SACRORUM

LATINÆ VERSIONES ANTIQUE,

SEU

VETUS ITALICA;

E T

Cateræ quæcunque in Codicibus M. & antiquorum libris reperiri potuerunt: Quæ cum Vulgata Latina, & cum Textu Græco comparantur.

ACCEDUNT

Præfationes, Obfervationes, ac Notæ, Indexque novus ad VULGATAM è regione editam, idemque locupletiffimus. Opera & ftudio D. PETRI SABATIER, Ordinis Sancti Benedicti, è Congregatione Sancti Mauri,

TOMUS SECUNDUS.

ROME, apud JOAN. BOUCHARD.
VENETIIS, apud JOAN. MANFRÍ.
MEDIOLANO, apud REYCEND & COLOME.
COLONLE AGRIPINA, apud METTERNICH.

จะไม่

PARISIIS,

Apud FRANCISCUM DIDOT, ad Ripam Augustinianorum.

ULISSIPONI, apud FRATRAS REVCEND.
MATRITO, apud JACOB. BARTHELEMI.
GADIBUS, apud LUDVIC. BONNARDEL.
ANTVERPIÆ, apud JOAN. BAPT. VERDUSSEN,

Ex Regiâ REGINALDI FLORENTAIN Rhemenfis Typographiâ.

M. D C C. .L I.

CUM APPROBATIONE, ET PRIVILEGIO REGIS.

MONITUM IN PSALMOS

fecundùm Verfionem antiquam.

Ps SALMI fecundum Latinam Verfionem antiquam nunc primùm prodeunt integri ex infigni Mf. S. Germani à Pratis, annorum mille & ampliùs, quem olim D. Jacobus Du BREUL, eruditus ejufdem Canobii Monachus, totum propria manu, & cum diligentia plurima tranfcribendum judicavit. De hoc autem veneranda antiquitatis monumento fic prefatur doctus Afceta: «Hoc Pfalterium, quo Beatiffimus Germanus Parifiorum antiftes quondam ufus eft, cùm inter Sanctorum reliquias diu in Sacrario confervatum fuif fet, ad Bibliothecam, ftudioforum gratiá, tandem translatum eft. Hujus non modò antiquitatem, fed etiam pretium ipfe membrana purpura violaced tincta, & littera argentea unciales fatis indicant; unde tales habere libros olim ditiorum erat, non eorum quibus res effet angufta domi. Id quippe refert Hieronymus in prima libri Job præfatione : Habeant, inquit, qui volunt veteres libros, vel in membranis purpureis auro argentoque defcriptos, vel uncialibus, ut vulgò aiunt, litteris, onera magis exarata quàm codices, &c. Et in epiftola ad Euftoch. ait: Inficiuntur membranæ colore purpureo, aurum liquefcit in litteras, gemmis codices veftiuntur, &c. » Addit Brolius: « Anno Incarnationis 1269. erat hujus Monafterii Sacrifta pius, Alexander nomine, qui in dinumeratione Reliquiarum fibi commiffarum, fpecialiter Pfalterium S. Germani nominat cum quibufdam aliis Reliquiis, quibus modo caremus. »

Jam verò fi hoc Pfalterium curiofiùs difpiciatur aut excutiatur, nonnulla notatione & obfervatione digna reperientur; v. g. commutatio litterarum, quarumdam vocum fcribendarum ratio, hoc vocabulum, Diapfalma, Pfalmis intermixtum, convenientia feu cognatio hujus Pfalterii cum veteribus aliis, tum iis quæ in Mß. codd. etiamnum exstant, tum Pfalmis illis qui in veterum Patrum fcriptis, vel in unum coacti, vel difperfi occurrunt. Ad litteras quod attinet, has potissimum immutatas & converfas paffim invenimus; nempe v in b, & b in v; item e in i, & i in es rurfum o in u, & u in o. Exempli gratiá, legitur: Quis davit ex Sion, &c. oves & vobes univerfas, &c. intellege clamorem meum, &c. contritio & infilicitas, &c. perfice greffos meos, &c. dulces capiebas cibus, &c. u etiam non geminatur in hoc Mf. verbi gratiá, non fcribitur manuum, equus, iniquum; fed manum, equs, iniqum. Non duplicatur pariter littera j in medio dictionum, ne occurrat j confonans; exempli gratiâ, non legitur projicit, fed proicit; non adjiciet, fed adiciet : item habetur fubecit, pro fubjecit, & deicifti, pro dejecifti. Numero etiam plurali fape legitur fili, pro filii; v. g. fiant fili ejus orphani ; fili excufforum. Verba quoque compofita ita fcribuntur: adftiterunt, adprehendite, adnuntiate, inritavit, inlumina, conlocavit. Legitur cornum, non cornu; Iftrahel fape, pro Ifraël. Præterea fufum, pro furfum; v. g. Deus nofter in cœlo fufum ; advocavit cœlum fufum. De hac autem ultima dictione hac leguntur apud Auguft. tract. 8. in 1. Joan. 4. col. 878. c. Perversi homines videte quàm præpofteri fint : quod faciunt bene, volunt fibi tribuere; fi malè faciunt, Deum volunt accufare. Converte hoc distortum nefcio quid & præpofterum, faciens illud quodam modo capite deorfum : quod fufum, faciens jufum; quod deorfum, faciens furfum. Jufum vis facere Deum, & te fufum? Præcipitaris, non elevaris: ille enim femper furfum eft. Et infra tract. 10. n. 8. col. 899. c. Sufum me honoras, jufum me calcas. Ne tamen barbaris hujufcemodi vocibus nimium fædaretur, & oneraretur nofter contextus, nonnullas aliquando refecuimus, maximè cùm folæcifmi plus aquò fermonem vitiabant; rarò tamen & minùs fæpe id contigit nobis, ne hac in re Latina locu tionis puritati indulgere plus videremur, quàm antiquitati & auctoritati Mf. codicis.

De Diapfalmate id accipimus ab Hilario tract. in Pf. 2. n. 3. Septuaginta Interpretes, inquit, Pfalmos inter cæteros libros transferentes, & in numerum redegerunt, & in ordinem collocaverunt, & Diapfalmis diftinxerunt, qui omnes fecundùm Hebræos confusi & habebantur, & habentur. Et prologo in Pf. n. 23. col. 13. a. ait : In Diapfalma, quod interjectum plurimis Pfalmis eft, cognofcendum eft demutationem aut perfonæ aut fensûs fub converfione modi mufici inchoari: ut ficubi Diapfalma intercefferit, aut aliquid aliud dici, aut etiam ab altero dici, aut in altero artis muficæ modulo cantari intelligendum fit. De hoc etiam vocabulo hac notat eruditus nofter Cuftantius not. a. in hunc Hilarii loc. « De hujus vocis fignificatione non convenit inter Veteres. In Hilarii fententiam poft Auguftinum in Pf. 4. n. 4. abit Caffiodorus præfat. in Pfalt. c. 11. Hieronymi fententia quamvis op- « A

Tom. II.

"

»

pofită non ignarús. Hic de eadem vocè à Marcellà quafitus epift. 138. Quidam, inquit,
Diapfalma commutationem metri effe dixerunt, alii paufam Spiritus Sancti, nonnulli al-
>>terius fenfus exordium; funt qui rithmi diftinctionem, &..... cujufdam musicæ varietatis.
» Ita fere explicat Euthymius, præfat. in Pfalt. Diapfalma, inquit, mutationem fenten-
» tiæ aut cantûs significat, aut pausam, feu interjectionem quamdam pulfationis, vel fulgo-
» rem atque illuminationem divini Spiritus, quæ tum canentibus apparebat ; scribebantur
» enim omnia hæc ab eis diligenter. Horum fententiam nullam Hieronymus probat : ma-
» ximè quia hæc vox etiam in Pfalmorum fine nonnunquam occurrit, & contrà in aliquot Pal-
» mis plurimorum verfuum penitus non invenitur....." Quare mavult cum Origene, hoc ver-
» bum fuperiora pariter inferioraque connectere, aut certè docere fempiterna effe
» funt. Ita Cuftantius.

quæ dicta
Pfalterium ipfum quod attingit, id maximè deprehendimus, illud nonnunquam diffi-
dere ab Auguftini Pfalterio, plurimùm convenire cum his qui apud Hilarium tractantur
Pfalmis, fape concordare cum aliis fimilibus ex Ambrofio, Profpero, Caffiodoro, &c. collectis,
nec multum etiam difcrepare à veteribus aliis Pfalteriis, v. g. à Romano, Corbeienfi, Carnu-
tenfi, &c. id maximè liquet ex variis eorumdem lectionibus Textui noftro fubjectis, ut in
re oculis ipfis infpicienda diutius immorari fupervacaneum omnino fit, ac inutile.

At verò inter Latinos Patres, è quorum fcriptis Pfalmos plures expreffimus, Hilarius primatum tenet. Is commentarium in Pfalmos elucubravit; an Pfalmos omnes expofuerit, incertum : « at multa fuppetunt argumenta, fi Cuftantio noftro fides, quibus Pfal» mos omnes ab eo enarratos effe approbetur. » Ad nos ufque pervenerunt tantùm tracta» tus in Pfalmos feptem fupra quinquaginta, nempe in Pfal. 1. & 1. deinde in Pf. 13. & 14. tum in Pf. 51. necnon decem & octo fequentes, demum in Pfal. 91. & in Pf. 118. & 119. ac reliquos alios; quibus adjungendi funt tractatus quatuor in totidem Pfalmos, fcilicet in Pf. 15. 31. 41. & 149. recens editi ab Edmundo noftro Martene to. 9. Collect. amplifs. Addit novus Editor Hilarii, admonit. prav. in Pf. « negari non poffe quin Hilarius Latinum codicem exponendum fufceperit. Sacri tamen textus codices » Latinos atque Græcos ad faciliorem Pfalmorum intelligentiam confequendam fefe confuluiffe non femel teftificatur. » In plurimis, inquit, (Prologo in Pfalmos num. 2.) Latinis & Græcis codicibus fine nominibus fimplices tantùm Pfalmorum tituli præferuntur. Et in Pf. 118. litt. 8. n. 1. Plures, inquit, Pfalmorum codices legentes, & nos ita opinabamur, verfum qui octave litteræ primus eft..... in fuperioribus feptimæ litteræ oco verfibus contineri; quia ita in Latinis codicibus, atque etiam in nonnullis Græcis fcriptum continebatur..... Sed fecundùm Hebræos emendatum apud Græcos Pfalmorum librum legentes, invenimus hunc verfum non feptimæ litteræ noviffimum effe, fed octavæ primum. Cuftantius nofter fic pergit : « Latinum fequi folet, ufu, uti probabile eft, tunc receptum.

»

In Pf.67.n.21.» Hunc littera paulò tenaciorem effe fæpe admonet, Interpretefque illius, dum collationem

» ordinemque verborum demutare ac temperare non audent, minùs dilucidè proprietatem
» declaraffe dictorum. Codicis hujus Pfalterium aliud ab eo effe quod Gallicanum vocant,
» minimè mirum eft; cùm hoc ipfum fit quod Hieronymus poftmodum emendavit. Illi au-
» tem non ita fcrupulosè adhæret, ut in una eademque lectione repetenda femper conftans
» fit. Sape enim verbis utitur Vulgata noftræ, dum verfum enarrandum repetit; licet lec-
» tionem primò propofuerit ab eadem diffonantem. Imo textum aliquando pramittit aliter
» quàm nunc habemus, fed hunc poftea fic explicat, ac fi id tantùm legiffet, quod modò apud
» nos obtinet. Videri hinc poffet familiaris Hilario fuiffe Vulgata noftra. Ignota tamen ei

>>

fuerunt plures lectiones, que modò in illa exftant, quafque fpectare licet velut exempla
» eorum, qua poftea Hieronymus in Itala Verfione correxit.

»

pra

Addit doctiffimus Editor: Singulis hifce Hilarii tractatibus in Pf. integri üidem
» figuntur Pfalmi. Hi Editione Parifienfi anni 1605. primùm vulgati funt ex antiquo
» codice aliàs S. Maximini Miciacenfis, poftea regina Suecorum Chriftine, ac tandem Va-
» ticana bibliotheca. Pfalmos eofdem pra fe ferunt Vaticani minoris antiquitatis codices:
» at in reliquis cùm fcriptis, tum editis neutiquam exftant. Alienum opus produnt tex-
» tus Pfalmi 119. ante præfationem in Cantica graduum, necnon primum Pfalmi 118.
» Octonarium ante præfationem in totum Pfalmum, inconcinno prorfus loco ordinata. Ve-
» rùm finguli Pfalmi ab eo textu, quem in enarrationibus fuis fequitur Hilarius, tot locis
» diffident, ut hos illius effe nemini perfuaferis. At cùm à Vulgata non minùs, quàm ab
» Hilariano Pfalterio diffentiat; fic eam verfionem, que ex Mß. antiquitate auctoritatem ob-
» tinet, confervandam duximus. »

Pfalterio Hilariano fuccedit Ambrofianum, id eft, Pfalmi ex S. Ambrofii commentariis excerpti, ex his autem nonnifi tredecim tractatus fuperfunt in Pfalmos totidem, nempe in Pfal. 1. deinde in Pf. 35. & fequentes alios quinque; denique in Pfalmos 43. 45. 47. 48. & 118. Præterea aliis libris Ambrofium expofitiones Pfalmorum aliquot inferuisse mo

3

(С

«С

«С

ment noviffimi Editores noftri: « Illos Pfalmos, inquiunt, temporibus occafionibufque di- « verfis, partim concionando, partim dictando, explanavit S. Doctor. Ex præfat. enim que « primo Pfalmo pramittitur, intelligimus ipfum in ecclefia fua, & poft confuetos Pfalmorum cantus fermonem habuisse : Quantùm laboratur, inquit, in ecclefia ut fiat filentium, cùm « lectiones leguntur : fi unus loquatur, obftrepunt univerfi; cùm Pfalmus legitur, ipfe fibi est « effector filentii. Eandem etiam Ambrofius admififfe videtur verfuum diftributionem, qua nunc habetur in Vulgata; id fanè conftat de Pfalmo 118. explicato enim, v. g. versu 3. ultimi Octonarii, ait: Sequitur verfus quartus: Loquetur lingua mea verbum tuum, quo- « niam omnia mandata tua juftitia eft. Subinde fic pergit: Sequitur verfus quintus : Fiat ma- « nus tua falvum facere me, quoniam mandata tua elegi. » Eandem quoque divifionem retinuit Hilarius, cùm dicat Prologo in hunc Pf. col. 241. e. Secundùm Hebræorum litteras in fingulis octonis verfibus fingulæ litteræ præferuntur. Eft autem omnis numerus verfuum in centum feptuaginta fex verfibus, &c. Totum hunc Pfalmum fermonibus 22. exegit Ambrofius pro totidem elementis Hebraicis. Poft explicatum unumquodque elemen- « Admonit, prav, torum, ad interpretationem textûs accedit. Primò proponit ipfa verba cujufqué versus, & « fi quid occurrat varietatis, five in Gracis, five in Latinis exemplaribus, five etiam in di- « verfis Interpretibus, hoc ille non fine magna eruditione fubjicit, & quafi digito indicat « fontes iftiufmodi difcriminis, quod nonnunquam diffidentibus Interpretum opinionibus, fapius verò antiquariorum Scripturam imperitiá vel indiligentiá fuá corrumpentium culpa adtribuit. Infuper quid de variis Scriptura verfionibus fentiat, candidè in medium profert, docetque tunc temporis in Ecclefia potiffimùm valuiffe LXX. Senum interpretationem. Nihilominus tamen libentiùs ipfemet utebatur exemplari fuo Græco; quamvis etiam mini- « mè negligeret & alia fubinde confulere, & diverfas textûs interpretationes, que defendi poffe aliqua ratione videbantur, proponere. »

nov. Ed.

СС

<<

«

«

«

(С

Ambrofii Pfalterium excipit Auguftinianum : hoc integrum eft, nec ulla fui parte mutilum, editumque jam fuit àJac. Fabro Stapulenfi in quincuplici fuo Pfalterio, fub titulo Pfalterii veteris ; enim verò, quod etiam obfervatum eft à noftris to. 4. nov. Edit. Auguft. nihil ipfum ab Auguftiniano diffidere certo certius eft. « Et jam nulli dubitamus, inquiunt, quin « illud totum ex Auguftini commentariis exfcripferit ejufdem in quincuplici Pfalterio editor « Jacobus Faber. Id non fatis adverterunt ii qui vetus iftud & Auguftinianum in fuis ad « LXX. Interpretes fcholiis & notis, non pro uno eodemque, fed pro duobus habent Pfalteriis. » Quod verò ad litteram spectat, ut eam integram atque illibatam haberet Auguf tinus, hac referunt doctiffimi Editores iidem prafat. in hunc tomum : « Latinas Editiones « inter fe componit, exemplaria Graca confulit, colligit varias lectiones, undenam irrepferit diverfitas, ex Interpretum vitio, an è textus Graci ambiguitate, inveftigat; ejus denique illa fedulitas qua tot locos tam anxiè difcuffit, buc eum impulit, ut Pfalterium multoties « ad idioma Hellenicum recenferet caftigaretque. Hoc intelligas licet ex ejufdem epift. 261. « ad Audacem, ubi cùm dixiffet Pfalterium à Beato Hieronymo ex Hebræo fermone converfum non habere fe, profequitur in hunc modum : Nos autem non interpretati fumus, fed codicum Latinorum nonnullas mendofitates ex Græcis exemplaribus emenda- " vimus. Unde fortaffis fecerimus aliquid commodius quàm erat, non tamen tale quale effe « debebat. Nam etiam nunc, quæ fortè nos tunc præterierunt, fi legentes moverint, colla- « tis codicibus emendamus. »

Сс

«

n.

5.

«

Auguftini Pfalterio alia duo annectimus, nempe Profperi & Caffiodori. Profperi Pfal terium majori fui parte diminutum eft, cùm non complectatur nifi quinquaginta Pfalmos pofteriores, qui quidem Pfalmi vix diffidere vifi funt ab his qui leguntur apud Auguftinum. Caffiodori verò Pfalterium optimè concordat cum Pfalterio Romano, quale tum à Fabro Stapulenfi in quincuplici fuo Pfalterio anno 1508. tum à Martianao noftro editum eft tomo primo nova Edit. operum S. Hieron. p. 1223. è regione Pfalterii Gallicani. Idem verò Pfalterium fecundùm LXX. Interpretes, fecundis curis ab Hieronymo emendatum, jam editum fuerat cum afterifcis & obelis Rome, ftudio & opera Joannis Cari Presbyteri. De duplici autem illa emendatione Pfalterii ipfe Hieronymus in epift. fua ad Paulam & Euftochium ita loquitur: Pfalterium Romæ dudum pofitus emendaram, & juxta LXX. Interpretes, licet curfim, magna illud ex parte correxeram. Quod quia rurfum videtis fcriptorum vitio depravatum, plufque antiquum errorem, quàm novam emendationem valere, cogitis ut veluti quodam novali sciffum jam arvum exerceam, & obliquis fulcis renafcentes fpinas eradicem. Unde commoneo tam vos quàm eos qui exemplaria iftiusmodi habere voluerint, ut quæ diligenter emendavi, cum cura & diligentia transcribantur.

Addunt Editores noftri præfat. in to. 4. Auguft. Duplex igitur Pfalterii emendatio adhibita ab Hieronymo : « Primò curfim & magna ex parte, cùm adhuc in urbe verfaretur : fecundò diligenter, jamque in fecessu abditus Bethlehemitico. Ultima hujus correctionis « exemplaria optat ut cum cura & diligentia transcribantur; necnon eidem addita abs fe « A ij

Tom. II.