IV, 14.

DE BEWONERS VAN TOMI.

ΙΟ

20

Haec tibi mittuntur, quem sum modo carmine questus
non aptum numeris nomen habere meis.
in quibus excepto quod adhuc utcumque valemus,
nil, te praeterea quod iuvet, invenies.

5 ipsa quoque est invisa salus. suntque ultima vota,
quolibet ex istis scilicet ire locis.

nulla mihi cura est, terra quo muter ab ista
hac quia, quam video, gratior omnis erit.
in medias Syrtes, mediam mea vela Charybdin
mittite, praesenti dum careamus humo.

Styx quoque, si quid ea est, bene commutabitur Histro,
siquid et inferius, quam Styga, mundus habet.
gramina cultus ager, frigus minus odit hirundo,
proxima Marticolis quam loca Naso Getis.
15 talia succensent propter mihi verba Tomitae,
iraque carminibus publica mota meis.
ergo ego cessabo numquam per carmina laedi,
plectar et incauto semper ab ingenio?
ergo ego, ne scribam, digitos incidere cunctor,
telaque adhuc demens, quae nocuere, sequor?
ad veteres scopulos iterum devertor et illas,
in quibus offendit naufraga puppis, aquas?
sed nihil admisi. nulla est mea culpa, Tomitae,
quos ego, cum loca sim vestra perosus, amo.
25 quilibet excutiat nostri monimenta laboris:
littera de vobis est mea questa nihil.
frigus et incursus omni de parte timendos
et quod pulsetur murus ab hoste, queror.
in loca, non homines, verissima crimina dixi.
30 culpatis vestrum vos quoque saepe solum.

1. Tibi: namelijk Tuticanus, een dichter en van ongs af vriend van Ovidius; hij vertaalde Homerus' Odyssee. Reeds vroeger (ex Pont. IV, 12, 10) heeft Ovidius geklaagd, dat de naam van zijn vriend (~ — ~) zich in de elegische versmaat niet laat gebruiken. - 9. Syrtes, vgl. Cat. LXIV, 156. — 31. Ascra: de vader van den dichter Hesiodus, was uit het Aeolische Cyme met der woon naar Ascra in Boeotië getrokken, waar het echter den dichter wegens het in den winter zeer koude in den zomer zeer heete klimaat niet beviel.

esset perpetuo sua quam vitabilis Ascra,
ausa est agricolae Musa docere senis.
at fuerat terra genitus, qui scripsit, in illa:
intumuit vati nec tamen Ascra suo.

35 quis patriam sollerte magis dilexit Ulixe?
hoc tamen asperitas indice nota loci est.
non loca, sed mores scriptis vexavit amaris
Scepsius Ausonios, actaque Roma rea est.
falsa tamen passa est aequa convicia mente,
obfuit auctori nec fera lingua suo.

40

at malus interpres populi mihi concitat iram,
inque novum crimen carmina nostra vocat.
tam felix utinam, quam pectore candidus, essem!
extat adhuc nemo saucius ore meo.

45 adde, quod Illyrica si iam pice nigrior essem
non mordenda mihi turba fidelis erat.
molliter a vobis mea sors excepta, Tomitae,
tam mites Graios indicat esse viros.
gens mea Peligni regioque domestica Sulmo
non potuit nostris lenior esse malis.
quem vix incolumi cuiquam salvoque daretis
is datus a vobis est mihi nuper honor.
solus adhuc ego sum vestris inmunis in oris,
exceptis, siqui munera legis habent.

50

55 tempora sacrata mea sunt velata corona,
publicus invito quam favor imposuit.
quam grata est igitur Latonae Delia tellus,
erranti tutum quae dedit una locum,

60

tam mihi cara Tomis. patria quae sede fugatis
tempus ad hoc nobis hospita fida manet.
di modo fecissent. placidae spem posset habere
pacis, et a gelido longius axe foret.

38. Scepsius: Metrodorus, een wijsgeer uit Scepsis in Mysië, gaf zijn haat tegen de Romeinen lucht in een geschrift, dat hem den naam van μloopáμalos verschafte. Plin. Nat. Hist. 34, 7. 57. Latonae: Latona, door de ijverzuchtige Iuno vervolgd, zwierf over de geheele aarde rond, totdat zij op Delos rust vond en daar het levenslicht schonk aan hare tweelingkinderen: Apollo en Diana, vgl. Prop. V, 6, 27, pag. 122.

MANILIUS

LEEFDE ONDER AUGUSTUS EN TIBERIUS.

In het eerste van zijne Astronomicon libr. V behandelt Manilius die onderwerpen uit het gebied der Astronomie, die een algemeen belang hebben en tot recht verstand der Astrologie noodig zijn. Eene inleiding daarop bevat de geschiedenis van het ontstaan der Astronomie.

I, 1—117.

Carmine divinas artis et conscia fati
sidera, diversos hominum variantia casus,
(caelestis rationis opus!) deducere mundo
aggredior, primusque novis Helicona movere
5 cantibus et viridi nutantis vertice silvas,
hospita sacra ferens, nulli memorata priorum.
hunc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque,
qui regis augustis parentem legibus orbem,
concessumque patri mundum deus ipse mereris,
10 das animum viresque facis ad tanta canenda;

iam propiusque favet mundus scrutantibus ipsum,

1. Conscia fati sidera: het grondbeginsel der Astrologie is, dat de sterren invloed hebben op het lot der menschen en door hunnen onderlingen stand op een gegeven tijdpunt de toekomst, den levensloop van een individu te kennen geven. Vandaar nog bij ons de uitdrukking: onder een gelukkig gesternte geboren zijn. Ofschoon Manilius aan zijn werk den titel van Astronomicon libri V geeft, bevat het voor 't grootste gedeelte slechts astrologie, in den zin boven opgegeven. In den classieken tijd der Romeinen heette de astronomie astrologia; astronomia komt eerst bij Seneca voor. 3. deducere mundo: mundus hier voor hemel, aether V. VS. 12 en II, 127, 128. 4. Vgl. Lucr. I, 925 seqq. Prop. III, 1, 1. 5. silvas, vgl. Prop. IV, 1, 2. ξένια. 7. Caesar, Augustus. 9. patri: Iulius Caesar.

Vgl. verder Helicona: 6. hospita:

et cupit aethereos per carmina pandere sensus.
hoc sub pace vacat tantum. iuvat ire per ipsum
aera et immenso spatiantem vivere caelo,
15 signaque et adversos stellarum noscere cursus.
quod solum novisse parum est. impensius ipsa
scire iuvat magni penitus praecordia mundi,
quaeque regat generetque suis animalia signis,
cernere, et in numerum Phoebo modulante referre.
20 bina mihi positis lucent altaria flammis;

ad duo templa precor, duplici circumdatus aestu,
carminis et rerum; certa cum lege canentem
mundus et immenso vatem circumstrepit orbe,
vixque soluta suis immittit verba figuris.
25 quem primum interius licuit cognoscere terris?
munera caelestum. Quis enim, condentibus illis,
clepsisset furto mundum, quo cuncta reguntur?
quis foret humano conatus pectore tantum,
invitis ut dis cuperet deus ipse videri,
32 sublimis aperire vias imumque sub orbem?
30 tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti;
per te iam caelum interius, iam sidera nota
et per inane suis parentia finibus astra,
mominaque et cursus signorum, pondera, vires;
35 maior uti facies mundi foret, et veneranda

non species tantum, sed et ipsa potentia rerum,
sentirentque deum gentes quam maximus esset.
40 et natura dedit vires seque ipsa reclusit,
regales animos primum dignata movere,
proxima tangentis rerum fastigia caelo;
qui domuere feras gentes oriente sub ipso,
quas secat Euphrates, in quas et Nilos inundat,

45 qua mundus redit et nigras super evolat urbes.

13. sub pace tantum, vgl. Lucr. I, 40-44. 15. signaque: de sterrenbeelden, hier in 't bijzonder die in de streek van den Zodiacus of dierenriem. adversos cursus: de planeten bewegen zich van 't westen naar 't oosten. 26. caelestum, vgl. Lucr. VI, 1274. 27. clepsisset: clepo is een oud ww., dat alleen nog bij dichters voorkomt, verwant met het Gr. κλέπτω. 29. dis, vgl. Cat. XIV, 6. 30. Cyllenie, bijnaam van Mercurius, naar den Arcad. berg Cyllene, zijne geboorteplaats. Hij was de god van vele uitvindingen: van de cijfers, de letters, den godsdienst enz. 37. Na dit vs. volgen in sommige uitgaven twee vss., die in de beste handschr. niet voorkomen: qui sua disposuit per tempora, cognita ut essent / omnibus et mundi facies caelumque supernum. 40. Zin: die na de godheid met de hoogste macht bekleed zijn. 45. qua mundus redit, d. i. waar de wereld des morgens als nieuw geboren terugkeert.

-

tunc qui templa sacris coluerunt omne per aevum,
delectique sacerdotes in publica vota

officio vinxere deum, quibus ipsa potentis
numinis accendit castam praesentia mentem,
50 inque deum deus ipse tulit patuitque ministris.
hi tantum movere decus, primique per artem
sideribus videre vagis pendentia fata.

singula nam proprio signarunt tempora casu,
longa per assiduas complexi secula curas:
55 nascendi quae cuique dies, quae vita fuisset,
in quas fortunae leges quaeque hora valeret,
quantaque quam parvi facerent discrimina motus.
postquam omnis caeli species redeuntibus astris
descripta in proprias sedes, et reddita certis
60 fatorum ordinibus sua cuique potentia formae;
per varios usus artem experientia fecit,
exemplo monstrante viam, speculataque longe
deprendit tacitis dominantia legibus astra,
et totum aeterna mundi ratione moveri
65 fatorumque vices certis discernere signis.
nam rudis ante illos nullo discrimine vita
in speciem conversa operum ratione carebat,
et stupefacta novo pendebat lumine mundi,
tum velut amissis maerens, tum laeta renatis
70 sideribus, variosque dies incertaque noctis
tempora, nec similis umbras, iam sole regresso,
iam propiore, suis poterant discernere causis.
necdum etiam doctas solertia fecerat artes,
terraque sub rudibus cessabat vasta colonis;
75 tumque in desertis habitabat montibus aurum,
immotusque novos pontus subduxerat orbes;
nec vitam pelago, nec ventis credere vota
audebant; sed quisque satis novisse putabant.
sed cum longa dies acuit mortalia corda,
80 et labor ingenium miseris dedit, et sua quemque
advigilare sibi iussit fortuna premendo,

51. tantum movere decus: begonnen met zulk eene heerlijke zaak. 59. descripta in sedes: toen zij, na verschillende omwentelingen van den sterrenhemel nauwkeurig te hebben waargenomen, dezen in bepaalde deelen hadden verdeeld, om zoo voor de waarneming van iedere ster eene bepaalde plaats te kunnen aanwijzen, en nadat zij den invloed van ieder gesternte hadden waargenomen enz. 66 seqq. Vgl. Lucr. V, 925-1010. 67. in speciem conversa, daar zij alleen acht gaven op het uitwendig verschijnsel, bleef de inwendige grond hun verborgen.