Abbildungen der Seite
PDF
EPUB

1

Der Brief scheidet sich von selbst in zwei Theile. Während der erste vom Schisma handelt, führt der zweite auf Gerhochs Lieblingsgebiet, die dogmatischen Streitigkeiten de gloria et honore filii dei, welche ihn namentlich in den letzten Lebensjahren beschäftigten. Leider fehlt ein Stück des Schreibens und gerade jenes, das die meiste Beachtung beanspruchen könnte. Gerhoch scheint Willens gewesen zu sein eine Charakteristik der einflussreichsten deutschen Fürsten zu geben; darauf deutet der Satz: Quibus autem principibus excusationes de preterito et iustas promissiones de futuro mitti conveniat licet vestra sapientia per se valeat pensare, tamen, quia mihi qualitas principum nota est magis quam vobis, non indignetur mihi pusillo sancta pietas vestra, quod vobis designo et suggero. Entweder hat der Propst von Reichersberg dies heikle Thema nicht weiter ausgeführt, weil die Zeitverhältnisse störend dazwischen traten oder die Auslassung ist auf Rechnung des Abschreibers zu setzen. Jenem Satze folgt im Codex ein Abtheilungszeichen (§) und unmittelbar in derselben Zeile und von derselben Hand : Gratiarum actiones solvimus etc. Die Begründung der theologischen Thesen glaubte ich übergehen, den Schluss aber anführen zu sollen, da er für Gerhoch charakteristisch ist.

Die Erwähnung der Drangsale, welche auf Friedrichs Gewaltspruch über das Erzstift Salzburg hereinbrachen,3 bestimmt die Abfassung des Schreibens auf die zweite Hälfte des Jahres 1166 oder den Beginn 1167. Vielleicht berechtigen die Worte: sicut in Salzburgensi ecclesia ex parte accidit zu der Folgerung, dass damals die erzbischöfliche Residenz noch nicht ein Raub der Flammen geworden war.4

Einen wesentlich anderen Charakter trägt der Schluss des Briefes. Die entschiedene Zuversicht ist tiefer Niedergeschlagenheit gewichen, welche nur in starkem Gottvertrauen ihre

1 Magni Presb. chron. MGs. 17, 495; Stülz, 154.

2 Laufen 1166, März, 29. Ann. Reich. MGs. 17, 473, Gesta archiep. Salisb. MGs. 11, 46.

3 Exinde toto illo anno incendiis ac rapinis alternisque obsidionibus quasi ex precepto aut pro voluntate imperatoris idem episcopatus ex magna parte vastatus est. Ann. Reich. ad a. 1166 MGs. 17, 473; Hist. calam. eccl. Salzb., Pez, II, 3, 202.

4 1167, April 5. Ann. Reich. MGs. 17, 475; Gesta archiep. Salisb. MGs. 11, 46, ib. 776. nr. 69, Meiller, 477, nr. 12.

1

Stütze sucht und findet. Die Behauptung, dass er erst nach der Verwüstung der Klostergüter geschrieben worden sei, dürfte nicht zu gewagt sein. Gerhoch hoffte noch vom Kaiser Hilfe. Als auch diese Hoffnung ihn täuschte, als er sogar aus seinem Kloster flüchten musste,2 da umdüsterte ihn jene schmerzliche Wehmuth, der er in der Einleitung zur Erklärung des 78. Psalmes so ergreifenden Ausdruck gibt.

Magnus erwähnt dieser Denkschrift ausdrücklich; 3 Gerhoch spricht nur im allgemeinen von den Schriften, durch welche er den Uebeln des Schismas zu steuern suchte.4

5

-

Der Brief ist im Pergamentcodex Nr. 434 in 4o der Stiftsbibliothek von Admont, dessen Inhalt bereits Wattenbach angegeben, erhalten und umfasst die letzten 16 Blätter desselben; auf dem Schlussblatte hat eine Hand des 15. Jahrhunderts theologische Notizen verzeichnet. Die Schrift ist die reine Minuskel des 12. Jahrhunderts, schön aber nicht ganz correct noch consequent (mendatia mendacii, Onyae Onias, commissum inmineus, equalis estimatis etc.) mit vielen, doch nicht ungewöhnlichen Kürzungen; die gleichzeitigen Ausbesserungen über der Zeile, welche gewöhnlich mit vel bezeichnet worden, sind ziemlich häufig, die corrigirten Worte durch Punctirung oder Durchstreichen getilgt. F. 206 des Codex (p. 17 des Briefes) scheint eine neue Hand aus derselben Zeit zu beginnen; die Schrift wird kleiner, die Zeilen sind näher aneinander gerückt. Bis f. 211 (p. 27) reicht der erste Theil. Da der grösste Theil des Briefes an Otto von Freising und jener an Herzog Heinrich von Baiern, welche unserer Schrift im Codex un

6

1 1167, April 17, 25, Mai 8. Ann. Reich. MGs. 17, 475, vgl. Urkundenbuch des Landes ob der Enns, 2, 335 nr. 231.

2 Expos. in ps. 78. Pez 5, 1619.

3 Quantum concordiam inter regnum et sacerdotium suaserit, in scriptis suis missis in curiam Romanam et in curiam imperatoris, quantum execratus fuerit et caverit scisma. . . legentibus et scire volentibus patet in diversis opusculis suis, quae scripsit ad papam Innocentium et ad papam Eugenium et ad domnos cardinales. Magni Presb. chron. MGs. 17, 494. 4 Quibus malis quia ego coepi obniti scriptis ac dictis, ecce sum expositus persecutioni. Pez 5. 1619.

5 Pertz, Archiv 10, 640, nr. 33.

6 Pez VI, 1, 565, 590.

mittelbar vorangehen, entschieden eine Hand des 13. Jahrhunderts aufweisen, so ist jene ohne Zweifel erst später beigebunden worden.

a

Dominis cardinalibus sanctae Romanae aecclesiae frater G(erhochus) de Richersperg sacrificium spiritus contribulati.

Si linguis hominum loquar et angelorum, non possum explicare ad plenum pericula, quibus exposita est aecclesia maxime in regno Teutonico. Maiora sunt periculis trium puerorum in fornace ardente agonizantium, quia per angelum domini excussa est flamma fornacis. At nobis anxiatis nulla venit consolatio stante abhominatione desolationis in loco sancto in urbe Roma, quae, quantum ad populum attinet, est altera Babilonia. Ibi quippe aurea statua per illius populi sitim inextinquibilem est erecta, qua sititur aurum et argentum undecunque colligendum ad mitigandum populum Romanum tumultuosum et supergressum in nequitia, illum populum, qui extorsit a sancto pontifice Aaron, ut faceret sibi sculptile de auro conflatum, quod coleret quasi deum. Nam illi de auro suo fecerunt illud conflatile ablatis videlicet inauribus filiorum et filiarum suarum atque conflatis in idolum; sed avaricia istorum, quae est idolorum servitus, de auro conflatur alieno, dum Romanus pontifex conpellitur undecunque colligere, quod expendat in Romanos plus Crasso tyranno avaros, qui aurum, quod iugiter sitivit, moriens bibit et ita sitis eius extincta est. 2 Ast illi plus illo avari morte animae mortui adhuc aurum sitiunt.

1

Non autem potuit Aaron licet sanctus populo tumultuoso resistere aut idolum a se conflatum confringere, donec venit in

a) die Initiale D fehlt.

1 Ex. 32, 2.

2 L. Ann. Flori. Epit. rer. Rom III, 11, Hist. misc. C. VI, Muratori, Script. rer. Ital. I, 1, 45.

adiutorium illi frater suus Moyses et princeps populi. Sic Romanus pontifex licet sanctus non poterit auferre consuetudinem Romanae avariciae sine auxilio principis legitimi, qui ad hoc opus esset invitandus et a levitis adiuvandus, nisi hoc scisma impediret, quo sequaces Dathan et Abiron se diviserunt a sequace pontificis Aaron, qui, ut ex fama conperimus et ex litteris domni cardinalis Jacincti ad nos directis percepimus, non sibi sumpsit honorem, sed vocatus a deo per electores legitimos et consecratus per ordinatores item legitimos iure optinet locum Petri, quantum attinet ad cathedram pontificalis officii, etiamsi forte non sit acqualis meriti seu fidei. Nam licet Petrus a Christo fuisset redargutus modicae fidei, tamen conparatione minorum fuit in fide magnus, quia oratum est pro illo, ne deficeret fides eius. 2 Hinc est illa fides in successoribus eius, qua obviatur omnibus heresibus in toto mundo, sicut nuper est obviatum in Francia per domnum Alexandrum papam illorum errori, qui cum Nestorio et Paulo Samosateno atque Fotino conati sunt astruere hominem verbo dei unitum non esse deum vel dei naturalem filium.3 Contra hos et a nobis nonnulla sunt conscripta, quorum quaedam emisimus, quaedam adhuc intus apud nos habemus tempore suo emittenda, si fuerit necessarium. Proinde fide Alexandri papae gustata et legitima forma promotionis eius considerata nos iam tercio pro illius papatu certavimus coram domno imperatore, qui visus est aliquo modo flecti potuisse, nisi quod eum duo turbant unum de preterito, alterum de futuro. De preterito illa conspiratio, quae dicitur contra iusticiam facta cum hostibus regni Guillehelmo Siculo et ceteris, de futuro ipsius conspirationis executio interveniente pecunia, ut dicitur, conpromissa. Cuius rei cum sparsa sit ubique terrarum foeda opinio nullo negante vel contradicente, hostes inde roborantur et amici debilitantur.

4

5

1 Tit. s. Mariae in Cosmidin. Pez. VI, 1, 564.

2 Luc. 22, 32.

3 Sens, 1164, Dec. 24. Ann. Reich. MGs. 17, 471. Dass diese den Reichersberger Annalen eigenthümliche Nachricht auf einem Gerüchte beruhe, beweisen die Worte des zweiten Theiles des Briefes: ut iam ex parte audivimus factum in Francia, ubi sicut fama refert, condempnatus est error.. vgl. Reuter 3, 702, n. 7.

4 Magni chron. MGs. 17, 494, Bach 78.

5 Mailand, 1162, März. Ann. Reich. MGs. 17, 469, Pavia, 1164, Sept. ib. 471, (?) Nürnberg, 1166, Febr. ib. 472.

Archiv. Bd. XLVII. II. Hälfte.

24

Vix enim pro iusto quis moritur; nam pro bono forsitan audeat quis mori. Cum igitur iusta sit causa papae Alexandri quantum ad formam promotionis, quam nos tuemur contra Guidonis erectionem', attamen, si non est bona quantum ad illam cius propositonem qua, ut dicitur regni honorem destruere proposuit iuxta cesaris querelam, piget multos pro ca certare, qui pro ea vellent usque ad sanguinem pugnare, si eis constaret ipsa causa tam bona in materia quam iusta in forma. Unde cum nos defendimus formam pro electionis et consecrationis legitima regula servata, quae facit huius causae nomisma legitimum, solent obicere nobis, qui stant ex adverso, dicentes: Etsi forma, quam defenditis, est legitima et speciosa, tamen, quia metalli materia, cui est impressa, tota est falsata per scoriam scismaticae ac symoniacae conspirationis, huiusmodi nomisma constans ex prava materia et pulchra forma magis propter materiam est improbandum, quam propter formam approbandum. Ad hoc nobis dicentibus, quod incerta pro certis recipere non debeamus, cum de sola opinione ambigua dicantur talia, obponitur nobis, quod affirmante Augustino 2 peccatum cuiusque tamdiu est in aecclesia tolerandum, donec aut accusatorem inveniat aut pravam opinionem pertinaci animositate defendat. Pertinacem vero dicunt animositatem, qua de malis opinabiliter vulgatis nulla offertur negatio, tamquam debeat sine questione haberi pro iusto, quicquid collaudatum fuit a domno papa Adriano (I.) eo quod Romanus pontifex nullius hominum iudicio subiaccat.

3

Quod quidem nos verum fatemur, ubi de his causis agitur, quae tangunt eius personam vel officium; sed ubi de agris limitandis vel dignitatibus huius mundi seculariter ordinandis agitur, alienum est a Romano vel quocunque pontifice de talibus ita velle iudicare, ut cius iudicio nemini liceat contradicere, quoniam, si in talibus eius iudicio aliquis gravatur contra legem sancti evangelii et contra leges etiam seculares, iuste, quod contra leges prescriptum cognoscitur, per leges dissolvi meretur, etiamsi a Romano pontifice per surreptionem fuerit aliquid actum, quod iustis legibus contrarium deprehenditur. Unde ne de Ro

1 1164, Apr. 22. Jaffé, Reg. Pont. p. 832.

2 if. Serm. 351. Opp. (ed. Maur.) 5, 1359.

3 Capit. Angilramni 36, 41. Hinschius, Decret. Pseudo. Isidor. 764, 766; Ivonis decretum V, 38.

« ZurückWeiter »