1

Matth.

VULGATA NOVA.

6. Et volavit ad me unus de feraphim, & in manu ejus calculus, quem forcipe tulerat de al

tari.

7. Et tetigit os meum, & dixit : Ecce tetigit hoc labia tua, & auferetur iniquitas tua, & pec

catum tuum mundabitur.

8. Et audivi vocem Domini dicentis: Quem mittam? & quis ibit nobis? Et dixi: Ecce ego,

mitte me.

9. Et dixit: Vade, & dices populo huic : Au13.14. dite audientes, & nolite intelligere: & videte viMarc. fionem, & nolite cognofcere.

4. 12.

10.

Luc. 8. 10. Excæca cor populi hujus, & aures ejus aggrava : & oculos ejus claude: ne fortè videat Joan. oculis fuis, & auribus fuis audiat, & corde fuo 12.40. intelligat, & convertatur, & fanem eum.

Act. 28.

26.

Rom. 11.8,

VERSIO ANTIQUA.

6. Et miffus eft ad me unus de feraphim, & Vigil. Tapf. ubi fup. in manu habebat carbonem, quem in forcipe fumpfit ab altari.

7. Et tetigit os meum, & dixit mihi : Ecce tetigit iftud labia tua, & auferet iniquitates tuas, & peccata tua emundabit.

8. Et ego audivi vocem Domini dicentis: Quem mittam? & quis ibit ad populum istum? Et dixi: Ecce ego, mitte me.

9. Et dixit mihi : Ito ad populum iftum, & dic
ei: Aure audietis, & non intelligetis: & videntes
videbitis, & non afpicietis.

10. Incraffatum eft enim cor populi hujus : &
auribus fuis graviter audierunt, & oculos fuos
clauferunt: ne fortè videant oculis, & credant,
& auribus audiant, & corde intelligant, & con-
vertantur, & fanem illos.
NOTÆ AD VERSIONEM ANTIQUAM.

1. cont. Varimad. p. 746. d. vidi Dominum regem fabaoth
oculis meis.

. 6. Ad verbum è Græco, detracta præp. in, ante
forcipe. Ambrof. 1. de Spir. S. col. 624. c. legit: Miffum
eft ad me unum de feraphim. Ita quoque Hieron. epift. ad
Damaf. to. 3. 523. c. deinde ait : LXX. Aquila, & Theo-
dotion, feraphim neutro genere tranftulerunt, Symmachus
mafculino: item in hunc Ifai. loc. col. 62. e. dicit: Sera-
phim mittitur à Deo..... & in manu fua tenet calculum,
quem juxta LXX. Theod. forcipe..... apprehendit : & paulò
5
fupra: Calculus ifte, qui à folis LXX. äripaž, id eft, car-
bunculus, eft interpretatus, poteft non carbonem fignificare,
vel piunam, ut plerique exiftimant, fed ärbana, id eft,
carbunculum lapidem eadem obfervat epift. ad Damas.
to. 3. 523. f. relatis nimirum his ex LXX. & in manu
habet carbonem, quem forcipe acceperat de altari, & tetigit os
meum, poft paulò fubdit: In Hebræo pro carbone, calculus
legitur: & poft pauca: Videntur, inquit, mibi & LXX. in co
quod area tranftulerunt, idem fenfiffe quod cæteri : ávext
quippe, quem nos carbunculum interpretamur, genus eft lapidis
fulgidi: & fup. col. 521. e. rurfus habet : Et miffum eft ad me
unum de feraphim, 5 in manu fua habebat carbonem, quem for-
cipe fumpferat de altari: at in Jerem. 1. col. 529. d. Et miffus
eft ad me unus de feraphim, & in manu babebat carbonem,
quem forcipe tulerat de altari. Caffiod. in Pf. 118. p. 430.
b. Et volavit ad me unus de feraphim, 5 in manu habebat
carbonem ignis, quem forcipe acceperat de altari. Sed Hie-
ron. ep. ad Damaf. col. 523. c. legit ex LXX. Et missum
eft; paulòque poft ait: Cateri Interpretes pro miffum esse,
volaffe dixerunt.

.7. Confonat Græc, detracto uno mihi, poft dixit.
Ambrof. 1. 1. de Spir. S. col. 623. f. 624. a. Ecce tetigit
boc labia tua, auferet iniquitates tuas, & peccata tua
circumpurgabit; bene circumpurgabit, nam in Græco est
Tematα. Hilar. in Pfalm. I 19. col. 373. f. 374. a. ait :
Dictum ad Efaiam eft, cùm per forcipem carbone comprehenfo
labia ejus contacta funt: Ecce abftuli injuftitias tuas, &
peccata tua purgavi. Hieron. epift. ad Damaf. to. 3. 521.
e. Et tetigit os meum, & dixit: Ecce tetigit hoc labia tua,
& abftulit iniquitates tuas, & peccata tua purgavit : at in-
fra col. 524. f. fic habet ex LXX. & dixit: Ecce tetigit
boc labia tua, & auferet iniquitates tuas, peccata tua
purgabit : & in Jeremiæ cap. 1. col. 529. d. Et tetigit os
meum, dixit: Ecce tetigit ifte lab, tua, & auferet ini-
quitates tuas, & pecc. tua mundabit. Caffiod. in Pf. 118.
p. 430. b. Et tetigit os meum, & dixit: Ecce tetigit hoc
labia tua: ait: Ecce abftuli iniquitates tuas, & peccata
tua circumpurgavi.

. 8. Græcè initio deeft ego, extremòque additur siuí, fum, ad hoc, ecce ego; cætera quadrant. Græco fuffragatur ad verbum Auctor 1. de Spir. S. ap. Ambrof. col. 608. b. Vigil. Tapf. 1. cont. Varimad. p. 746. d. rurfum legit: Et audivi vocem dicentem mibi: Quem mittam? 5 quis ibit ad pop. iftum? Et dixi: Ecce ego fum, mitte me. Apud Hieron. ep. ad Damaf. to. 3. 522. a. omnia ut in textu, excepta voce ego, quæ initio deeft : & inf. col. 524. f. rurfum habet ex LXX. Et audivi vocem Domini dicentis: Quem mittam? 5 quis ibit ad populum iftum ? & poft pauca ait: In Hebræo pofitum, & quis ibit nobis ? & comment. in hunc Ifai. loc. col. 62. f. Pro eo quod, nos, alii omnes Interpretes tranftulerunt, nobis..... nefcio quid volentes LXX. pofuerunt, ad populum iftum, quod penitus in Hebræo non habetur: rurfum ep. ad Damas, col. 526. a. refert ex LXX. Et dixit: Ecce ego fum, mitte me: & poft paulò fubdit: Propheta purgatus à vitiis, aufus eft dicere, Ecce ego fum; licet in Latinis codicibus,

propter Interpretum varietatem, fum non fit appofitum : unde
ipfe ibid. col. 520. d. legit: Ecce ego, mitte me. Similiter
habet Ambrof. in Pf. 118. col. 1149. c. 1167. c.

. 9. Idem Vigil. Tapf. I. cont. Varim. p. 746. d. le-
git: Vade, 5 dic populo buic: Aure audietis, & non in-
tellig. 5 videntes videbitis, & non videbitis. Ita quoque
in Græco. Apud Tertul. 1. 3. 4. & 5. cont. Marc. p. 670.
c. 713. a. 793. c. Aure audietis, & non audietis oculis
videbitis, & non videbitis: vide etiam fup. p. 725. b.
Apud Cypr. l. 1. Teftim. p. 276. c. Vade, & dic populo
ifti: Aure audietis, & non intelligetis: videntes vide-
bitis, & non videbitis. Apud Hilar. in Pf. 118. col. 343.
f. Auditu audietis, & non intelligetis. Apud Ambrof. in
eund. Pf. p. 1157. f. Aure andietis: item epift. 74. loquens
de Judæis, dura cervicis populo, fubdit: qui aure audiret,
& non audiret; oculis videret, & non videret. Ambrosiast.
p. 158. c. Vade, & dic popula buic: Aure audietis, & non
intelligetis. Auct. 1. de Spir. S. apud eund. Ambrof. col.
608. b. Vade, & dic populo huic Aure audietis; reliqua
ut in textu. Auct. op. imp. in Matth. hom. 32. p. 132. e.
Auditu auditis, & non intelligitis. Arnob. de Deo trino, p.
230. b. Våde, dic populo buic : Videntes videbitis, & non
videbitis. Hieron. epift. ad Damaf. to. 3. 522. a. Et ait:
Vade, & dic populo huic : Aure audietis, & non intellige-
tis cernentes afpicietis, & non videbitis : & in Joel 2.
col. 1360. b. l'ade, & dic populo buic: Auditu audietis,
& non intelligetis : & videntes afpicietis, & non videbitis:
fic etiam in Ifai. 42. & 53. col. 321. e. 382. e. at in Ifai.
6. col. 63. a. Vade, dic populo buic: Auribus audietis
& non intelligetis : & videntes videbitis, & non cognofcetis:
& infra, relatis iifdem juxta textum Hebr. fubdit : LXX.
bunc locum ita interpretati funt, ut evangelifta Lucas in
Apoftolorum Actibus pofuit, (Act. 28. 25-27.) & poft plu-
ra De præfenti autem loco hoc dicendum eft, fruftra nos
ad LXX. translationem confugere ; nec blafphemum videatur
effe, quod juxta Hebraicum dicitur: Auditu audite, & nolite
intelligere: & videte vifionem, & nolite cognofcere :
cùm bujufmodi teftimonia etiam in LXX. Interpretibus repe-
riamus, ut eft illud in Exodo: Propterea fufcitavi te, ut
oftendam in te virtutem meam, &c.

. 10. Eadem funt in Græco, detracto uno & credant; extremò etiam, non fanem, fed láscμai, fanabo. Tertul. 1. 3. adv. Marc. p. 670. c. Incraffatum eft enim cor populi hujus: & auribus graviter audierunt, & oculos concluferunt (Gr. т85 özbaxμès éxáμμvoa) nequando auribus audiant, oculis videant, & corde conjiciant, & convertantur, fanem illos: & l. adv. Pfych. p. 984. b. alludens, ait: Incraffatum erat cor populi, ne oculis videret,

auribus audiret, 5 corde conjiceret ( adipibus obftruito. ) Cypr. 1. 1. Teftim. p. 276. c. Incraffavit enim cor populi bujus auribus graviter audierunt, & oculos fuos concluferunt: ne fortè videant oculis, & auribus audiant, ម corde intelligant, revertantur, & curem illos: & 1. de laude martyrii, pag. 344. c. Gravatum eft cor infipiens eorum, nequando convertantur, & fanem illos. Hilarius in Pfalmum 140. col. 540. f. Incraffatum eft cor populi bujus. Similiter habet Ambrof. 1. 2. de fide, col. 494. a. tum addit: auribus graviter audierunt, & oculos fuos gravaverunt nequando oculis fuis videant, & auribus audiant, & corde intelligant. Ambrofiaft. p. 179. a. Obcacavit oculos eorum, ne videant; & aures ne audiant, usque in bodiernum diem. Hieron. in Joel 2. col. 1 360. b. Incraffatum eft enim cor populi hujus, & auribus fuis graviter audierunt: fic etiam in Ifai. 53. col. 382. e. detractâ voculâ fuis. At Auguft. 1. cont. Jud. to. 8. 36. c. legit: Incraffa cor populi hujus, & aures eorum oppila, & oculos

Iren. 1. 5. c. 34. P. 334.4.

Hieron. in Ifai. 6. col.65.6.

.

Cap

VERSIO ANTIQUA.

11. Et dixi: Ufquequo Domine? Quoadufque defolentur civitates ad non inhabitandum, & domus ut non fint homines, & terra derelinquetur deferta. 12. Et poft hæc longè nos faciet Deus homines, & qui remanferint, multiplicabuntur fuper terram. 13. Et adhuc in ea erit decimatio, & rurfum erit in deprædationem ficut terebinthus, & ficut quercus, quæ projecit fructus fuos.

VULGATA NOVA.

11. Et dixi: Ufquequo Domine? Et dixit: Donec defolentur civitates abfque habitatore, & domus fine homine, & terra relinquetur deferta. 12. Et longè faciet Dominus homines, & multiplicabitur quæ derelicta fuerat in medio terræ.

13. Et adhuc in ea decimatio, & convertetur, & erit in oftenfionem ficut terebinthus, & ficut quercus, quæ expandit ramos fuos: femen fanctum erit id, quod fteterit in ea.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

eorum grava: fimiliter 1. 2. de Trin. col. 790. d. Gelafiús
1. tract. 1. de anathem. vinc. Conc. to. 4. 1231.c. Claude
oculos eorum, 5 obtura aures eorum: & videntes non vi-
deant, audientes non audiant, nequando intelligant: 5
obdura cor populi hujus, ne unquam convertantur, & fa-
nem illos. Auct. 1. de laude mart. apud Cypr. p. 426. a.
Gravatum eft cor infipiens eorum, nequando convertantur,
falvem illos.

. 11. Itidem Græcè, hoc inferto, elev, & dixit,
poft vocem Domine: Iren. verò inf. c. 35. p. 335. c. le-
git: Cùm defolata fuerint civitates gentium (f. eo) quòd
non inhabitentur, & domus eò quòd non fint homines,
derelinquetur terra deferta. Gr. Ἕως ἂν ἐρημωθῶσι πόλεις
παρὰ τὸ μὴ κατοικεῖναι, καὶ οἴκοι παρὰ τὸ μὴ εἶναι αν-
θρώπες, &c.

Aut. op. imp. in I. Matth, bam. I. p. 20. f.

. 12. Idem Iren. 1. 5. c. 35. p. 335. c.legit: Elongabit Deus homines, & dereliti multiplicabuntur in terra: nec abfimile Græc. eft.

. 13. Ita rurfum in Græco eft, exceptis his poftr. as Baxaros, ötar EXTÉN EX TÛS Juxus durus, & ficut glans, cùm exciderit è theca fua, loco & ficut quercus, &c. Hieron. quidem ibid. col. 65. c. fubnectit ifta de Hebr. fandum femen erit, quod fleterit in ea: at infra ait : Quod diximus: femen fanctum erit, &c. vel juxta Aquilam, femen fanctum erit germen ejus, in LXX, Interpretibus non habetur, fed de Hebraico, Theodotionis editione ab Origene additum in Ecclefia fertur exemplaribus: quapropter illa verba refecanda duximus ; quæ etiam hodie non fequuntur in Gr. nec procul dubio erant in antiqua Verfione Lat. ante Origenem.

CAPUT VII.

VERSIO ANTIQUA.

ET factum eft in diebus Achaz, filii Joathan

regis Juda, afcendit Rafim rex Syriæ, & Phacee, filius Romelia rex Ifraël, ad Jerufalem, expugnare eam : & non potuerunt eam debellare.

2. Et annuntiatum eft in domo David à dicentibus: Confenfit Syria cum Ephraim, & expavit anima ejus, & anima plebis ejus, ficut in filva arbor, cùm à vento commovetur.

3. Et dixit Dominus ad Ifaiam: Exi in obviam Achaz tu, & qui relictus eft Jafub filius tuus, ad pifcinam & fuperioris viæ Villæ fullonis.

I.

VULGATA NOVA.

Eli Czine regis Juda, afcendit Rafin rex 16.
T factum eft in diebus Achaz filii Joathan, 4. Reg.

filii Oziæ

Syriæ, & Phacee, filius Romelia rex Ifraël, in Jerufalem, ad præliandum contra eam : & non potuerunt debellare eam.

2. Et nunciaverunt domui David, dicentes: Requievit Syria fuper Ephraim, & commotum eft cor ejus, & cor populi ejus, ficut moventur ligna filvarum à facie venti.

3. Et dixit Dominus ad Ifaiam: Egredere in occurfum Achaz tu, & qui derelictus eft Jafub filius tuus, ad extremum aquæductus pifcinæ fuperioris in via Agri fullonis.

4. Et dices ad eum: Vide ut fileas : noli timere, & cor tuum ne formidet à duabus caudis titionum fumigantium iftorum in ira furoris Rafin regis Syriæ, & filii Romelia :

5. eò quòd confilium inierit contra te Syria in malum Ephraim, & filius Romelia, dicentes:

6. Afcendamus ad Judam, & fufcitemus eum, & avellamus eum ad nos, & ponamus regem in medio ejus filium Tabeel.

7. Hæc dicit Dominus Deus: Non ftabit, & non erit iftud :

8. fed caput Syriæ Damafcus, & caput Damafci Rafin: & adhuc fexaginta & quinque anni, & definet Ephraim effe populus :

9. & caput Ephraim Samaria, & caput Samariæ filius Romelia. Si non credideritis, non permanebitis.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

. 1. Græc. poft Joathan, addit T v 'Olle, filii Ofia, & loco Syria, ponit 'Apáp; at Mf. Mediol. cum Symm. & Aquila hab. Evelas; cæt. quadrant.

in

. 2. Eadem funt in Græco, præter feqq. sis ròv olxov, domum, pro in domo ; xéywv, dicendo, pro à dicentibus ; Αράμ,

, pro Syria, & uxor, lignum, loco arbor; in Mfs. Alex. & Mediol. non xéywv, fed xévortes; in ed. Compl. asyórrer. Apud Hieron. in Ifai. 7. col. 66. a. Et nunciaverunt domui David, dicentes: Confenfit Syria cum Ephraim. . 3. In Græco abeft &, poft pifcinam, & loco villa, ponitur dy, agri; cæt. concordant.

. 4. Ita è Graco, excepta voce titionibus, pro qua Zúnar Tŵr danŵr, lignis titionum ; item inf., &, pro quoniam.

*. 5. Grec. ὅτι ἐβελεύσαντο βολὴν πονηράν, quia inierun confilium malum : Ms. Alex. addit : #epi C, négories, de te, dicentes.

mus

. 6. Ita in Græco, præter ifta, dwospefox, averte, pro convertamus, & fub fin. durus Tòv vòv, ejus fr lium, , pro eis filium; at in Mf. Alex. ac ed. Compl. auTois; item fup. in eodem Mf. dospeONEN.

.7. A Græco abeft vocabulum Adonai; paulò verò poft pro cogitatio, legitur fan, confilium; ultimòque sa, erit, pro fic fiet.

. 9. Tertul. 1.4. adv. Marc. p. 714. c. Nifi credideritis, non intelligetis ; & inf. 719. a. 722. b. Nifi enim credid. &c. & l. 5. p. 793. c. Et nifi credideritis, nec intelligetis. Ambrof. 1. 1. de interpel. Job, c. 9. col. 636. d.

Matth.

1.23. Luc. I.

31.

VULGATA NOVA.
10. Et adjecit Dominus loqui ad Achaz, di-

cens:

11. Pete tibi fignum à Domino Deo tuo in profundum inferni, five in excelfum fupra.

12. Et dixit Achaz: Non petam, & non tentabo Dominum.

13. Et dixit: Audite ergo domus David: Nunquid parum vobis eft, moleftos effe hominibus, quia molefti eftis & Deo meo?

14. Propter hoc dabit Dominus ipfe vobis fignum. Ecce virgo concipiet, & pariet filium, & vocabitur nomen ejus Emmanuel.

15. Butyrum & mel comedet, ut fciat reprobare malum, & eligere bonum.

16. Quia antequam fciat puer reprobare malum, & eligere bonum, derelinquetur terra, quam tu deteftaris à facie duorum regum fuorum.

11. Pete tibi fignum à Domino Deo tuo in altitudinem furfum, & in altitudinem deorfum. 12. Et dixit Achaz: Non petam, & non tentabo Dominum Deum meum.

13. Et dixit: Audite itaque domus David: Non, pufillum vobis certamen cum hominibus, quoniam Deus præftat agonem?

14. Propter hoc dabit Deus ipfe vobis fignum. Ecce virgo in uterum accipiet, & pariet filium, & vocabitis nomen ejus Emmanuel.

15. Butyrum & mel manducabit, priufquam fciat reprobare malum, & eligere bonum.

Ambr. in Lat. 3.

16. Quoniam priufquam fciat puer bonum aut
malum, non credet malitiæ, ut eligat quod bo- col. 1333.do
num eft.....

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

Si enim non credideritis, nec intelligetis. Ambrofiaft. p. 119.
e. Nifi credideritis, neque intelligetis. Auguft. epift. 120.
& 194. to. 2. 347. d. 721. g. Nifi credideritis, non intel-
Ligetis fimiliter hab. 1. 2. de doctr. Chr. to. 3. 25.
f. 26.
a. fed addit: Alius interpretatus eft: Nifi credideritis,
non permanebitis. Hieron. etiam in hunc Ifai. loc. col. 67.
a. notat ita tranftuliffe Symmachum, LXX. verò, non
intelligetis: quibus favent Facundus Herm. epift. fid, cath.
p. 845. e. Greg. M. 1. 2. Moral. c. 46. p. 64. e. Auct.
quæft. apud Aug. to. 3. 115. e. Auct. 1. de promiff. apud
Profp. p. 99. c. & Fulg. 1. pro fide cath. p. 545.

. 10. Confonat Græc, ad verbum. Similiter
ap. Iren.
1. 3. c. 11. p. 217. a. Seniores, inquit, fic interpretati funt
dixiffe Efaiam: Et adjecit Dominus loqui ad Achaz. Anon.
verò ap. Marten. Anecdot. to. 5. p. 7. d. Fallum est ver-
bum Domini ad Achaz.

#. 11. Ita Græcè, præter poftrema, siç pálos, sis es unde Hieron. in hunc loc. col. 69. a. b. legit: Pete tibi fignum à Domino Deo tuo, five de profundo, five de excelfe; tum addit: quòd cùm foli LXX. dixerint, cæteri juxta Hebraicum fignificantiùs tranftulerunt, de profundo inferni. Ambr. in Pf. 118. col. 1069. b. Pete tibi fignum à Domino in profundum, aut in altum. Irenæus verò 1. 3. c. 21. p. 217. a. Pete tibi fignum à Domino Deo tuo in profundum deorfum, aut in altitudinem furfum. Anon. apud Marten. Anecdot. to. 5. p. 7. d. Pete tibi fignum à Domino Deo tuo in profundum inferni, five in excelfum fupra. . 12. Confonat Græc. nifi quòd extremò delet Deum meum. Iren. 1. 3. c. 21. p. 217. a. Et dixit Achaz: Non poftulabo, nec tentabo Dominum. Ambrof. in Pf. 118. col. 1069. b. & l. 5. de fide, col. 594. c. Non petam, neque tentabo Dominum.

. 13. Sic iterum Cypr. ep. 8. ad Mart. p. 17. b. Iren. verò l. .3.c. 21. p. 217. a. Et dixit: Non pufillum vobis agonem præbere hominibus, & quemadmodum Dominus præftat agonem? Tertul. I. adv. Jud. c. 8. p. 141.b. Audite domus David: Non pufillum vobis certamen cum hominibus, quoniam Deus præftat certamen? At Hieron, in Ifai. 7. col. 70. b. ait: Pro labore, & moleftia, quod Aquila & Symmachus tranftulerunt, LXX. & Theod. agonem interpretati funt. Anon. apud Marten. Anecd. to. 5. p. 7. d. Et ait : Audite nunc domus David: Non pufillum vobis certamen erit cum hominibus, & ideo vos praftabitis certamen cum bominibus, f. cum Domino? Græc. Kai sÏœer 'Axtoate dù oixes David Mù mixpòr vμir ayŵrα παρéxεir ar@pcóOIS, * TWS Kupiw Tαρéxere ayara; Et dixit..... Nunquid parum vobis eft certamen præbere hominibus, & quomodo Domino præbetis certamen ?

. 14. Iren. l. 3. c. 21. p. 217. a. Propter hoc Dominus ipfe dabit vobis fignum. Ecce virgo in ventre accipiet, & pariet filium, & vocabitis nomen ejus Emmanuel. Ita quoque in Græco, præter unum fingul. xanéosis, pro vocabitis fubdit Irenæus : Non ergo vera eft quorumdam interpretatio: Ecce adolefcentula in ventre habebit, & pariet filium; quemadmodum Theodotion..... Aquila..... quos feltati funt Ebionai. Tertul. adv. Jud. c. 9. p. 141. b. Propter hoc ipfe Deus dabit vobis fignum. Ecce virgo concipiet in utero, pariet filium, & vocabitis nomen ejus Emmanuel: & l. de carn. Chr. p. 553. b. Propterea dabit vobis Dominus ipfe fignum. Ecce virgo, &c. ut fupra: vide etiam ibid. p. 551. a. 552. c. & 1. de refurr. carn. p. $73. c. & l. 3. adv. Marc. p. 674. a. b. Similiter hab. Novat. de Trin. p. 1036. a. Ecce virgo concipiet, & pariet filium. Lact. 1. 4. Instit. c. 12. p. 576. cum textu concinit ad verbum. Ambros. 1. 1. de Cain, c. 3. col. 187. d.

Ecce virgo in utero accipiet, & pariet filium, & vocabitur
nomen ejus Emmanuel : fimiliter 1. 2. de Abr. c. 2. col.
315. f. præter unum, & vocabis : vide etiam in Pf. 118. col.
1069. c. 1213. f. & in Luc. 2. & 9. col. 1283. d. 1288. c.
1413.e. &c. Ambrosiast. 27.e. Ecce virgo in utero concipiet.
Fulgent. 1. 1. ad Trafim. c. 8. p. 75. b. Ecce virgo in utero
accipiet, pariet filium, & vocabitur nomen ejus Emmanuel :
atl.cont. Faftid. c. 8. Ecce virgo in utero habebit, & pariet fil.
Junil. Afric. 1. 2. de partib. div. leg. c. 22. p. 348. d. Ecce
virgo in utero concipiet, & pariet fil. & vocabunt nom, ejus
Emmanuel. Auct. 1. de promiff. p. 3. ap. Profp. col. 172. C.
Ecce virgo in utero accipiet, pariet filium, & vocabitis
nomen, &c. Ita quoque S. Pacianus hab. 1. de bapt. p.
318. d. præter hoc, & vocabitur. Sic etiam Anon. apud
Marten. Anecdot, to. 5. p. 8. a. At Hieron. in hunc loc.
col. 70. 71. cum Vigil. Tapf. 1. 3. de Trin. p. 222. a. 227.
c. Ecce virgo in utero concipiet..... & vocabis, &c. Philastr.
Brix. de hæref. pag. 722. e. Septuaginta duo dixerunt :
Ecce virgo in utero concipiet, & pariet filium, & nomen
ejus, Deus nobifcum. Aquila autem dixit: Ecce juven
cula concipiet, & pariet filium, & nomen ejus, Potens
cum hominibus. Rurfum Hieron. in hunc loc. col. 70.
d. Propterea dabit Dominus ipfe vobis fignum. Ecce virgo
concipiet, & pariet, & vocabis nomen ejus Emmanuel : &
poft paulò Sin autem juvencula, vel puella, ut Ju-
dai volunt, & non virgo pariat, quale fignum poteris
appellari? deinde: Virgo Hebraicè bethula appellatur, qua
in prafenti loco non fcribitur, fed pro boc verbo pofitum eft
alma, quod præter LXX. omnes adolefcentulam tranftule-
runt: porro alma apud eos verbum ambiguum eft: dicitur
enim, & adolefcentula, & abfcondita, &c. item infra col.
71. c. Et LXX. & tres reliqui fimiliter tranftulerunt vo-
cabis , pro quo in Matthao fcriptum eft vocabunt, quod in
Hebræo non habetur..... verbum carathi, quod omnes inter
pretati funt vocabis, poteft intelligi vocabit. Demum
1. de opt. gen. interpr. to. 4. 252. f. ait : LXX. tranftu-
lerunt Ecce virgo in utero accipiet, & pariet filium,
& vocabitis nomen ejus Emmanuel..... Porro in Hebræo
legimus ita fcriptum : Ecce virgo concipiet, & pariet fi-
lium, & vocabit nomen ejus Emmanuel.

✯. 15. Iren. l. 3. c. 21. p. 217. a. Butyrum & mel manducabit: priufquam cognofcat, aut eligat mala, commutabit bonum. Similiter hab. Tertul, adv. Jud. c. 9. p. 141. c. Butyrum & mel manducabit. Ita quoque Ambrof. 1. 2. de Abr. c. 2. col. 315. f. fed addit: priufquam fciat, aut proferat mala, eliget bonum. Hieron. in hunc loc. col. 72. c. relatis his Vulg. verbis Butyrum mel comedet, ut fciat, &c. fubdit: pro quo LXX. tranftulerunt, antequam fciat; quodque fequitur, affumere malum, in Hebraico non babetur. Fulgent. l. 1. ad Trafim. c. 8. p. 75. b. Butyrum 5 mel manducabit : priufquam fciat, aut proferat maligna, mutabit bonum. S. Pacian. fer. de bapt. p. 318. d. Butyrum & mel manducabit: priufquam fciat, aut proferro malum, aut eligere bonum. Junil. Afric. 1. 2. de partib. div. leg. c. 22. p. 348. d. priufquam feiat puer cognofcere malum, eligere bonum. Græc. Tem rural άUTOV, προελέθαι πονηρὰ, ἐκλέξαθαι τὸ ἀγαθόν, antequam fciat, aut præeligere mala, eligere bonum. Symmachus verò, eis TO γνώναι αυτὸν ἀποδοκιμάσαι τὸ κακὸν, καὶ ἐκλέξαθαι τὸ ἀγαθόν.

. 16. Eadem rurfus habet Ambrof. 1. 1. de Cain, c. 3. col. 187. d. & l. 2. de Abr. c. 2. col. 315. f. item 1. 2. de interpel. Dav. c. 6. col. 647. b. alludens dicit: Quoniam priufquam fciret puer bonum aut malum, elegit quod bonum eft: & 1. de bened. Patr, c. 6. col. 522. c. Priuf quam fciat puer vocare patrem aut matrem, non credidit

Hieren, in Ifai. 7. col. 73.6.c.

8. to. 3.75.d.e.

18. Et erit in die illa: Sibilabit Dominus mufcæ, quæ eft in extremo fluminum Ægypti, & api, quæ eft in terra Affur,

19. & venient, & requiefcent omnes in torrentibus vallium, & in cavernis petrarum, & in omnibus frutetis, & in univerfis foraminibus.

20. In die illa radet Dominus in novacula conducta, in his qui trans flumen funt, in rege Affyriorum, caput & pilos pedum, & barbam univerfam.

21. Et erit in die illa: Nutriet homo vaccam boum, & duas oves,

T

VULGATA NOVA.

17. Adducet Dominus fuper te, & fuper populum tuum, & fuper domum patris tui, dies qui non venerunt à diebus feparationis Ephraim à Juda cum rege Affyriorum.

NOVA.

NOTE AD VERSION EM ANTIQUA M.

malitia, eligens quod bonum eft : fed prima hujus tefti-
monii verba pertinent ad #. 4. capitis. 8. Iren. 1. 3. c. 21. p.
217. a. Quoniam priufquam cognofcat infans bonum vel
malum, non confentiet nequitia, uti eligat bonum. Auguft.
1. 8. de Gen. ad tit. to. 3. 237. a. Priufquam fciat puer
bonum aut malum, contemnet malitiam, ut eligat bonum.
Fulg. 1. 1. ad Trafim. c. 8. p. 75. b. Quoniam priufquam
fciat puer bonum aut malum, non credit malitiæ, ut eligat
qued bonum eft : & relinquetur terra defolata. Græc. Aióti

πρινὴ γνῶναι τὸ παιδίον ἀγαθὸν ἢ κακὸν, ἀπειθεῖ πονηρίᾳ, xxégadaι to aɣatór• xalanıplиcetaι i jũ, ür Cù poen ånd TogoŃTY TWY Dúo Basinéwr relinquetur terra, quam tu times à facie duorum regum.

. 17. Græcum initio hab. 'Ama bwáki i Osòs, Sed adducet Deus; reliqua ut in Lat. fup. verbum pro verbo:" & fanè Hieron. loc. cit. ait LXX. hunc locum ita vertiffe: fed inf. fubdit, quod quem fenfum babeat scire non possumus: vid. feqq. ibid.

CAPUT VIII.

VERSIO ANTIQUA.

I. T dixit Dominus ad me: Sume tibi librum

eo

Hieron. in Ifai. Enovum & magnum, & fcribe in co ftylo hominis: Velociter fpolia detrahe, citò prædare. 2. Adeft enim : & teftes fac mihi fideles homines, Uriam, & Zachariam filium Barachiæ. 3. Et accelli ad prophetiffam, & concepit, & ■ Ambr. in Pfalm. peperit filium. Et dixit Dominus ad me: Voca 118. col. 1241.d. nomen ejus, Velociter fpolia detrahe: Divide citò.

4. Quia priufquam fciat puer vocare patrem aut matrem, accipiet virtutem Damafci, & fpolia Samariæ, contra regem Affyriorum.

6..... Vide Not.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

. I..... 3. Hieron. hîc de more profert Vulgatæ con-
textum; tum addit : LXX. pro libro grandi, interpretati
funt librum novum & magnum; & pro eo quod in Hebræo
babetur, Adhibui mihi teftes fideles, dixerunt : Adeft
enim & teftes fac mihi fideles homines; pro Uria
facerdote, tantùm Uriam; cætera fimiliter. Ex quibus om-
nibus fupra confecimus Lat. textum, nimirum ufque ad
hæc verba, Voca nomen ejus, &c. quæ addita funt ex
Ambr. In Græco hod. fic : Καὶ εἶπε Κύριος πρὸς μέ· Λά-
βε σεαυτῷ τόμον καινό μεγάλο, και γράψον εἰς αὐτὸν γρα
φίδι ανθρώπε, τῇ ὀξέως προνομὴν ποιῆσαι σκύλων Et dixit
Dominus ad me: Sume tibi tomum novi magni, & fcribe
in eo ftylo hominis, ut velociter depradationem faciat fpe-
liorum reliqua concordant, nifi excipias hæc ult. ✯. 3.
Ταχέως σκύλευον Οξέως προνόμευι· quæ eodem re-
cidunt. Iren. 1. 3. c. 16. p. 205. c. leg. Voca nomen ejus,
Velociter fpolia: Celeriter difpartire. Hieron. ep. ad Prin-
cip. to. 2. 684. b. Velociter fpolia detrahe, citò prædare.

. 4. Eadem rurfus habet Ambrof. I. 1. de Cain, c.
3. col. 187. d. & 1. de parad. col. 157. e. excepta con-
junct. &, vel ac, pro aut poft patrem : at in Pf. 36. col.
800. e. conftanter leg. patrem aut matrem, &c. fimiliter
1. 2. de interpel. Dav. c. 6. col. 647. b. & in Luc. 3.
col. 1334. a. & 1. de Incarn. col. 720. c. nec aliter in
Græco,
, præter unum varti, coram, pro contra, ante re-
gem, Iren. 1. 3. c. 16. p. 205. d. legit : Priufquam enim

rum

cognofcet puer vocare patrem aut matrem, accipiet virtutem Damafci, & fpolia Samaria, contra regem Affyriorum. Tertul. I. adv. Jud. c. 9. p. 141. b. c. Quoniam priufquam cognofcat infans vocare patrem aut matrem, accipiet virtutem Damafci, & fpolia Samaria, adversùs regem Affyrioat 1. 3. adv. Marc. p. 674. a. Priufquam cognofcat puer vocare patrem & matrem, &c. ut fup. vide etiam 1. 5. adv. Marc. p. 8co. b. & 1. de refurr. carn. p. 573. c. Item Hieron. in Zach. 9. to. 3. 1755. d. alludens dicit Antequam fciret puer vocare patrem & matrem, accepit virtutem Damafci, & fpolia Samaria. Fulgent. lib. I. ad Trafim. c. 8. p. 75. b. textui fuffragatur ufque ad vocem Samaria. Auct. op. imp. in Matth. hom. 1. p. 28. a. Friufquam cognofcat puer patrem matrem, accipiet virtutem Damafci, in confpectu regis Affyriorum. Vigilius Tapf. 1. 5. cont. Eutych. p. 68. c. Antequam cognofcat puer vocare patrem aut matrem, accipiet virt. Dam. & fpolia Samaria. Nec diffimiliter hab. Anon. apud Marten. Anecdot. to. 5. p. 8. a. nifi quòd extremò addit, contra regem Affyriorum.

. 6. Auctor 1. cont. Jud. apud Cyprian. p. 575. a. his alludens, dicit: l'os noluiftis aquam Siloam, qua vadit filentio, fed magis voluiflis aquam Raffim. Græcè ita: Διὰ τὸ μὴ βέλεθαι τὸν λαὸν τῦτον τὸ ὕδωρ τῷ Σιλωάμ, τὸ πορευόμενον ἡσυχῆ, ἀλλὰ βέλεσθαι ἔχειν τὸν Ῥασσίν, &c. Eò quòd populus bic non vult aquam Siloam, que

VULGATA NOVA.

7. propter hoc ecce Dominus adducet fuper eos aquas fluminis fortes & multas, regem Affyriorum, & omnem gloriam ejus : & afcendet fuper omnes rivos ejus, & fluet fuper univerfas ripas ejus,

8. & ibit per Judam, inundans, & tranfiens ufque ad collum veniet. Et erit extenfio alarum ejus, implens latitudinem terræ tuæ, ô Emmanuel. 9. Congregamini populi, & vincimini, & audite univerfæ procul terræ : confortamini, & vincimini, accingite vos & vincimini :

10. inite confilium, & diffipabitur : loquimini verbum, & non fiet: quia nobifcum Deus.

11. Hac enim ait Dominus ad me: Sicut in manu forti erudivit me, ne irem in via populi hujus, dicens:

12. Non dicatis, Conjuratio: omnia enim quæ loquitur populus ifte, conjuratio eft : & timorem ejus ne timeatis, neque paveatis.

13. Dominum exercituum ipfum fanctificate: ipfe pavor vefter, & ipfe terror vefter.

14. Et erit vobis in fanctificationem. In lapidem autem offenfionis, & in petram fcandali Rom. 9. duabus domibus Ifraël; in laqueum & in ruinam habitantibus Jerufalem.

32.
1. Pet.

2.6.

15. Et offendent ex eis plurimi, & cadent, & conterentur, & irretientur, & capientur.

16. Liga teftimonium, figna legem in discipulis meis.

17. Et exfpectabo Dominum, qui abfcondit faciem fuam à domo Jacob, & præftolabor eum.

18. Ecce ego & pueri mei, quos dedit mihi
Dominus in fignum, & in portentum Ifraël à Do-
mino exercituum, qui habitat in monte Sion.

19. Et cùm dixerint ad vos : Quærite à pytho-
nibus, & à divinis, qui ftrident in incantationi-
bus fuis: Nunquid non populus à Deo fuo requi-
pro
vivis à mortuis?
20. Ad legem magis, & ad teftimonium. Quòd

ret

10. quodcunque inieritis confilium, diffipabitur: & quidquid locuti fueritis, non permane bit in vobis.....

11. Hæc dicit Dominus: Forti manu recefferunt ab itinere viæ populi hujus, loquentes:

12. Ne fortè dicant, Durum eft: omnia enim quæ loquitur populus ifte, dura funt: timorem autem ejus ne timueritis, neque conturbemini.

13. Dominum virtutum ipfum fan&ificate : & ipfe erit timor tuus.

14. Et fi in ipfo confifus fueris, erit tibi in fanctificationem: & non ut lapidi offenfionis occurretis, neque ut petræ ruinæ domus autem Jacob in laqueo, & in convalle erit fedentibus in Jerufalem.

15. Ideo infirmi erunt in ipfis plurimi, & ruent, & conterentur, & appropinquabunt, & capientur homines in tuitione.

Hilar in Pf. 143. col. 558.c.

Hieron. in Ifai. 8. col. 77.4.c.78. a. b.

Hieron, in Ifai. 55. 10. 3. 405.6.

Hieron. in Ifai. 8. col. 78. e. f. è

Lxx.

16. Tunc manifefti erunt qui fignant legem, Cypr. 1. 1. Teft. ne difcant.

17. Et dicet: Exfpecto Deum, qui avertit faciem fuam à domo Jacob, & fidens ero in illum. 18. Ecce ego & pueri, quos dedisti mihi.....

19..... qui de terra loquuntur, qui de ventre clamitant......

p. 278.c.

Ambr. in Luc.7. col. 1386.d.

Hieron. in Ifai. 8. col. 81. b. 82.a.

20. Legem in adjutorium hominibus dedit..... Aug. ep. 175.80. 2. 6. 8. d. NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

vadit cum filentio, fed vult habere Rafin, &c.

.7. Eadem funt in Græco, præter verbum arárs, adducit, pro inducet ; deeft etiam conjunct. 5, poft multam. Au&. 1. adv. Jud. apud Cypr. p. 575. a. alludens fic pergit: quapropter induco vobis regem Affyriorum, qui montes veftros in planum dabit, & introibit terras veftras.

. 8. Hieron. ibid. Hoc quod in LXX. legitur, & ambulabit fuper omnem murum... aut forte aliquid facere ; in Hebraico non habetur, & in Græcis codicibus veru jugulante confoffum eft: & non multò fupra : Emmanuel, inquit, à LXX. fequenti capitulo coaptatur, non proprio nomine, ut apud Hebræos vocatur, fed interpretato, id eft, Nobif

cum Deus.

*. 9. Hieron. ibid. Pro congregamini, five infirmamini, confringimini, ut interpretati funt alii, LXX. pofuerunt fcitote; verbum enim Hebraicum roü, propter res littera, dalet fimilitudinem, intellexerunt doü.

. 10. Eadem Græc. fonat, nifi quòd pro difipabitur, hab. aoxedo Kiens, diffipabit Dominus; & pro quidquid, nóyor ov, verbum quodcunque.

V. 11. Ita refert Hieron, ex LXX. In ed. Rom. pro I. Hæc, legitur Ouтw, Sic; & pro recesserunt, dweilãoi, recedunt; cæt. ut in Lat. fup.

V. 12. Editio Rom. tollit eft, poft durum; dein verò habet fingulariter, πᾶν γὰρ ὁ ἐὰν εἴση δι... σκληρόν ἐςι· reliqua ut in textu. Auct. 1. de promiff. ap. Profp. p. 134. a. extremò hab. ne ergo timueritis eos.

. 13. Sic eft in Gr. ed. Rom. præter vocem virtutum, quæ abeft: Mf. tamen Mediol. cum edd. Ald. & Compl. hab. τὸν Κύριον τῶν δυνάμεων fic etiam Aquila, & Symm. cum Theodotione. Auct. 1. de promiff. p. 2. c. 9. apud Profp. p. 134. a. Dominum autem fanctificate in cordibus veftris ipfe erit vobis timor.

. 14. Hæc tota concordant cum Græco, excepto uno aut altero, nempe erit fedentibus, pro quo fimpliciter,

yxatno, fedentes; item fup. xity тegonóμμali, lapidis offenfioni, non lapidi offenfionis: Tertul. I. adv. Jud. c. 14. p. 148. a. legit lapidem offenfionis : & l. 5. adv. Marc. p. 787. a. Ecce pofui in Sion lapidem offenfionis, petram fcandali. Arnob. jun. de Trin. p. 210. b. Ecce ponam in Sion lapidem offenfionis, 5 petram fcandali.

. 15. Confonat Græc. ad verbum. Hieron. tamen ibid. moner, hoc quod fequitur, homines in tuitione, obelo præs notandum esse.

. 16. Hieron. in Ifai. 8. col. 80. b. LXX. inquit, bunc locum ita interpretati funt, videlicet: Tunc manifefti erunt qui fignantur, ut non difcant legem fimiliter epift. ad Damaf. to. 4. 155. c. legit: Tunc manifefti erunt qui fignantur. Græce ita : Τότε φανεροὶ ἔσονται οἱ σφραγιζόμενοι τὸν νόμον τῷ μὴ μαθεῖν· ambiguum aurem hic eft partici pium opearlowwor; vel enim paffivè fumi poteft, vel active; fi paffivè, accufativus Tor voμor, pertinet ad verbum paber, fecus fi activè ; participium verbi medii admifit Cyprianus, Hieronymus verò paffivi.

. 17. Eadem funt in Græco, excepto fut. wh, ex-
fpectabo, pro præfenti exfpedo.
dedit

. 18. Græc. habet, a μo dwxer i Oeós, quos
mihi Deus; fed Ambr. in Luc. 17. col. 1485. d. conftan-
ter legit, Ecce ego 5 pueri mei, quas dedifti mihi. S. Pau→
lin. ep. 19. p. 108. b. Ecce ego Domine, & pueri, quos
dedifti mihi.

. 19. Ita interpretati funt LXX. tefte Hieronymo. Ho-
die etiam ita legitur Græcè, nifi quòd poft verbum lo-
quuntur, interferuntur ista, tès xeronoyõrtas, vana loquen-

tes.

. 20. Prima verba fumpta ab Auguftino ita leguntur Græcè, nifi quòd additur ibid. yap, enim, ad legem, detrahiturque vox hominibus. Ambrofiaft. p. 58. b. habet, Lex in adjutorium data eft. Græc. fubdit, va ewOIY, UB dicant; reliqua ut in textu, hoc adjuncto in fine,