VULGATA NOVA.

3. & fi quis vobis aliquid dixerit, dicite quia Dominus his opus habet : & confeftim dimittet

cos.

4. Hoc autem totum factum est, ut adimple-
retur quod dictum eft per Prophetam dicentem:

Ifai. 62.5. Dicite filiæ Sion: Ecce rex tuus venit tibi
manfuetus, fedens fuper asinam, & pullum fi-
Zach. 9. lium fubjugalis.

9.

Joan, 12.

15.

6. Euntes autem difcipuli fecerunt ficut præcepit illis Jefus.

7. Et adduxerunt afinam, & pullum : & impofuerunt fuper eos veftimenta sua, & eum desuper sedere fecerunt.

VERSIO ANTIQUA.

3. & fi quis vobis aliquid dixerit, dicite quia Ex MJ. Colberta Dominus opera eorum defiderat : & confeftim dimittet eos.

4. Hoc autem factum est, ut adimpleretur quod dictum est per Zachariam prophetam di

centem :

5. Dicite filiæ Sion: Ecce rex tuus venit tibi manfuetus, & fedens super afinam, & pullum novellum fubjugalem.

6. Euntes autem difcipuli fecerunt ficut præcepit illis Jesus.

7. Et adduxerunt afinam, & pullum ejus : &
impofuerunt fuper eos vestimenta sua : & fedebat
super eum Jesus.

8. Plurima autem turba straverunt vestimenta.
sua in via: alii autem cædebant ramos de arbo- fua in via: alii autem cædebant de arboribus ra-
ribus, & fternebant in via :

8. Plurima autem turba straverunt vestimenta

9. turbæ autem, quæ præcedebant, & quæ sequebantur, clamabant, dicentes: Hosanna fi

mos, & ftraverunt in via :

:

9. turbæ autem, quæ præcedebant, & quæ fequebantur, clamabant, dicentes: Ofanna filio

NOTÆ AD VERSIONEM

Ita quoque in Græco est, addito uno αὐτοῖς, ad dicens.
Mfs. S. Germ. ambo Vulgatæ confonant. Hilar, in hunc
loc. col. 712. b. legit: dicens: Ite in castellum, quod contra
vos eft; paulòque poft fic narrat ipse: mittuntur ut afinam
ligatam cum pullo ejus abfolvant, atque ad eum perducant.
Auct. op. imp. in Matth. hom. 37. dicens eis: Ite in caft.
quod contra vos est, & confestim invenietis afinam allig. &c.
quæ in textu. Juvencus l. 3. p. 70. h. fic pergit:

Obvia caftelli monftrans habitacula Chriftus,
Inde afinam pariter fætu comitante repertam
Ducere.....

*. 3. Mf. S. Germ. 1. cum textu Colb.congruit. Corb.
verò duplex habet: & fi quis vobis..... dicite quoniam
Dominus operam eorum defiderat: & confeftim remittet eos.
Sic etiam in Clarom. excepto uno demittit, pro remittet.
S. Germ. 2. & fi quis aliquid dixerit vobis, dicite, &c.
ut in Vulgata. Cantabrig. & fi quis vobis dixerit: Quid
facitis? dicetis quoniam Dominus eorum opus habet: & con-
tinuò dimitrit eos. Ita quoque in Græco est, nifi quòdᾳ τί,
quid, jungitur cum antecedentibus, detracto nimirum
feq. facitis; extremòque legitur, εὐθέως δὲ ἀπος ελεῖ sed
in Mfs. nonnullis additur Τί ποιεῖτε ; & in plerifque ul-
timò haber præf. ἀποςέme, non fut, ἀποτελεῖ. Vide fis
apud Marc. 11. 3. & Luc. 19. 31. Hilarius in Matth.
col. 712. b. rem fic narrat: & fi quis interroget cur ita
fiat, refpondeant, Domino neceffarios, ac ftatim remittendos.
Auct. op. imp. in Matth. hom. 37. p. 156. e. & fi quis
vobis aliquid dixerit, dicite: Dominus operam eorum defi-
derat: confeftim autem remittet eos. Juvencus l. 3. p. 70. h.
vel-fi quis causam disquirere vellet

.....

Cur sua tam fubitò quoquam jumenta trahantur,
Reddere huic (al. Huic reddas) nostro nunc his opus

effe Magistro.

. 4. Mf. Clarom. ad verbum consonat textui Colberrine. Accinunt pariter S. Germ. 1. & Corb. 1. fed tacent Zachariam. Similiter in Corb. 2. & Cantabrig. Hoc autem factum est, ut impleretur; Cantabrig. compleretur, &c. absque nomine Zachariam. S. Germ. 2. S. Gat. &c. ut in Vulgata, cui etiam refpondet Græcum: Mf. 1. tamen addit Ζαχαρία. Hilarius quoque in Pf. 145. col. 572. d. legit: Hoc autem factum est, ut impleretur quod dictum eft per Zachariam proph. dicentem. Auct. verò op. imp. in Matth. hom. 37. p. 157. Hoc autem totum factum est, ut impleretur quod dictum eft per Proph. dicentem. Juvencus 1. 3. p. 70. h. hunc verfum cum fequenti transfert post versum septimum, quem vide.

. 5. Mís. S. Germ. 1. & S. Gat. confentiunt cum textu Colb. præterquam quod tollunt ambo penult. novellum; ac præterea S. Gat. conjunctionem 5, ante fedens. S. Germ. 2. hab. & fedens; cæt. verò ut in Vulgata. Corb. 1. fimpliciter, fedens fuper pullum afina. Corb. 2. & Clarom. cum Colb. nostro, fedens fuper afinam, & pullum novellum fubjugalem. Cantabrig. afcendens fuper afinam, & pullum fubjugalem. Græc. & ἐπιβε βηκῶς ἐπὶ ὄνον, ψ πῶλον υἱὸν ὑποζυγίο" al. deesty, ante πῶλον. Hilar. in Pf. 145. col. 572. d. eadem omnino refert quæ in textu Colb. detracta tantum conjunct. &, ante fedens. Auct. op. imp. in Matth. hom. 37. habet: Dicite..... Ecce..... jedens fuper afinam, & pullum filium jumenti: paulò verò post, fuper afinam, & pullum ejus.

*. 6. Concinunt Mss. S. Germ. Corb. S. Gat. &c. Clarom. verò habet: Exeuntes autem difcipuli ejus, fecerunt ficut pracepit, &c. Cantabrig. Abeuntes autem disci

ANTIQUAM.

puli fecerunt ficut praceperat, &c. Græc. Πορευθέντες δὲ
οἱ μαθηταὶ, ἢ ποιήσαντες καθὼς προσέταξεν, &c. al. ἐποίησαν
καθώς, &c. Auct. op. imp. in Matth. hom. 37. p. 158. a.
Euntes autem difcipuli fecerunt ficut praceperat eis Jefus. Ju-
vencus l. 3. p. 70. h.

Difcipuli celeri complent præcepta paratu,
*. 7. Mf. Corb. 1. Et adduxerunt afinam, & pullum :
& impofuerunt fuper eum vestimenta: & fedebat fuper eum.
Sic etiam habet Corb. 2. addito nomine Jefus, in fine.
Clarom. Et adduxerunt afinam, & pullum ejus : & impo-
fuerunt fuper eum vestimenta fua: Jefus autem afcendit, &
fedit fuper eum. Cantabrig. Ét adduxerunt afinam, & pul-
lum : & fuperposuerunt fuper eum vestimenta: & fedebat fu-
per eum. S. Germ. 2. & impofuerunt eum vestimenta, &
Super eum federe fecerunt. S. Gat. & impofuerunt ei vefti-
menta, &c. ut in Vulgata. Maj. Mon. & pofuerunt ei, &c.
S. Germ. 1. nil omnino differt à Vulg. Græc. "Ηγαγον
τὴν ὄνον, · ὰ τὸν πῶλον· ἐὰ ἐπέθηκαν ἐπάνω ἀυτῶν τὰ ἱμάλια
αυτῶν, ἐὰ ἐπεκάθισαν ἐπάνω αυτῶν· αἱ. ἐπέθηκαν αυτῷ· fub-
inde Mss. plures, ἐκάθιζεν ; ἀἱ. ἐπάνω ἀυτῆς, al. αυτῦ.
Auct. op. imp. in Matth. hom. 37. p. 158. Et adduxe-
runt afinam, & pullum : & impofuerunt fuper eum vesti-
menta fua, & eum defuper federe fecerunt. Arnob. Afer,
annot. in Evang. p. 333. c. Et adduxerunt afina pullum,
& fedit fuper eum. Similiter in Vulg. Marc. 11. 7. & fedit
fuper eum. Juvencus 1. 3. p. 70. h. 71. a.

Adducunt, mollisque super velamina veftis
Infternunt placidum pullum, prabentque sedendum.

Tum addit :

Hinc veteris quondam fluxit vox nuncia Vatis :
Ecce venit placidus tibi rex, quem terga fedentem
Pramitis gestant afina, pullique fequentis:

quæ respondent verfibus 4. & 5. antecedentibus. Vide
etiam Joh. 12. 14. 15. in Vulgata.

.8. Mf. S. Germ. 2. Plurima autem turba straverunt,
&c. ut in Vulgata. Corb. 2. Plurima autem turba fub-
ftraverunt vestimenta sua in via: alii autem..... & ftra-
verunt in via. Clarom. Major autem pars turba substerne-
bant veftimenta fua in via : alii autem..... & substerne-
bant in via. Cantabrig. Plurima autem turba ftraverunt
vestim. fua in via : alii verò præcidebant ramos.....
fternebant, &c. S. Germ. 1. & Corb. 1. ut in Vulgata;
cui etiam Græc. confonat. Hilar. in hunc loc. col. 713. d.
dicit: Vestimenta fua incedentis itineri substernunt: paulò-
que poft: excifarum arborum ramos post vestimenta fubfter-
nunt. Auct. op. imp. in Matth. hom. 37. p. 158. Plu-
rima autem turba vestimenta sua sfternebat : alii autem, &c.
ut in Vulg. Arnob. Afer annot. in Evang. p. 333. c.
Et deponentes vestimenta fua in via : alii autem cadebant
ramos de arboribus, & projiciebant ante eum. Juvencus 1.
3.

Tum populi ftratas prætexunt vestibus omnes,
Quaque iter est Chrifto, fubnexa fronde coronant:
Proxima tunc alii spoliant palmeta virore.

.9. Mf. Clarom. nil omnino differt à textu Colb, nec
etiam S. Germ. 1. nifi quòd habet qui venis, & Ofsanna.
S. Germ. 2. Ozanna fili David: benedictus, qui venturus
est in nom. Dom. ozanna in excelfis. Corb. I. addit eum,
ad verbum pracedebant; tollitque & quæ fequebantur; cæt.
ut in Vulgata. Cantabrig. verò legit: turba autem, qua
pracedebant eum, & quæ fequebantur, clamabant dic. Of-
sana... ossana in excelsis, S. Gat. Ofanna filii David :
benedictus, qui venturus es, &c. Maj. Mon. Ofanna fili

T

10. Et cùm intraffet Jesus Jerofolymam', commota est universa civitas, dicens: Quis eft hic? 11. Multi autem dixerunt: Hic eft Jefus propheta à Nazareth Galilææ.

12. Et intravit Jesus in templum Dei, & ejiciebat omnes ementes & vendentes in templo; & menfas numulariorum, & cathedras vendentium columbas evertit:

13. & dixit illis: Scriptum eft : Domus mea domus orationis vocabitur: vos autem feciftis illam fpeluncam latronum.

14. Et accefferunt ad eum cæci, & claudi in templo: & fanavit eos.

15. Videntes autem principes facerdotum, & Scribæ, mirabilia quæ fecit Jefus, & pueros clamantes in templo, & dicentes: Hosanna filio David: indignati funt,

16. & dixerunt ei: Audis quid isti dicunt? Jesus autem dixit illis: Utique: non legistis: Quia ex ore infantium & lactantium perfecifti laudem?

NOTÆ AD VERSIONEM ANTIQUAM.

VULGATA NOVA.

17. Et relictis illis, abiit foras extra civitatem in Bethaniam: ibique manfit.

18. Manè autem revertens in civitatem, efuriit.

19. Et videns fici arborem unam fecus viam, 11. 13. venit ad eam : & nihil invenit in ea nisi folia tantùm, & ait illi: Nunquam ex te fructus nascatur in fempiternum. Et arefacta est continuò ficul

Marc.

ΙΙ. 20.

Sup. 17.

19.

7.

Sup.7.

Marc.

nea.

20.

Et videntes difcipuli, mirati funt, dicentes: Quomodo continud aruit?

21. Refpondens autem Jesus, ait eis : Amen dico vobis, fi habueritis fidem, & non hæfitaveritis, non folùm de ficulnea facietis, fed & fi monti huic dixeritis, Tolle, & jacta te in mare, fiet.

22. Et omnia quæcunque petieritis in oratione credentes, accipietis.

23. Et cùm veniffet in templum, accefferunt 11.24. ad eum docentem, principes facerdotum, & fe

Joan.

14. 13.5
16.23.

VERSIO ANTIQUA.

17. Et relictis illis, abiit foras extra civitatem Ex Mf. Colbert. in Bethaniam : ibique manfit.

18. Manè autem tranfiens Jefus in civitatem, efuriit.

19. Et videns fici arborem unam fecus viam, venit ad eam: & nihil invenit in illa nifi folia tantum, & ait illi: Nunquam ex te fructus nascatur in fempiternum. Et arefacta eft continuò ficulnea.

20. Et videntes difcipuli, mirabantur, dicentes: Quomodo continuò aruit ?

21. Refpondens autem Jesus, dixit illis: Amen dico vobis, fi habueritis fidem, & non hæfitaveritis, non folum de ficulnea facietis, fed & fi monti huic dixeritis, Tollere, & jactare in mare,

fiet.

22. Et omnia quæcunque petieritis in oratione credentes, accipietis.

23. Et cùm veniffet Jesus in templum, accefferunt ad eum principes facerdotum, & feniores

NOTÆ AD VERSIONEM

admonent cur ista audiat: in redemtionem enim venisse do-
mûs David pradicabatur. Quibus refpondit, non legisse eos:
Ex ore infantium & lactentium perfecifti laudem? Apud
Auct. op. imp. in Matth. hom. 38. ut in Vulgata, detra-
Cto uno Quia. Apud Juvencum, l. 3. p. 71. a.

Tum percontantur (al. præcontantur) cundi, quæ cau-
fa canoris

Impubem tantam tollat per gaudia plebem.
Chriftus ad bec: Legis, inquit, vos fcripta tenere
Creditur, infantum quæ dicit ab ore venire,
Laftentum & linguis justi confurgere laudem.

V. 17. Ita ferunt Mss. S. Germ. Corb. Clarom. & S.
Gat. Cantabrig. verò habet: Et relinquens eos, exiit foras
civitate in Bethaniam, & manfit ibi: nec refragatur Græcum.
Mf. Maj. Mon. verbo ult. manfit, subdit istud: & doce-
bat eos de regno Dei: quod etiam legitur in Missalibus Mfs.
nonnullis, fi Millio fides. Hilar. in hunc loc. col. 714. e.
Et bis dictis, civitatem egressus, reliquit eos: atque in Be-
shania manfit. Auctor op. imp. in Matth. hom. 38.
Et reliftis eis, abiit foras extra civitatem in Bethaniam: &
manfit ibi. Juvencus 1. 3. p. 71. b.

Hec ait, ingratam linquens cum civibus urbem,
Bethaniamque petit.....

V. 18. Cum textu Colb. conveniunt Mss. Corb. ambo,
Clarom. & Cantabrig. fublato nomine Jefus. Sangerm.
verò duplex, S. Gat. &c. cum Vulgata & Græco. In ed.
Parif. 6. additur ὁ ̓Ικοῦς, verbo ἐπανάγων, pro quo ult.
Cantabr. Gr. habet παράγων. Hilar. in hunc loc. 714. e.
Manè autem tranfiens in civitatem, efuriit. Auct. op. imp.
in Matth. hom. 39. Manè autem revertens, &c. Vide Ju-
vencum inf. ad V. 19.

*. 19. Mf. S. Germ. 1. Et videns arborem fici unam Secns viam, &c. quæ fupra. S. Germ. 2. Et vidit fici arborem..... & ait illi: Nunquam ex te fructus nascatur in aternum. Et arefacta est continuò ficulnea. Corb. 1. Et videns arborem ficus fecus viam, venit ad eam: & nihil invenit nifi folia tantum, &c. ut in textu. Corb. 2. Et videns arborem unam ficus fecus viam, venit ad eam: & nibil invenit in ea nisi..... Et arida falta eft continuò ficulnea. Clarom. Et videns arborem ficus fecus viam.... & ait ad illam : Nunquam ex te..... Et aruit continud ficulnea. Cantabrig. Et videns ficum unam fuper viam, venit ad eam, & nihil invenit in cam..... & dicit ei: Jam non ex te fructus erit in æternum. Et aruit fubitò ficus. Nec abfimile Græcum eft, nifi quòd pro in eam, hab. ἐν αὐτῇ, al. ἐπ ̓ ἀυτὴν ; & inf. pro erit in aternum, fic, γένηται εἰς τὸν αἰῶνα fup. post ficum, alicubi deest unam. Apud Hilar. in hunc loc. 714. e. Et videns arborem fici unam fecus viam, venit ad eam: & infra, 715. a. ait: invenit infecundam, foliis tantummodo vestitam....frudibus vacuam. & quia pænitendi tempus excesserit, in perpetuum fententia judicii cæleftis arefcet. Ap. Ambrof. 1. 7. & 8. in Luc. col. 1451. f. 1483. e. Nunquam ex te fructus nafcatur in fempiternum. Ap. Hieron. in Abac. 3. col. 1638. e. & infra: Non afferes fructum usque in faculum. Auct. op. imp. in Matth. hom. 39. 40. cum Vulgata concinit ad verbum. Juvencas 1. 3. p. 71. b.

....

..... rediensque in margine cernit
Stratarendentem diffusa umbracula ficum.
Illic fortè cibi pertentans corda voluntas,
Arboris attrectat ramos: fed nulla facultas

ANTIQUAM.

Pomorum flerili frondis concreverat umbra.
Olli Chriftus ait: Non fit tibi fructibus unquam
Copia promendis. Tunc protinus aruit arbor.

IV. 20. Mf. S. Germ. 2. Et videntes difcip. mirati funt,
dic. Quomodo aruit continud? Clarom. & S. Gat. Quo-
modo continuò aruit ficulnea? Cantabrig. Quomodo fubitò
aruit ficus? S. Germ. 1. cum Corb. duobus, ut in Vul-
gata. Gr. Πῶς παραχρῆμα ἐξηράνθη ή συκή ; fed in quibuf-
dam Mfs. abeft ult. ή συκή. Hilar. in hunc loc. col. 715.
b. ait: Admirantur verò difcipuli arborem in momento difti
ipfius aruisse. Auct. op. imp. in Matth. hom. 39. p. 168.
Et videntes difcip. mirati funt, dic. Quomodo continuò aruit
ficulnea ? Juvencus 1. 3. p. 71. b.

Difcipuli celerem mirantur in arbore mortem.
V.21. Mf. Corb. 1. Vulgatæ confonat; ficut etiam Corb.
2. & S. Germ. ambo, nifi quod habent, Tolle te, & jacta
te in mare. Clarom. Tolle, & jacta te in mare, & fiet.
S. Gat. Tolle te, & jactas te in mare, fiet. Cantabr. Re-
Spondens autem Jesus, dixit eis : Amen..... non folum de
ficu facietis, fed & fi..... dixeritis, Tollere, & mitte te in
mare, fiet. Græc..... & μόνον τὸ τῆς συκῆς ποιήσετε, ἀλλὰ κἂν
...εἴπητε, Ἄρθητι, ἢ βλήθητι εἰς τὴν τάλαοσαν, γενήζεται.
Hilar. in hunc loc. Matth. 715. c. Ait enim ita: Si fidem
habueritis, non folum de ficulnea facietis, fed & fi monti
huic dixeritis, Tolle, & jacta te in mari, fiet. Ambrof. in
Pf. 36. col. 811. d. Tollere, & jactare in mare: fimiliter
1.7. in Luc. col. 1453. c. & l. 3. de fide, to. 2. 517. d.
August. verò quæst. 29. in Matth. to. 3. 245. c. Domi-
nus dicit difcipulis fuis: Dicetis monti huic, Tolle, & jacta
te in mare: & in Pf. 45. to. 4. 402. a. c. Dicetis monti
buic, Tollere, & mittere in mare, & fet. Hieron. in Ezech.
42. col. 1003. f. & dixeritis monti buic, Transmigra, &
transplantare in mari, fiet: & l. cont. Luciferian. to. 4.
298. d. Transmigra, & transmigrabit. Auct. op. imp. in
Matth. hom. 39. Tolle te, & jalta te in mare, fiet; cæӕ-
tera ut in Vulg. paulò verò post, & mitte te in mare.
Vide fup. Matth. 17. V. 19. & Marc. 11. 23. & Luc.
17. 6. Apud Juvencum 1. 3. p. 73. b. ita:

Sed Christus ftupidis afsistens, talia fatur:
Nunc ligni istius nostro stupuislis honore
Defisse ad vires terrenos ducere fuccos:
Sed veris verbis iterumque iterumque monebo :
Namque fides fi certa animi confiftet in arce,
Nec dubiis nutans vitiis tremebunda jacebit,
Arboris iftius vobis fubftantia cedet;
Nec tantum istius, fed montis celfa revelli
Credentum verbo poterunt, undisque profundis,

Cum filvis pariter, Saxisque ferisque recondi.

*. 22. Sic habent Mfs. S. Germ. Corb. Claromont.
Cantabrig. S. Gat. &c. & Græcum. Auct. op. imp. in
Matth. hom. 39. p. 164. a. Et omne quodcunque petieri-
tis in oratione credentes, accipietis. Juvencus l. 3. p.71.b.

Et quacunque fides robusto pectore pofcet
Credentum, femper digna virtute tenebit.

. 23. Mfs. Corb. 1. & S. Germ. 2. concordant cum
textu Colb. nifi quòd tollunt nomen Jefus; habentque,
Aut quis, pro Et quis. S. Germ. 1. & Corb. 2. Vulgatæ
accinunt. Sic eriam Clarom. præterquam quòd tollit do-
centem. Cantabrig. habet: Et veniente eo in templum, ac-
cefferunt ad eum docentem princip...... & feniores plebis, di-
centes : In qua..... Et quis tibi dedit pot, hanc? Græc.

Collecti inquirunt, virtus quæ tanta dedisset. *. 24. MI. S. Germ. 1. Refpondens Jesus dixit illis : Interrogabo & ego vos unum fermonem: quem fi dixeritis mihi, &c. quæ fupra. S. Germ. 2. Refpondens autem Je-lo, dicet nobis : Quare non credid...... omnes enim habens

28.

141

VULGATA NOVA.

28. Quid autem vobis videtur? Homo quidam habebat duos filios, & accedens ad primum, dixit: Fili, vade hodie, operare in vinea mea.

29. Ille autem refpondens, ait: Nolo. Poftca autem, pœnitentia motus, abiit.

30. Accedens autem ad alterum, dixit fimiliter. At ille refpondens, ait: Eo, domine, &

non ivit :

31. quis ex duobus fecit voluntatem patris? Dicunt ei: Primus. Dicit illis Jesus: Amen dico vobis, quia publicani, & meretrices præcedent vos in regnum Dei.

VERSIO ANTIQUA.

28. Quid autem vobis videtur? Homo quidam Ex MS. Colbert. habuit duos filios, & accedens ad primum, dixit: Fili, vade hodie, operare in vineam meam. 29. At ille refpondens, ait: Nolo. Poftea autem, pænitentia motus, abiit in vineam.

30. Acceffit autem ad alterum, & dixit illi fimiliter. At ille refpondens, ait: Eo, domine, & non abiit :

31. quis ex duobus fecit voluntatem patris ? Dicunt ei: Primus. Dicit illis Jesus: Amen dico vobis, quòd meretrices, & publicani præcedunt vos in regno Dei.

NOTE AD VERSIONEM ANTIQUAM.

Nefcimus. Et ipse ait eis: Nec ego vobis dico in qua pot, bac
facio. Juvencus 1. 3. p. 71. d.

Se nefcire tamen refpondit factio fallax.

Tum Chriftus: Non est injustum claudere vocem,
Cùm mibi claudantur procerum responsa superba.

IV. 28. Mf. S. Germ. 1. Quid autem vobis videtur?
Quidam bomo habebat duos filios, & accedens ad primum,
dixit illi: Fili, vade hodie operare in vin. meam. S. Germ. 2.
Quid vobis videtur? Homo habebat duos filios, &c. ut in
Vulgata. Corb. 1. Quid autem vobis videtur ? Homo qui-
dam babuit duos filios: accedens ad primum, dixit ei: Fili,
vade, operare bodie in vinea. Corb. 2. Homo quidam ha-
bebat..... & accedens ad primum, ait: Fili, vade hodie ope-
rari in vinea. S. Gat. Homo qui habebat..... & accedens ad
primum, dixit illi: Fili, vade hodie, operare in vineam meam.
Maj. Mon. Homo quidam qui babebat..... dixit: Fili, vade
hodie, operare in vineam meam. Clarom. Homo quidam ha-
bebat..... dixit illi: Fili, vade hodie operari in vineam.
Cantabrig. Homo habebat filios, & accedens priori, dixit :
Fili, vade bodie, operare in vineam. Græc. Vulgatæ con-
fonat, omissa voce quidam, post Homo; fed Mis. plures
addunt τὶς; extremo autem abest uỹ à pluribus post vi-
nea. Hilar. in hunc loc. col. 716. e. legit : Homo qui-
dam habebat duos filios. Similiter Auct. op. imp. in Matth.
hom. 40. additque : & accedens ad primum, dixit: Fili,
vade hodie operari in vineam meam; inf. in vinea mea : &
poft plura, p. 167. & dixit uni eorum : Fili, vade hodie
operari in vineam meam. Juvencus l. 3. p. 71. d.

Nam gemina prolis genitor, majoris in aures
Talia dita dedit : Vitis mihi portio major
Semiputata jacet; fed perge, & robore forti

Nunc fcrobibus, nunc falce premens, vineta retunde.
*. 29. Mf. Corb. 1. Ille autem refpondens, ait: Nolo.
Et poftea, pænitentia ductus, abiit in vineam. Corb. 2. Ille
autem refpondens: Nolo: poftea verò, pænitentia motus,
abiit in vineam. Clarom. Ille autem refpondens, ait: Non
eo. Poftea, pænitentia motus, abiit in vineam, Cantabrig.
Qui autem refpondens, dixit: Nolo. Poftea autem, pæni-
tentia ductus, it in vineam. S. Germ. 1. Vulgatæ accinit,
& Græco. Alter S. Germ. delet tantùm fecundam conjunct.
autem. Hilar. ad hunc loc. alludens, dicit: Quis hic exifti-
mari poterit filius fenior, qui iturum se ad opus negaverit,
& per pænitentiam emendatus, eò rursum profectus fit?
Auct. op. imp. in Matth. hom. 40. p. 165. cum Vulga-
ta confentit ; fed infra, 167. legit: At ille refpondit: Nolo.
Poftea autem, pænitentia motus, ivit. Juvenc. l. 1. 3. p. 71. d.

Tum juvenis fefe tam fordida vincla laboris
Nolle pati memorat. Poft, omnia jussa parentis
Exequitur, dura damnans responsa loquela.

*. 30. Mf. Corb. 1. Accessit autem ad alterum, & dixit
illi fimiliter. Cui respondens, dixit: Eo, domine, & non
abiit. Corb. 2. Accessit autem ad alterum, & dixit fimiliter.
At ille refpondens..... & non abiit. Clarom. Et accedens ad
alterum, dixit..... & non abiit. Cantabrig. Accedens autem
alteri, dixit idemtidem. Qui autem refpondens, dixit: Ego,
domine, eo, & non iit. S. Germ. ambo, S. Gat. &c.
Vulgatæ congruunt. Græc. Καὶ προσελθὼν τῷ δευτέρω, εἰ-
πεν ὡράυτως. Ο διὲ ἀποκριθεὶς, εἶπεν· Ἐγὼ, κύριε, ἐ ἐκ ἀπῆλ-
Os Mis. quidam initio, Προελθὼν δὲ; tum in al. τῷ ἑτέρω;
paulò poft quidam, Nαὶ, κύριε ̇ al. Ἐγὼ, ὑπάγω· αἱ. Ὑπά-
τω, κύριε de quibus omnibus confule Millium. Hilar. in
hunc loc. 716. f. memorat juniorem, qui iturum se spoponde-
rit, & non abierit. Auctor op. imp. in Matth. hom. 40.
P. 165. e. cum Vulgata concinit. Juvencus ubi sup.

Poft, alium natum fimili fermone jubebat
Ad vineta fui dependere jussa laboris.
Annuit is juvenis, nec diftis facta repenfat.

W. 31. Mf. Corb. 1. quis ergo ex duobus voluntatem
patris fecit? Dicunt ei: Noviffimus. Dicit illis Jefus: Amen
dico vobis, quia meretrices, & publicani præcedent vos in
regno cælorum. Corb. 2. quis ex duobus fecit..... Dicunt

ei: Noviffimus. Dicit..... quòd meretrices, & public. pracedent vos in regno Dei. S. Germ. 1. Dicunt: Novissimus. Dicit..... quia publicani, & meretr. præcedunt vos in regno Dei. Clarom. quis ergo ex vobis fecit..... Dicunt ei: Noviffimus. Dicit, &c. ut in Vulgata. Cantabrig. quis de duobus voluntatem patris fecit? Dicunt: Noviffimus. Dicit eis..... antecedent vos in regno cælorum. Itidem Novisfimus in Mf. S. Andr. Avenion. at in Sangerm. 2. S. Gat. & Maj. Mon. Dicunt ei: Primus; extremòque, pracedunt; Germ. 2. vobis in regnum Dei; S. Gat. vos in regno Dei. Græcè ita: Λέγεσιν αυτῷ· Ὁ πρῶτος. Λέγε..... ὅτι οἱ τελῶναι, ἐξ αἱ πόρναι προάγεσιν ὑμᾶς. Quidam Mss. delent ἀντῷ, post Λέγεσιν ; duo fubdunt ̔Ο έχαλος, loco Ὁ πρῶτος; quia fcilicet (si Millio fides) duo versus præced. 29. & 30. fic invertuntur in illis codicibus : 'Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς, εἶπεν· Ὑπάγω, κύριε, ὰ ἐκ ἀπῆλθεν. Dein : Προζελθών δὲ τῷ ἑτέρῳ· εἶπεν ὡσαύτος. Ὁ δὲ ἀποκριθεὶς, εἶπεν· Ου θέλω. Ὕςετον δὲ, μεταμεληθεὶς, ἀπῆλθε. Ultimò quidam ferunt, ὦ τῇ βασιλείᾳ τῷ Θεῷ· al. εἰς τὴν βασιλείαν τῶν ἐρανῶν. Obfervat Thomas Marescallus in Verfione Anglo-Sax. legi: Tum dicebant illi: Pofterior; fed ex Arabicis exemplaribus Romanum, & Erpenianum legere, Primus; Londinense verò, Poftremus, cum altero Kirsteniano; quam ult. lectionem Petrus Kirstenius ita excusat dicens: Mf. tranfponit prioris filii refponfum ultimo loco, & pofterioris primo. Interpres quoque Ægyptiacus unius & alterius filii invertit refponfionem, unde apud ipsum consequenter legitur, Ὁ έχατος, non πρῶτος· sed in Mss. noftris Latinis plerifque, quamvis nulla antecedat perturbatio verficulorum 29. 30. conftanter hoc præfenti loco fubditur Novissimus, non Primus, ut in Vulg. & in textu Colb. Hanc etiam lectionem agnoviffe videtur Auguftinus, l. 5. locut, to. 3. p. 1. col. 368. a. cùm dicat: Talis locutio eft in Evangelio, quando quæritur, ex duobus fratribus quis eorum fecerit voluntatem patris ; & refpondetur, Noviffimus, cùm duo fuerint. Sed hunc legendi modum certò admififfe Hilarium liquet ex commentario, col. 716. f. ubi relatis his de w. 28. Homo quidam habebat duos filios, & reliqua : continuò addit: Multa & gravia funt, quæ confundere intelligentiam poffunt, nifi prioris & pofterioris fenfus ordinem tenuerimus. Quis enim hic exiftimari poterit filius fenior, qui iturum se ad opus negaverit, & per pænitentiam emendatus, ed rursum profectus fit ? ..... Juniorem autem quem fentiemus, qui iturum se spoponderit, & non abierit ? unde colligitur ordinem verficulorum 29. & 30. unum ac eundem fuifle in codice Hilarii, atque eum qui nunc habetur in Vulgata noftra & Mss. Latinis fupra laudatis. Attamen Hilarius in . feq. 31. non legit Primus, ut in Vulg. fed Noviffimus, ut in Mss. noftris: Deinde, inquit, ipfa Phariscorum refponfio quid momenti habeat, quærendum eft. Dicunt voluntati juniorem obedifsse. Porro hîc Junior & Novisimus unum fonant; fed in hoc femper hæremus, quî Junior vel Novisfimus filius obediens erit, præ altero, nempe Seniori, aut Primo. Quippe, ut ait Hilarius, hoc rerum ratio non patitur, ut fimulata professio meritum perfecta veritatis obtineat ; ut plus fit fefellisse spondentem, quàm perfecisse omnia non pollicentem. Quis autem non malit negari fibi id quod pofcat, dummodo id quod poposcerit fiat ; quam non fieri, quod spondeatur ut fiat ; cùm facti effectus ex defperatione fit gratior, spes autem deftituta plus doleat? Nodus fanè difficilis, de quo, quomodo expediatur, confuli potest Hilarius ipse in confequentibus: fat nobis esse debet quòd eruditum lectorem lectionis admissæ à S. DoCtore commonefecerimus. Quin autem ipse in præfenti legerit Novissimus, non Primus, ut in Vulg. nemini dubium esse poteft. Audiendus hac de re noviffimus editor noster D. Custantius, not. a. in hunc loc. «Pharifsæos hoc « de Seniore responsum dedisse, nunc legimus. At non Hi- « larii modò, fed & Hieronymi temporibus vulgata erat c lectio, eos Juniori, seu Novissimo obedientiæ palmam de- c diffe. Illam tamen ita recipit Hieronymus, eique inter-c