Diva, producas subolem; Patrumque
Prosperes decreta super iugandis
Feminis; prolisque novae feraci
Lege marita:

Certus undenos decies per annos
Orbis ut cantus referatque ludos,
Ter die claro, totiesque grata
Nocte frequentes.

Vosque, veraces cecinisse, Parcae,
Quod semel dictum, stabilisque rerum
Terminus servat, bona iam peractis
Iungite fata.

Fertilis frugum, pecorisque tellus
Spicea donet Cererem corona:
Nutriant fetus et aquae salubres,

Et lovis aurae.

Condito mitis, placidusque telo,
Supplices audi pueros, Apollo:
Siderum regina bicornis, audi,
Luna, puellas.

Roma si vestrum est opus; Iliaèque
Littus Etruscum tenuere turmae;
Iussa pars mutare Lares, et urbem

Sospite cursu:

Cui per ardentem sine fraude Troiam

Castus Aeneas, patriae superstes,

Liberum munivit iter, daturus

Plura relictis;

Di, probos mores docili iuventae;

Dî, senectuti placidae quietem;

Romulae genti date remque, prolemque,

Et decus omne.

20

25

30

35

40

45

154

50

55

60

65

70

75

CARMEN SECULARE.

Quique vos bobus veneratur albis,
Clarus Anchisae, Venerisque sanguis,
Imperet bellante prior; iacentem
Lenis in hostem.

Iam mari, terraque manus potentes
Medus, Albanasque timet secures:
Iam Scythae responsa petunt, superbi
Nuper, et Indi.

Iam Fides, et Pax, et Honos, Pudorque
Priscus, et neglecta redire Virtus
Audet; apparetque beata pleno

Copia cornu.

Augur, et fulgente decorus arcu,
Phoebus, acceptusque novem Camenis;
Qui salutari levat arte fessos

Corporis artus;

Si Palatinas videt aequus aras,

Remque Romanam, Latiumque; felix
Alterum in lustrum, meliusque semper
Prorogat aevum:

Quaeque Aventinum tenet, Algidumque,
Quindecim, Diana, preces virorum
Curat; et votis puerorum amicas
Applicat aures:

Haec Iovem sentire, Deosque cunctos,
Spem bonam, certamque domum reporto,
Doctus, et Phoebi, chorus, et Dianae,
Dicere laudes.

Invehitur primum in eos, qui, sua sorte numquam contenti, aliorum vitae institutum proprio anteferunt: deinde in eos, qui contra in instituto suo constantes nullis laboribus parcunt, nulla non obeunt pericula, ut lucrum domnum reportent; demum avaros insectatur.

Qui fit, Maecenas, ut nemo, quam sibi sortem
Seu Ratio dederit, seu Fors obiecerit, ulla
Contentus vivat; laudet diversa sequentes?
O fortunati mercatores! gravis annis
Miles ait, multo iam fractus membra labore.
Contra mercator, navim iactantibus Austris,
Militia est potior. Quid ni? concurritur: horae
Momento cita mors venit, aut victoria laeta.
Agricolam laudat iuris, legumque peritus,
Sub galli cantum consultor ubi ostia pulsat.
Ille, datis vadibus, qui rure extractus in urbem est,
Solos felices viventes clamat in urbe.

Cetera de genere hoc, adeo sunt multa, loquacem

5

10

Delassare valent Fabium. Ne te morer, audi, 15 Quo rem deducam. Si quis Deus, en ego, dicat, .Iam faciam quod vultis: eris tu, qui modo miles, Mercator: tu, consultus modo, rusticus: hinc vos, Vos hinc-mutatis discedite partibus. Eia!

Quid statis? nolint. Atqui licet esse beatis. 20 Quid caussae est, merito quin illis Iupiter ambas Iratus buccas inflet; neque se fore posthac Tam facilem dicat, votis ut praebeat aurem? Praeterea: (ne sic, ut qui iocularia, ridens Percurram: quamquam ridentem dicere verum 25 Quid vetat? ut pueris olim dant crustula blandi Doctores, elementa velint ut discere prima. Sed tamen amoto quaeramus seria ludo.) Ille, gravem duro terram qui vertit aratro; Praefidus hic campo miles; nautaeque, per omne 30 Audaces mare qui currunt; hac mente laborem Sese ferre, senes ut in otia tuta recedant, Aiunt, quum sibi sint congesta cibaria: sicut Parvula, nam exemplo est magni, formica, laboris, Ore trahit quodcumque potest, atque addit acervo, 35 Quem struit, haud ignara, ac non incauta futuri. Quae, simul inversum contristat Aquarius annum, Non usquam prorepit; et illis utitur ante

Quaesitis patiens: quum te neque fervidus aestus Demoveat lucro; neque hiems, ignis, mare, ferrum; 40 Nil obstet tibi, dum ne sit te ditior alter.

Quid iuvat, immensum te argenti pondus, et auri
Furtim defossa timidum deponere terra?
Quod, si comminuas, vilem redigatur ad assem.
At, ni id fit, quid habet pulchri constructus
acervus?

45 Millia frumenti tua triverit area centum;

Non tuus hoc capiet venter plus, ac meus: ut si
Reticulum panis venales inter onusto

Forte vehas humero; nihilo plus accipias, quam

50

Qui nil portarit. Vel dic, quid referat intra
Naturae fines viventi, iugera centum, an
Mille aret? At suave est ex magno tollere acervo.
Dum ex parvo nobis tantumdem haurire relinquas,
Cur tua plus laudes cumeris granaria nostris?
Ut, tibi si sit opus liquidi non amplius urna,
Vel cyatho; et dicas: magno de flumine malim,
Quam ex hoc fonticulo tantumdem sumere. Eo fit,
Plenior ut si quos delectet copia iusto,
Cum ripa simul avulsos ferat Aufidus acer.
At qui tantuli eget, quanto est opus: is neque limo
Turbatam haurit aquam, neque vitam amittit in 60
undis.

At bona pars hominum, decepta cupidine falso,
Nil satis est, inquit: quia tanti, quantum habeas, sis.
Quid facias illi? Iubeas miserum esse, libenter
Quatenus id facit: ut quidam memoratur Athenis
Sordidus, ac dives, populi contemnere voces
Sic solitus: populus me sibilat; at mihi plaudo
Ipse domi, simul ac nummos contemplor in arca.
Tantalus a labris sitiens fugientia captat
Flumina. Quid rides? mutato nomine, de te
Fabula narratur. Congestis undique saccis
Indormis inhians; et tamquam parcere sacris
Cogeris, aut pictis tamquam gaudere tabellis.
Nescis, quo valeat nummus? quem praebeat usum?
Panis ematur, olus, vini sextarius: adde,
Quis humana sibi doleat natura negatis.

An vigilare metu exanimem; noctesque, diesque
Formidare malos, fures, incendia, servos,
Ne te compileut fugientes, hoc iuvat? Horum
Semper ego optarim pauperrimus esse bonorum.
At si condoluit tentatum frigore corpus,
Aut alius casus lecto te adfixit; habes qui
Adsideat, fomenta paret, medicum roget, ut te
Suscitet, ac natis reddat, carisque propinquis?

55