, primò verbum edetis plurali numero expreffum, quod tamen fupra fingulariter dictum contendebat; fecundo illud, ad efcam, poftpofitum verbo edetis, quod fup. referebat ad lignum. Auguft. 1. 8. fup. cit. de Gen. ad litt. col. 238. e. fimiliter obfervat, Deum dixiffe, efcâ edes, non dixiffe, edetis ; quoad alterum, vide fup. locum libri Locut. ex ipfo citat. Hieron. ep. ad Cypr. to. 2. p. 697. c. legit: de omni ligno, quod eft in paradifo, comedes. Anon. verò apud Auguft. append. to. 5. fer. 1. col. 1. in plurali: Ex omni ligno, quod eft in paradifo, edetis. Auct. quæft. Vet. & N. Teft. ap. Aug. to. 3. q. 127. col. 140. g. Ex omni ligno, quod eft in paradifo ad efcam, edes. Gaud. Brix. fer. 10. p. 960.g. Ab omni fructu ligni, quod eft in paradifo ad efcam,

. 17. Paululum diffimilia habet idem Auguft. 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 663. f. De ligno autem fcientia boni & mali non edetis ab eo, qua die enim ederitis ab ille, morte moriemini : & infra, col. 671. c. Qua die autem manducaveritis, morte moriemini: at l. 13. de civit. Dei, c. 12. to. 7. col. 333. g. Quacunque die ederitis ex eo, morte moriemini: & infra, col. 334. g. 343.a. Qua die ederitis, &c. Ita quoque lib. 16. c. 27. col. 440. d. & 1. 1. de pecc. mer. to. 1o. col. 3. a. Vet. Irenæi Interpres, 1. 5. c. 23. p. 320. priori Augustiniano textui favet, fcribens: A ligno autem cognofcendi bonum & malum, ab eo non manducabitis; qua autem die manducaveritis ab eo morte moriemini ; & infra, p. 321. a. In qua die manducabitis ex eo, &c. Hoc autem lignum, Tertul. 1. de vel. virg. c. 1o. p. 313. a. & adv. Píych. p. 983. a. appellat, arborem agnitionis boni & mali, & l. 2. adv. Marc. p. 645. a. b. addit: Qua die autem ederitis, morte moriemini. Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 154. f. & 170. e. legit: De ligno autem, quod eft fcientiæ boni 5 mali, non edetis. Qua die autem manducaveritis ex eo ( al. manducabitis ) morte moriemini. Eadem repetit 1. de elee. & jej. c. 4. col. 538. c. excepto uno, comedetis, pro edetis. Similiter habet Hieron. ep. ad Cypr. to. 2. p. 697.c. fed in fingulari: De ligno autem fcientia boni & mali non comedes. In quocunque enim dic gufta. veris de со morte morieris: & quæft. Hebr. to. 2. p. 509. c. In quacunque autem die comederis ex eo, &c. Tichonius reg. 5. pag. 62. a. in plurali ut fup. Qua die guftaveritis ex arbore, morte moriemini. Anon. de prædict. Dei, apud Profp. c. 2. p. 93. b. fic legit: De ligno autem dignofcentia boni 5 mali non edetis ex eo. Qua die autem ederitis, morte moriemini. Similiter habet alter Anon. append. Aug. to. 5. fer. 1. col. 1. b. nifi quòd poft vocem mali, addit, quod eft in medio paradifi demto ex eo, poft edetis. Auctor verò Quæft. Vet. & N. Teft. apud eund. Auguft. q. 127. to. 3. col. 140. g. De ligno autem unde dignofcitur bonum & malum, non edetis ex eo: & fup. q. 6. col. 45. f. addit: Qua die manducaveritis, morte moriemini. In Gr. 'ATÒ de reúne To Viracker xanov ny Torupor τὸ ξύλε το γινώσκειν καλὸν πονηρὸν ν φάγεσθε ἀπ' αυτό· ᾗ δ ̓ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ' αυτό, θανάτῳ ἀποθανεῖπε. . 18. Itidem Auguft. fup. 1. 6. col. 199. g. immutato vocum ordine, non eft bonum effe hominem folum, faciamus illi, &c. Ita quoque 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. I. col. 663. f. Si excipias unum, fimile fibi, pro fecundùm ipfum. Apud Tertul. 1. de Monog. p. 952. b. fic: Non eft bonum homini folum eum effe, faciamus adjutorium illi. Ambrof. verò tum l. de Parad. to. 1. col. 165. e. 166. f. tum l. 1. offic. to. 2. col. 36. a. cum Auguft. Non eft bonum effe hominem folum, faciamus ei adjutor. fimile fibi : & l. de inftit. virg. to. 2. col. 254. e. Faciamus ei adjutorium fecundùm fe. Auct. 1. de prædict. Dei, ap. Profp. c. I. p. 92. c. Et dixit Deus: Non eft bonum folum hominem effe faciamus ei adjutorium fimile illi ( al. fimilem illi ) confiliarium. Gr. Καὶ εἶπε κύριος ὁ Θεός· οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄν θρωπον μόνον ποιήσωμεν αυτῷ βοηθὸν κατ' αυτόν.

. 19. Eadem retulerat fupra Auguft. 1. 6. col. 199. g. his tantùm immutatis: Et omne quodcunque illud vocavit Adam..... hoc nomen eft illius. Gr. Kal Tar o sàv exάneGer avrò 'Adàμ..... TOTO oroμa duтw ( Mf. Alex. duT) reli◄ qua adverbum, ut in Lat. Plurimùm verò abfunt quæ habet idem Aug. 1. 2. de Gen.contr. Manich. to. 1. col. 66 3.f. en verba: Et quæcunque finxerat Deus ex omni genere pecorum, & ex omni genere beftiarum agri, & ex omni genere volatilium volantium fub cælo, perduxit ea ad Adam, ut videret quid ea vocaret; quod vocavit ea omnia Adam ani& mam vivam, hoc eft nomen ejus.

VULGATA NOVA.

cet & uxor ejus : & non erubefcebant.

VERSIO ANTIQUA!

col. 368, f. legit: Et erant ambo nudi, Adam & mulier ejus, non confundebantur. Eadem quoque refert Lucif. Cal. 1. 2. pro S. Athan. p. 212. h. præter unam partic. tunc, pofitam ante Adam." Vet. Irenæi Interp. l. 3. c. 22.

1.

S&

VULGATA NOVA.

p. 219. d. Erant enim utrique nudi, & non confundebantur. Gr. Καὶ ἦσαν οἱ δύο γυμνοί, ὅ, τε Ἀδὰμ καὶ ἡ γυνὴ αυτό, sx ¿Xúvorto.

Ed & ferpens erat callidior cunctis animantibus terræ quæ fecerat Dominus Deus. Qui dixit ad mulierem: Cur præcepit vobis Deus utnon comederetis de omni ligno paradifi?

2. Cui refpondit mulier: De fructu lignorum, quæ funt in paradifo, vefcimur:

3. De fructu verò ligni, quod eft in medio paradifi, præcepit nobis Deus ne comederemus, & ne tangeremus illud, ne fortè moriamur.

4. Dixit autem ferpens ad mulierem: Nequaquam morte moriemini.

5. Scit enim Deus quòd in quocunque die comederitis ex eo, aperientur oculi veftri: & eritis ficut dii, fcientes bonum & malum. 6. Vidit igitur mulier quòd bonum effet li

I.

VERSIO ANTIQUA.

ων

μὴ

. 1. Eadem repetit Auguft. ibid. col. 276. d. 289. a. cum hoc levi difcrimine: que erant fuper terram, quas fecerat Dominus. At in Gr. T TITUS TUS, ὧν ἐποίησε : reliqua Græca optimè quadrant, fi excipias unum, & μù payure, ne edatis, pro non edetis. Nonnulla diffimilia habet idem Auguft. 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 664. e. ubi fic: Serpens autem erat fapientior omnium beftiarum, quæ erant fup. terr. quas fecerat Dominus Deus. Et dixit ferpens ad mulierem: Quare dixit Deus, ne edatis ab omni ligno, quod eft in paradifo? Atl. 1. Locut. to. 3. col. 325. d. legit: Serpens erat prudentiffimus omnium beftiarum, quod, inquit, multi Latini habent; tum addit: In Graco fcriptum eft, owppćтatos, (Librariorum incuriâ pro oppovestes,) non copraтos. (Ita fcripfimus ex Auguftino apporésaros, vel suppoтares, Mfs. omnium fide, licet noviffimi noftri Editores BB. cum aliis editt. fpreta eorundem Mís. auctoritate pofuerint in textu juxta LXX. φρονιμώτατος ) σώφρων autem temperans dicitur, ficut depós, fapiens, & opónimos, prudens, quæ tria eodem recidunt eò loci. Obfervat enim Auguft. 1. 11. de Gen. ad lit. col. 276. d. Tranflato verbo dilum effe, prudentiffimus, vel ficut plures Latini codices babent, fapientiffimus, non proprio, quo in bonum accipi folet, fapientia, vel Dei, vel Angelorum, vel anima rationalis abufione quippe nominis ita fapientia dicitur in malo quemadmodum in bono af tutia..... unde nonnulli, ficut in plerifque codicibus, ad ufum Latinæ locutionis, non verbum, fed potius fententiam transferentes, aftutiorem omnibus beftiis iftum ferpentem, quàm fapientiorem dicere maluerunt. Apud Lucif. Cal. 1. 2. pro S. Athan. p. 212. h. Sapientior dicitur. Similiter apud Hieron. quæft. Hebr. to. 2. p. 510. a. Serpens autem erat fapientior cunctis beftiis fuper terram, licet in Ifai. 27. to. 3. p. 227. b. legatur, prudentiffimus. Sed apud Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 169. b. 170. d. 173. c. ut fup. pens autem erat fapientior omnium beftiarum quæ erant (antiq. aliquot Mfs. quæ repunt ) fuper terram, quas fecit Dominus Deus. Et dixit ferpens mulieri: Quid utique dixit Deus ne edatis ab omni ligno, quod eft in paradifo? Item in Luc. 4. col. 1350. d. Et dixit ferpens mulieri: Quid utique dixit Deus, ne edatis ab omnidigno at infra in cap. 5. col. 1359. Quid utique dixit Deus: Nolite manducare ex omni ligno? Vet. Irenæi Interp. 1. 5. c. 23. p. 320. c. Quid utique ( al. itaque ) dixit Deus, ne manducaveritis ab omni ligno paradifi? Lucif. Cal.loco cit. Quid quia dixit Dominus Deus, ne edaris ex omni ligno, quod eft in paradifo?

v. 2. Idem Aug. 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. I. col. 664. e.legit: Et dixit mulier ad ferpentem: Ex omni ligno, quod eft in paradifo, edemus. Vet. Irenæi Interp. 1. 5. c. 23. P. 320. d. Ab omni ligno paradifi manducabimus. Ambr. I. de Parad. to. 1. col. 158. c. 170. d. e. Et dixit mulier ferpenti: Ex omni ligno paradifi manducabimus. Lucif. Cal. 1. 2. pro S. Athan. p. 212. h. Et dixit mul. ferp. Ex omni

. 3. Aug. 1.2.de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 664. e. A fruitu autem ligni, quod eft in medio paradifi, dixit Deus ne edamus, fed neque tangamus, ne moriamur. Vet. Irenei Interp. 1. 5. c. 23. p. 320. d. priori lectioni favet, his verbis: A fructu autem ligni, quod eft in medio paradifo, dixit Deus: Ex eo non manducabitis, neque tetigeritis, ne moriamini. Lucif. Cal. 1. 2. pro S. Athan. p. 212. h. De fructu autem ligni, quod eft in medio paradifi, dixit Deus: Non manducabitis ex eo fed nec tangetis eum, ne moriamini. Itidem. Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 170. d.e. hoc excepto, neque tangetis ex eo, col. 171.b. d. ex eo quidquam, loco, fed nec tangetis eum. Ita rurfum col. 170. f. 171.a. nifi quòd pro moriamini, ponit, morte moriamini : & col. 158. c. 173. c. legit, in medio paradifo: at lib. 1. de Jacob & vit. beat. to. I. col. 446. f. fic: De fructu autem ligni, quod eft in medio paradifi, non edetis, neque tangetis illud, ne moriamini. Gr. Ἀπὸ δὲ τὸν καρπὸ τὸ ξύλο, ὅ ἐσιν ἐν μέσῳ τῷ παραδείσι, εἶπεν ὁ Θεὸς, Οὐ φάγεπε ἀπ' αυτό, &'è ùände duty, ïva μù årobárute.

.4. Ita Aug. è Græco, ficut etiam 1. 2. de Gen, contr. Manich. col. 664. e. 681. e. & in Pf. 29. to. 4. col. 141. d. Similiter habet Ambrof. 1. de Parad. col. 174. c. cum Anon. append. Aug. to. 5. col. 2. a. Ita quoque vet. Iren. Interp. 1. 5. c. 23. p. 320. e. Non morte moriemini. Lucifer verò Cal. 1. 2. pro S. Athan. p. 213. a. Et dixit ferp. mulieri, non moriemini, abfque morte.

. 5. Ita rurfum Aug. infra, col. 289. b. præter feqq. Adaperientur vobis oc. 5 eritis ficut dii, cognofcentes bonum, &c. Item 1. 2. de Gen. contr. Manich. to. 1. col. 664. e. Sciebat enim Deus, quia qua die manducav. ex illo, aperientur oculi veftri, & eritis ficut dii, fcientes, &c. & infra col. 681. e. Sciebat enim Deus, quoniam qua die ederitis aperientur oculi veftri: at in Pf. 7. to. 4. col. 32. b. fic: Manducate, & aperientur vobis oculi, & eritis tanquam dii : & in Pf. 29. col. 141. d. Guftate, & eritis tanquam dii : & l. 3. de lib. arb. to. 1. col. 640. c. Guftate, & eritis ficut dii. Vet. Irenæi Interp. 1. 5. c. 23. p. 320. e. fuftragatur Auguftino, cùm legat: Sciebat enim Deus, quoniam qua die manducav. ex eo aperientur oculi veftri, & eritis ficut dii, fcientes bonum & malum. Itidem apud Lucif. Cal. 1. 2. pro S. Athan. p. 213. a. præter unum, quacunque die, prò qua die. Ambrof. 1. de Parad. to. 1. col. 174. c. d. Scit Deus, quia quacunque die manducav. ex eo, adaperien→ tur oculi veftri, & eritis ficut dii, fcientes, &c. Similiter Auct. op. imp. in Matth. p. 178. c. Et eritis ficut dii, fcien