SACRORUM LATINÆ VERSIONES ANTIQUE, SEU VETUS ITALICA, E T Catere quæcunque in Codicibus Mff. & antiquorum libris reperiri potuerunt: Præfationes, Obfervationes, ac Notæ, Indexque novus ad VULGATAM è regione editam, Operâ & ftudio D. PETRI SABATIER. Ordinis Sancti Benedicti, è Congregatione TOMUS TERTIUS. Apud FRANCISCUM DIDOT, ad Ripam Augustinianorum. ROMÆ, apud JOAN. BOUCHARD. ULISSIPONI, apud FRATRES REYCEND. Ex Regiâ REGINALDI FLORENTAIN Rhemenfis Typographiâ. M. D C C. L I. CUM APPROBATIONE, ET PRIVILEGIO REGIS. Nioul I. PRÆFATIO. UAM olim, primis fidei temporibus, Latinæ Ecclefiæ Latinam fuiffe Scripturarum Interpretationem, quæ in ufu publico & communi erat, priufquam S. Hieronymus novam Sacrorum Librorum Versionem elaboraret ; eamque longè antiquiffimam Interpretationem non ita interiiffe poftquam Hieronymiana obtinuit, ut revocari etiamnum in lucem non poffit, non tantùm pluribus demonftravimus; verùm etiam hanc, fi minùs totam & integram, quantaque olim exftitit, faltem quoad plurimas fui partes luci reddidimus. Geminos namque jam emifimus tomos, quibus Veteris Teftamenti Interpretatio hæc longævâ antiquitate veneranda continetur ; quotquot nimirum libros, five integros, five plus minùs imperfectos recuperavimus: Superest idque à nobis exfpectari intelligimus, ut idem nunc in Novo præftemus, atque in Veteri jam præftitimus Foedere. En igitur & ipfa Novi Teftamenti antiqua Interpretatio, fed longè feliciùs recuperata : quippe fingulos Novi Fœderis libros, nulla parte mutilos, fed totos atque integros, tam ex SS. Patrum fcriptis, quàm ex codicibus manu exaratis recuperatos emittimus. II. Cùm autem quæcunque de antiqua Scripturarum Interpretatione in Præfatione priori tomo prævia difputavimus, perinde ad utrumque Foedus tam Novum quàm Vetus pertineant, huc revocari etiam poffunt, & debent, quæ de Verfionis antiquæ fignis, de indiciis quibus fecerni & dignosci poffit, aliifque id genus latè profecuti fumus in prima parte. Sua tamen huic quoque tomo erit Præfatio, eaque forfan longior, quàm rebamur. Quamvis enim nec laboribus nec vigiliis pepercerimus, quo perfectiffima prodiret in lucem nova hæc Bibliorum editio, non ita tamen felices fuiffe, neque adeo omne tuliffe punctum ipfi nobis videmür, ut nihil in nostro defiderari opere, nihil in eo poffe reprehendi exiftimemus. Itaque nova fuit adornanda Præfatio, in qua, fi quæ deerant in prioribus tomis, fupplerentur; fi quæ reprehenfa, aut emendarentur, fi meritò; aut defenderentur, fi immeritò fuerint culpata. Binæ igitur erunt hujus præfationis partes, quarum altera erit inftar appendicis, in qua quæ in emiffis jam tomis defiderari poffent, fupplebuntur; altera ad vindicandam & defendendam antiquam Interpretationem, five Italam, instructa ad L. 6. c. 15. versùs Bentleyum, qui eam olim ante impugnavit quàm in lucem prodi- : III. Equidem in hac difficillima quæftione, feu in inveftigatione veteris Interpretationis, tam morofum & tam faftidiofum effe neminem decet fat enim eft, opinor, nec plura exfpectari & defiderari debent, fi verfio Scripturarum ab Hieronymi feu translatione feu emendatione libera revocetur in lucem, & reftituatur qualis & quanta nunc exftat tum in codicibus qui hodie fuperfunt, tum in fcriptis SS. Patrum Hieronymo antiquiorum, vel quos Hieronymianam translationem constat non esse fecutos. Varii, fateor, olim discrepantesque fuerunt Latini Scripturarum codices; hi quoque qui nunc hodie fuperfunt defcripti ex illis antiquioribus neceffe eft ut difcrepent inter fe, non fecus atque ipfi SS.Doctores, qui variis difcrepantibufque fæpe ufi funt codicibus Scripturarum. Tum verò quifquis antiquam exquirit Interpretationem, has inter difcrepantias hoerebit. Quid igitur capiet confilii? Atqui funt regulæ, funt figna, quibus hanc ipfam, quam investigat, ab aliis possit dignofcere. Has regulas, hæc figna affignavimus : fed ut meliùs erat, fingulas præterea retulimus difcrepantias, variafque lectiones fubjecimus, & lectoris judicio permifimus quænam lectiones magis redoleant antiquam Interpretationem: Nihil enim tam temerarium, tam indignum fapien-Cic. de tis gravitate atque conftantia, quàm..... quod non fatis exploratè perceptum fit & cognitum, fine ulla dubitatione defendere. Ab eo vitio ita declinavimus, ut quamvis fat manifeftis fæpius indiciis perfpexerimus quid verum, aut faltem quid vero fimilius effet in iis, quæ veterem hanc fpectant Interpretationem, vix quidquam definire atque affirmare aufi fimus; nec modò à rebus incertis, fed à certis etiam aliquando assensum cohibentes, lectoris judicio omnia permiferimus, quo ab omni nos liberaremus invidia. IV. Quod fi verò tanta diligentia, tanta adhibita cautione, id non fumus affecuti ut nihil in noftro defideretur opere, nullaque illud cenfura mordeat; certè in animo habuimus efficere, ut quàm maximè perfectum elaborari poffet, prodiret in lucem, nec jufte ulli pateret cenfuræ ; justæ, inquam, nam ut iniquæ non pateat nihil moror, nec curo. Modò enim labor ille nofter aliquam Ecclefiæ utilitatem afferat, piifque ac doctis probetur viris, cæterorum nihil vereor cenfuram, scilicet illoDe bono viduit, rum, qui, ut fcribit Auguftinus, fibi docti non videntur, nifi alienos labores non judicando conentur difcutere, fed lacerando confcindere. Eft namque quoddam eruditulorum genus, qui quidquid legerint femper in pejorem rapiunt partem, arrepta è trivio maledicta congerere foliti in optimum quemque fcriptorem. Intra hæc omnis eorum eft fcientia, omnis pietas, omnis humanitas ; ut mirum nemini videri debeat, fi, cùm de fcriptis, quæ minùs intelligunt, judicium facere audent, tam ineptè, tam imperitè tanta ex cupiditate judicant, tantamque nudent infcitiam. Ab his profectò eruditulis ego culpari & reprehendi, quàm probari ac laudari malo. Talibus difplicuiffe non ultima laus eft. Sed hæc obiter pro tempore dixiffe fat eft, nunc ad primam Præfationis partem aggrediamur. De ་། ནཱརནཱ་ ᎣᎣᎣ PRIMA PREFATIONIS PARS, in qua novis fupplentur curis, quæ nos in inveftiganda primùm antiqua Scripturas rum Interpretatione præterierunt. § PRIMU S. Quid in emiffis duobus tomis defiderari possit. Ntiqua Scripturarum Interpretatio Latina è fanctorum Patrum, cæterorumque fcriptis doctorum, qui Latinam Ecclefiam illuftrarunt ad ufque Gregorii magni tempora, cujus ævo vetus illa Interpretatio in usù effe defiit, repetenda erat, necnon ex codicibus manu exaratis. Hos adiimus fontes, & inde hauftam & extractam Veteris Testamenti librorum antiquam Interpretationem jam in lucem emifimus, quantam recuperare licebat ; nifi fortè quædam partes delituerint, ubi eas delitefcere ignoravimus. Quod ad SS. Patres attinet, quorum fcripta funt potior ac purior fons, è quo antiquam haurire Verfionem libeat, fas fit afferere hac in parte vix quidquam aliorum labori à nobis relictum effe : hæc namque scripta tam diligenter verfavimus, & fingulas, quæ inter legendum occurrerunt, veteris Verfionis fententias tam accuratè exfcripfimus, ut penè nihil fit quod noftra aut cujufquam ars efficere poffit amplius. VI. De codicibus verò manu exaratis idem non aufim afferere ac de SS. Patrum fcriptis; nempe tantâ curâ versatos fuisse à nobis omnes, ut nullos prætermiferimus. Quamcunque enim adhibuerimus diligentiam, ut ne qui nos laterent, latuere tamen nonnulli. Verùm tanti id effe non debet, ut propterea editio noftra manca & mutila videri debeat. Ut enim fateamur (veris namque concedendum) fuiffe, hodieque esse apud exteras gentes quofdam etiam bonæ fatis notæ Scripturarum codices, quos non verfavimus, feu ignorati à nobis fuerint, feu negata nobis eos verfandi copia ; certè jacturam hanc damnumque iftud farcitum abundè folamur lautiffima meffe fententiarum, quas SS. Patrum volumina fuppeditarunt. Præclara enim hæc volumina, purior atque uberior funt antiquæ Interpretationis fons, quod ego jam monui, iterumque iterumque monebo; & id mecum neceffe eft omnes fateantur. Quamlibet enim bonæ fint notæ hodie fuperftites manu exarati codices, quorum ope antiqua Scripturarum Interpretatio revocari in lucem poffit, certè SS. Doctores ufi funt & antiquioribus, & melioribus, probè cauti inter varia exemplaria, quibus ipforum ætas abundabat, optima quæque & emendatiffima feligere, ut exemplo eft divus Auguftinus, qui de ftudio Scripturarum differens tam follicitè monet translationes varias non petendas nifi ex codicibus emendatis, ut emendatis non emendati cedant. Optandum fanè erat ut tota Scripturarum Interpretatio vetus, quanta olim exftitit quo tempore in ufu & honore erat, nunc in SS. Patrum voluminibus exftaret; facilis foret jactura codicum, quos evolvere nobis non licuit, quorum etiam fortè fi data nobis copia fuisset, editio noftra mole gravior quàm locupletior prodiiffet. VII. Quidquid fit, damnum iftud qualecunque, fi tamen damnum |